Ανοιξη στο μεθοριακό Πωγώνι

Αφησα τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στο τελωνείο της Κακαβιάς και ανηφόρισα τις γρήγορες στροφές που φέρνουν βόλτες στις δασωμένες πλαγιές του βουνού Κασιδιάρης.

Λίγο πριν από το χωριό Κρυονέρι, σ’ ένα πλάτωμα του οδοστρώματος, εκεί όπου δεσπόζουν το κιόσκι της Δασικής Υπηρεσίας και ένα μοναχικό παγκάκι, κοντοστάθηκα για λίγο και αφέθηκα να ατενίζω το τοπίο.

Παντού κατάφυτες βουνοσειρές με αλλεπάλληλους λαδοπράσινους κυματισμούς έσβηναν στον ορίζοντα, έως εκεί που μπορούσε να δει το μάτι.

Σκιερά δάση κι ανάμεσά τους χαραγμένη η πορεία των ποταμών, κοιλάδες, χωριά, γαλάζιες λίμνες, χωράφια που καρπίζουν…

Σε αυτό το συναρπαστικό γεωφυσικό ανάγλυφο, δεν θα διακρίνεις πουθενά τις νοητές διαχωριστικές γραμμές που έχουν χαράξει στους χάρτες τα κράτη για να χωρίζουν έθνη και επικράτειες.

Ελλάδα, Αλβανία, Ηπειρος, Βόρεια Ηπειρος… η φύση αδιάσπαστη κυριαρχεί παντού…

Μέσα στο πλαίσιο της απέραντης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η γεωγραφική ενότητα του Πωγωνίου ήταν για αιώνες ενιαία, έτσι ακριβώς όπως καθορίστηκε στον ιστορικό χρόνο από τις πληθυσμιακές μετακινήσεις και τις γεωπολιτικές ζυμώσεις της Βαλκανικής Χερσονήσου.

Ρωμιοί, Αλβανοί, Σλάβοι, Τούρκοι, Σαρακατσάνοι, Βλάχοι, Επτανήσιοι, Φράγκοι, Κωνσταντινουπολίτες, Βενετσιάνοι… αλληλεπίδρασαν εδώ σε αυτό το σημαντικό σταυροδρόμι της νοτιοδυτικής χερσονήσου του Αίμου, σε μια συνεχή κίνηση, ένα διαρκές εμπορικό, ανθρωπολογικό και κοινωνικό αλισβερίσι.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, κινήματα, πόλεμοι, τοπικές συγκρούσεις, εξεγέρσεις οδήγησαν στη σταδιακή συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την επαναχάραξη των συνόρων.

Ενα μεγάλο μέρος της γεωγραφικής και πολιτιστικής ενότητας που είχε ήδη καθιερωθεί με την ονομασία Πωγώνι ενσωματώθηκε στην ελληνική επικράτεια, πολλά χωριά όμως, με τη νέα χάραξη των συνόρων, βρέθηκαν στην Αλβανία.

Αν και η γεωγραφική γειτνίαση του Πωγωνίου με το κοντινό Ζαγόρι είναι πασιφανής, στο Πωγώνι δεν θα βρείτε τις τουριστικές ανέσεις και τις υποδομές που υπάρχουν στα πανέμορφα Ζαγοροχώρια. Λειτουργούν βέβαια κάποιοι καλοί ξενώνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια, όμως αυτά είναι μετρημένα στα δάχτυλα.

Ετσι σήμερα, αρχές του 21ου αιώνα, ο φυσικός και πολιτισμικός χώρος του Πωγωνίου αποδεικνύεται η χαρά του ανήσυχου ταξιδευτή που έχει στο αίμα του το μικρόβιο της περιπλάνησης και θέλει να ξεφύγει από τα τετριμμένα, να γνωρίσει αυθεντικούς ανθρώπους και τόπους τους οποίους δεν αλλοίωσε ο τουρισμός, να περπατήσει σε μοναχικά μονοπάτια, να εξερευνήσει ξεχασμένα μοναστήρια, να περιηγηθεί στα καλντερίμια έρημων, ιστορικών χωριών που κάποτε έσφυζαν από ζωή.

