Η τέχνη των ερωτήσεων

Το περιοδικό «Ρεύματα», επιβλητικό και μεγαλοπρεπές, στεγάζει είκοσι τέσσερις Ελληνες συγγραφείς οι οποίοι, όπως λέει και ο υπότιτλος, «γράφουν λογοτεχνική ιστορία». Ο εκδότης του περιοδικού, ποιητής, δημοσιογράφος, συγγραφέας Ντίνος Σιώτης, εγγύηση αυτού του περιοδικού, στον κατατοπιστικό πρόλογό του μάς βάζει στο θέμα εφ’ όλης της ύλης και μας δείχνει τον ρόλο που έπαιξαν τα «Ρεύματα» στη λειτουργία του βιβλίου και την ανάγνωση, στην εξέλιξη της γραφής, στη μυθοπλασία. Μιλάει για τη θέση της Ελλάδας στο διεθνές στερέωμα, για τα βραβεία και τις διακρίσεις, εν ολίγοις για όλα όσα αφορούν το βιβλίο και τους συγγραφείς, αλλιώς τη σύγχρονη λογοτεχνική μας ιστορία.

Η Ειρήνη Παπακυριακού στην εισαγωγή της πιάνει το νήμα της αφήγησης από τον Απρίλιο του 1991, όταν κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος, κι ακολουθεί τη μακρά σειρά των επόμενων, δίνοντας τα στίγματα στον ωκεανό του θέματος: πολιτική ορθότητα – η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη π.χ. υποστηρίζει πως θα έπρεπε πια να έχουμε κατανοήσει τη σχέση της Ελλάδας με τη Δύση και να έχουμε αποδεχτεί το προφανές, ότι έχουμε μια ελληνοδυτική σκέψη.

Οι σεξουαλικές ταυτότητες είναι επίσης ένα σοβαρό θέμα. Ο Γιάννης Βαρβέρης ενοχλείται από το σημερινό «κοινωνικό ήθος», ο Πέτρος Αμπατζόγλου αναρωτιέται για το τι είδους συγγραφέας είναι αυτός με τα ευπώλητα βιβλία· οι χορηγίες, η πληθώρα των εκδοτικών οίκων, το μικρό αναγνωστικό κοινό, όλα γυρίζουν στη ρουλέτα.

Από τον θησαυρό αυτό -είκοσι ένας άντρες και τρεις γυναίκες- ποιον/ποιαν θα μπορούσε να επιλέξει κανείς και σε τι να εστιάσει. Επιλέγω το βαρύ πυροβολικό…

Νάνος Βαλαωρίτης (1921-2019), «Η λειτουργία της γραφής»

Ερωτών ο αγαπημένος Σιώτης. Ο Νάνος, μεγάλο όνομα, γενιά και τέχνη, κι όπως οι γενιές συνεχίζονται και αλλάζουν, έτσι και η τέχνη αλλάζει. Είναι ο Ελληνας που κυκλοφορεί στο εξωτερικό και του εκδίδει έργα ο Οίκος City Lights του Λόρενς Φερλινγκέτι στο Σαν Φρανσίσκο. Ο ίδιος εκδίδει το περιοδικό «Συντέλεια» στην Αθήνα με μεταμοντέρνα λογοτεχνία. Πιστεύει πως η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει (δισεγγονός του Αριστοτέλη, ας μην το ξεχνάμε). Παρατηρεί ότι ο Ελληνας δεν διαβάζει, ίσως επειδή τα κείμενά του είναι δυσνόητα, «έχουμε υπερβολικά μακρύ χρονικό διάστημα υπάρξεως ως γλώσσα, ως κουλτούρα, ως έθνος». Διάβασε Παλαμά, είχε καθηγητή τον Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο, τον κέντρισε ο Καβάφης, μετά γνώρισε τον Σεφέρη, τον Ελύτη και τον Γκάτσο, τους ποιητές των Νέων Γραμμάτων. Λέει κι άλλα πολλά σε 10 σελίδες συνέντευξης. Εξακολουθεί να μας γοητεύει και από τόση απόσταση, από το τεύχος 22, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1994 και από το υπερπέραν στο οποίο κατοικεί από το 2019.