Δρόμο παίρνω, δρόμο αφήνω

Ας βάλουμε όμως τα πράγματα σε μια σειρά, τουλάχιστον από ταξιδιωτικής άποψης.

Χρησιμοποιώντας καλούς ασφαλτοστρωμένους δρόμους, θα σας προτείνουμε έναν μεγάλο οδικό κύκλο που τρέχει πάνω στη μεθοριακή γραμμή Ελλάδας-Αλβανίας και περνά μέσα ή κοντά από τα σημαντικότερα χωριά του Πωγωνίου. Τώρα εσείς, ανάλογα τον χρόνο και τη διάθεσή σας, μπορείτε να ξεφύγετε από την προτεινομένη πορεία και να «χαθείτε» στον άγνωστο, μαγικό κόσμο του «ανεξερεύνητου Πωγωνίου».

Το Δελβινάκι -το πιο μεγάλο από τα χωριά της περιοχής- βρίσκεται σχεδόν πάνω στον κεντρικό δρόμο Καλπακίου- Κακαβιάς, απέχει από τα Ιωάννινα 55 χιλιόμετρα και προτείνεται για να ξεκινήσετε την περιήγησή σας.

Το κεφαλοχώρι της Βήσσανης, με εύκολη πρόσβαση τόσο από τα Ιωάννινα (50 χιλιόμετρα) όσο και από την Κόνιτσα (48 χλμ.), ενδείκνυται ως αφετηρία για εξερευνήσεις.

Επίσης, το χωριό Δολιανά (7 χλμ. από Καλπάκι), κτισμένο σε ύψος 550 μέτρων, με την υπέροχη φύση, τις ιστορικές εκκλησίες και τη θαυμάσια θέα στην κοιλάδα του ποταμού Καλαμά, καθώς διαθέτει έναν θαυμάσιο παραδοσιακό ξενώνα, προτείνεται για διαμονή.

Τα δύο αρχοντοχώρια

Από τον κεντρικό δρόμο Καλπακίου-Κακαβιάς, το Δελβινάκι απέχει μόλις 10 χιλιόμετρα και βρίσκεται σε ύψος 700 μ., σε τόπο ορεινό αλλά ήπιο, αγκαλιασμένο ολόγυρα από βουνά μέτριου υψομέτρου. Το χωριό φαίνεται να δημιουργήθηκε από τη συνένωση όμορων οικισμών τον 11ο αιώνα ή για άλλους τον 17ο αιώνα.

Στην πορεία του χρόνου και καθώς βρισκόταν πάνω στους εμπορικούς δρόμους που συνέδεαν τα λιμάνια της Αδριατικής Θάλασσας με τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη, γνώρισε ακμή, έντονη εμπορική και πνευματική ανάπτυξη και για τον λόγο αυτό βέβαια φορολογήθηκε άγρια από τους Τούρκους.

Το Δελβινάκι, με τα ευρύχωρα πετρόχτιστα αρχοντόσπιτά του, δεν άφησε αδιάφορους τους ξένους περιηγητές του 19ου αιώνα, όπως ήταν ο Pouqueville, ο Thomas Smart Hughes, ο Henry Holland, αλλά και ο λόρδος Βύρωνας, που το επισκέφθηκε το 1809.

Επίσης, φημισμένες και ανώτατου επιπέδου ήταν οι σχολές Παρθεναγωγείο και Αρρεναγωγείο, όπου δίδαξαν σπουδαίοι δάσκαλοι, ανάμεσά τους ο ιερομόναχος Κωνστάντιος και ο λόγιος Γεώργιος Γαζής.

Επόμενη στάση η αρχοντική Βήσσανη (υψόμ. 750), ένα από τα πιο παλιά του Πωγωνίου, με τη γνωστή σε όλη την Ηπειρο Ελληνική Σχολή και το φημισμένο Παρθεναγωγείο. Στον πυρήνα του οικισμού δεσπόζουν ο επιβλητικός ναός του Αγίου Νικολάου (1791) και η πλατεία με τον θεόρατο πλάτανο. Ολόγυρα αναπτύσσονται εντυπωσιακά σπίτια που θυμίζουν με την αρχιτεκτονική τους αυτά του Ζαγοριού.

Στην άκρη του χωριού δεσπόζει ο ναός της Ευαγγελίστριας -κτίσμα του 1630- και σε μικρή απόσταση, κρυμμένη μέσα στο δρυοδάσος, η μονή Αβελ (1770), αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, με τις εξαίσιας τέχνης αγιογραφίες, φιλοτεχνημένες το 1779 από Χιονιαδίτες ζωγράφους.

Στο ακρινό των συνόρων

Από το Δελβινάκι ένας επαρχιακός δρόμος που ακολουθεί τις όχθες του ποταμού Κουβαρά μας οδηγεί μετά από 15 χιλιόμετρα στο χωριό Πωγωνιανή, που βρίσκεται σε ύψος 750 μέτρων. Η Πωγωνιανή (παλιότερα Βόστιανη) ήταν μέχρι στις αρχές του 20ού αιώνα ένα χωριό με δραστήρια εμπορική κίνηση, σπουδαία σχολεία και υψηλό βιοτικό επίπεδο. Μάλιστα, το 1863 υπήρξε έδρα Επισκοπής και διοικητικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Από τα σημαντικότερα ιστορικά κτίσματα αυτής της εποχής είναι το λεγόμενο «Σαράι του Μπέη» (1880) και ο ναός του Αγ. Νικολάου (1873). Επίσης, ενδιαφέρον για τον επισκέπτη είναι το Λαογραφικό Μουσείο Πωγωνίου-Δερόπολης.

Σε μικρή απόσταση από την Πωγωνιανή συναντάμε το χωριό Δολό (8 χιλιόμετρα). Και εδώ, στο κέντρο του οικισμού δεσπόζει ο επιβλητικός ναός του Αγίου Νικολάου (τρίκλιτη βασιλική), που χτίστηκε το 1812.

Ομως όλο το χωριό είναι ένα πραγματικό αξιοθέατο, καθώς διαθέτει υπέροχα πετρόχτιστα σπίτια, παραδοσιακά γεφύρια, όπως της Νονούλως και του Κουβαρά (ή Δολού), και όμορφα ξωκλήσια όπως ο Αγιος Χριστόφορος, ο Αγιος Δημήτριος, η Αγία Τριάδα.

Δημοφιλής στους πεζοπόρους είναι η διαδρομή που διασχίζει το φαράγγι του Κουβαρά και οδηγεί στην Πωγωνιανή (2,5 χλμ.).

Αν έχετε όχημα με κίνηση στους τέσσερις τροχούς, ενδιαφέρουσα είναι η χωμάτινη διαδρομή που συνδέει μέσα από το βουνό το Δολό με το Δελβινάκι (9 χλμ.).

Με θέα τα χιόνια της Νεμέρτσικας

Βόρεια και ανατολικά από το Δολό συναντάμε ένα πλήθος άλλα ενδιαφέροντα χωριά, όπως το Σταυροσκιάδι, οι Δρυμάδες, ο Κακκόλακος, η Μερόπη, ο Παλαιόπυργος, η Κάτω Μερόπη, το Ωραιόκαστρο. Ολα είτε είναι σκαρφαλωμένα στη ράχη του μεθοριακού και άγνωστου βουνού Νεμέρτσικα (ψηλότερη κορφή 2.209 μ.), είτε ακουμπούν στην άκρη της κατάφυτης κοιλάδας του ποταμού Γορμού (παραπόταμος του ποταμού Καλαμά).

Το χωριό Σταυροσκιάδι ήταν μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ένα όμορφο και ακμάζον κεφαλοχώρι. Στις 9 Ιουνίου 1944 τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής πυρπόλησαν το χωριό, ενώ μόλις την τελευταία στιγμή οι κάτοικοι γλίτωσαν τη μαζική εκτέλεση.

Από το χωριό Κάτω Μερόπη αναζητήστε το μοναστήρι του Ιωάννη του Βαπτιστή (1614) που βρίσκεται κρυμμένο μέσα σε δάσος βελανιδιών (1,8 χλμ. χωματόδρομος). Από το χωριό Παλαιόπυργος θα κατηφορίσετε τον δύσβατο χωματόδρομο για το πετρογέφυρο «Γκρέτσι» (1830).

Το Ωραιόκαστρο είναι κτισμένο κοντά στις πηγές του ποταμού Γορμού. Εδώ έχουν έρθει στο φως υπολείμματα της αρχαίας ακρόπολης Ωραιόκαστρο, αλλά και ταφικών τύμβων, ενώ έχουν εντοπιστεί οικιστικά ίχνη που χρονολογούνται από την Υστερη Εποχή του Χαλκού μέχρι και την Ελληνιστική Εποχή. Αξιόλογο είναι το πετρόχτιστο δίτοξο γεφύρι που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το κέντρο του χωριού (ρωτήστε να σας δείξουν το μονοπάτι).

Οικολογικός παράδεισος

Σε απόσταση αναπνοής από τη βουή της εθνικής οδού Καλπακίου-τελωνείου Κακαβιάς, συναντάμε τη μικροσκοπική γαλάζια επιφάνεια της λίμνης Ζαραβίνα (45 χλμ. από Γιάννινα), που βρίσκεται σε ύψος περίπου 500 μέτρων πάνω από τη στάθμη της θάλασσας.

Η λιμνούλα αυτή είναι γνωστή σαν λίμνη «Νίζερος» ή «Νεζερός», ονομασία που έχει σλαβική ρίζα. Πρόκειται για μια φυσική λίμνη με έκταση 310 στρεμμάτων και μέγιστο βάθος 31 μέτρα, ενώ θεωρείται από τις πιο βαθιές φυσικές λίμνες της Ελλάδας.

Εχει καταταχθεί από τους ειδικούς στην ομάδα των καρστικών λιμνών που απαντούν σε όλον τον κορμό των νότιων Αλπεων, της Ηπείρου, των δυτικών πρανών της Πίνδου και της Πελοποννήσου.

Ο εμπλουτισμός της γίνεται από επιφανειακές και υπολίμνιες πηγές. Τα πλεονάζοντα νερά κυλούν προς τον ποταμό Καλαμά μέσω του Νεζεραύλακα. Στη λεκάνη της ζουν και αναπαράγονται 11 είδη ψαριών, ενώ έχει αναφερθεί και η ύπαρξη της βίδρας. Η λίμνη υπάγεται στο δίκτυο προστασίας NATURA 2000 με κωδικό GR2130010.

♦️ Διαμονή

Δελβινάκι:

Παραδοσιακός ξενώνας «Παιώνια», τηλ. 26570 - 22007

Ξενώνας Μούτσιου, τηλ. 26570-22070

Δολό:

Aγροτοτουριστικοί ξενώνες του Χριστόφορου και της Μαριάννας Κωσταρά. Οπωσδήποτε να έρθετε σε επαφή πριν ξεκινήσετε, τηλ. 6974990080

Ξενοδοχείο «Αρετή», τηλ. 26570 71208 & 6944622215 κ. Βίκυ

Ξενώνας «το Πανόραμα», τηλ. 26570-41591 & 6945851131 κ. Δημήτρης Σχίζας, www.pogonipanorama.com

Παραδοσιακός ξενώνας «Ρόπτρο», τηλ. 26530-41397 www.roptro.gr

Διαμερίσματα «Ελαία», τηλ. 26530 42118 & 6970376995 www.elaiakalpaki.gr

▶ Κείμενο - φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης / www.viewsofgreece.com