Βασίλης Βασιλικός (1933-2023), «Επιτέλους ευτυχής»

Στέκει η Νατάσα Χατζιδάκι μπροστά στον μέγα λίθο που έκανε καριέρα διεθνή και ταξίδεψε το «Ζ» του παντού και στις οθόνες. Θα μιλήσει για τον μοντερνισμό και τα αδιέξοδα των πεζογράφων, για τα ταξίδια του, τους ξένους και Ελληνες πεζογράφους. Για τη σημασία της εντοπιότητας στην πεζογραφία. Για κάθε μεγάλο συγγραφέα έχει ένα ενδιαφέρον σχόλιο, το οποίο μας απενοχοποιεί γιατί δεν τον διαβάσαμε και δεν τολμήσαμε να πούμε πως δεν μας άρεσε. Ο Πεντζίκης τού φέρνει αλλεργία, θεοποιούνται εδώ οι μη αναγνώσιμοι… Υπάρχει αυτό το «κλαψοτούρκικο» ας πούμε (τεύχος 2, Ιούλιος-Αύγουστος 1991).

Γιάννης Ρίτσος (1909-1990), χωρίς τίτλο

Ερωτών ο Ντίνος Σιώτης. Σκηνοθεσία: στον τέταρτο όροφο, ήλιος από το μπαλκόνι, παιδικές φωνές από το διπλανό σχολείο, το τραπέζι με τα βιβλία παντού (δεν είναι μόνο ο Μπόρχες που χάνεται στα βιβλία), τα μολύβια και οι πολύχρωμοι μαρκαδόροι, τα τασάκια, κι ο Ρίτσος στα 77 του σαν να είναι πενηντάρης, ωραίος, ευσταλής και ομιλητικός. Το πρώτο ποίημά του το έγραψε σε ηλικία έξι-επτά χρονών (γελάει). Είναι ο ποιητής που αγωνίστηκε για τα συμφέροντα του ελληνικού λαού. Σαν να είναι ο ίδιος ήρωας τραγωδίας. Αγαπά την ελληνική αρχαία παραγωγή, την τραγωδία, την όπερα, τον λαό για τον οποίο αγωνίστηκε. Ηταν μόνο 24 ετών όταν ο Παλαμάς παραμέρισε για να περάσει… Οι άνθρωποι που έφτιαξαν θεούς είναι «Υπέρθεοι». Η τέχνη δεν έχει τέλος. Μια συνέντευξη δεν είναι απλώς τα γράμματα σε ένα περιοδικό όπως αυτή τη στιγμή, αλλά είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, η ανάσα του, ο ήχος της φωνής του και (φυσικά) ο καπνός του τσιγάρου που μόνιμα κρατούσε στα δάχτυλα. Είναι ο μεγάλος Ρίτσος ποιητής και ηθοποιός, η ιστορία της ζωής και της τέχνης, μέσα από τη δική του ζωή και τέχνη, δημοσιευμένη στο τεύχος 4 Μάρτιος-Απρίλιος, 1991, έναν χρόνο μετά τον θάνατό του.

Ο Ντίνος Σιώτης έκανε ένα λεύκωμα, όπου συγκέντρωσε όλες αυτές τις θαυμάσιες προσωπικές και δημόσιες στιγμές, τις εξομολογήσεις των συγγραφέων, οι οποίοι, με όσα είπαν κι άλλα που υπαινίχτηκαν, μας έκλεισαν πονηρά το μάτι. Κι ο αναγνώστης σαν άλλος Hypocrite Lecteur νιώθει αυτό που έλεγε ο Σεφέρης: συναισθηματική αλληλεγγύη. Νιώθει· με την ψυχή νιώθει, καταλαβαίνει και επικοινωνεί. Είκοσι τέσσερις συγγραφείς. Είκοσι τέσσερις απόψεις, συγκλίσεις και αποκλίσεις αλλά πάντα στον ίδιο δρόμο, τον δρόμο της τέχνης του Λόγου.

Ωραιότατα και το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο, τα ονόματα μπροστά και τα πρόσωπα πίσω, οι φωτογραφίες των λογοτεχνών μέσα. Κειμήλιο που καθιστά και τη συνέντευξη λογοτεχνία ερωτοαποκρίσεων.

* Δρ Φιλολογίας, συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας