Οι ρωγμές της εικόνας

Οι καλαίσθητες εκδόσεις Loggia καταστατικά εκδίδουν βιβλία συγγραφέων πρωτοεμφανιζόμενων στα ελληνικά, όπως είναι, στην προκειμένη περίπτωση, ο Βιντσέντζο Λατρόνικο, γεννημένος στη Ρώμη το 1984. Η τελειότητα, υποψήφια για το Διεθνές Βραβείο Booker 2025, κυκλοφόρησε πρόσφατα σε μετάφραση της Δήμητρας Δότση.

Είναι η ιστορία του Τομ και της Αννα. Ζευγάρι από νωρίς, χωρίς ιδιαίτερη πρότερη σεξουαλική εμπειρία, ελεύθεροι επαγγελματίες, που η ενασχόλησή τους με τον ψηφιακό κόσμο ξεκίνησε ως χόμπι, χάρες σε φίλους και γνωστούς, για να μετατραπεί σύντομα σε προσοδοφόρο επάγγελμα, που τους επιτρέπει την ευελιξία να δουλεύουν απομακρυσμένα, ορίζοντας οι ίδιοι τους χρόνους, χωρίς την υποχρέωση να χτυπούν κάρτα, αφεντικά του εαυτού τους καθώς είναι. Αφήνουν πίσω τους το προδιαγεγραμμένο μονοπάτι ζωής στον τόπο τους, σπουδές, σταθερή δουλειά, οικογένεια, ακολουθούν το ρεύμα της μετανάστευσης, αν και κανείς, ούτε οι ίδιοι, δεν τους αποκαλεί έτσι, είναι εκπατρισμένοι, φτάνουν σ' ένα Βερολίνο υπό εξευγενιστικό μετασχηματισμό, στήνουν τη ζωή τους εκεί, μέρος μιας διαρκώς αύξουσας κοινότητας ανθρώπων με επαγγέλματα δύσκολο να οριστούν επακριβώς, μιλούν μεταξύ τους κακά αγγλικά, απολαμβάνουν τη μη στασιμότητα των πραγμάτων, ενημερώνουν διαρκώς τα ψηφιακά τους προφίλ με φωτογραφίες ευζωίας, διαπραγματεύονται και προσαρμόζουν στα μέτρα τους τις όποιες αντιφάσεις, καθησυχάζουν τις ενοχές τους, είναι άνθρωποι της εποχής τους, μοιάζουν ζηλευτοί.

Ο Λατρόνικο, που έζησε για χρόνια στο Βερολίνο πριν εγκατασταθεί στο Μιλάνο, δίνει τον λόγο σ' έναν παντογνώστη και συναισθηματικά αποστασιοποιημένο παρατηρητή που καταγράφει λεπτομερώς και αφηγείται με τρόπο στακάτο τη ζωή του ζευγαριού, συνθέτοντας μια ιδιότυπη λίστα, μένοντας στην επιφάνεια των πραγμάτων, σκιαγραφώντας και αποτυπώνοντας ιδανικά το φαίνεσθαι της σύγχρονης εποχής και τη χαρακτηριστική της ρευστότητα, πετυχαίνοντας να δώσει με λεπτομέρεια το ορατό τμήμα ενός παγόβουνου του οποίου ο αναγνώστης, διαισθητικά ή από ιδία εμπειρία, αντιλαμβάνεται το τεράστιο βάθος του. Στο ευχαριστήριο σημείωμα στο τέλος του βιβλίου, ο Λατρόνικο αποδίδει τον οφειλόμενο φόρο τιμής στα Πράγματα του εικονοκλάστη Ζορζ Περέκ. Το παιγνιώδες ύφος και η εμμονή με τη διαρκή σύνταξη λιστών αποτελούν ένα προφανές νήμα συγγένειας· εκείνο, ωστόσο, που καθιστά γόνιμη την επιρροή και όχι ένα απλό κακέκτυπο αντιγραφής ύφους είναι η παγωμένη, κάτω από την ορατή αφηγηματική επιφάνεια, το αδιαλείπτως παρόν αντιστικτικό συναίσθημα, ανάμεσα στο προφανές φαίνεσθαι και το απροσδιόριστο και εν πολλοίς άγνωστο είναι. Διαβάζοντας το βιβλίο του Λατρόνικο είχα διαρκώς κατά νου τον Εντουάρ Λεβέ, κυρίως την Αυτοπροσωπογραφία, αλλά και την Αυτοχειρία.

Η λογοτεχνία που αποπειράται να αποτυπώσει τη συγχρονία, ή κάποια εκδοχή της, αναπόφευκτα λειτουργεί και σαν καθρέφτης, έτσι όπως ο αναγνώστης, λιγότερο ή περισσότερο, διακρίνει δικά του πράγματα, συναισθήματα, σκέψεις, (αν)ασφάλειες και (α)βεβαιότητες ανάμεσα στα όσα αυτή φέρει. Από τον «διάλογο» προκύπτει η όποια πιστότητα με τον κόσμο τριγύρω που εκτείνεται σε δύο άκρα πρόσληψης: από τη μια, την αφοριστική κατακεραύνωση του σημερινού τρόπου ζωής και των νέων γενικά, από την άλλη, την όποιου μεγέθους επιφάνεια ταύτισης· δύο άκρα που συναντώνται και συνυπάρχουν στο διαχρονικά ακατανόητο διακύβευμα περί νοήματος και σκοπού, στην απόπειρα κατανόησης σμίγουν με τον Τομ και την Αννα.

Ο Λατρόνικο πετυχαίνει να μετατρέψει την οξυδερκή παρατήρηση αλλά και το προσωπικό βίωμα σε λογοτεχνία αξιώσεων. Το ενιαίο ύφος διατρέχει χωρίς μεταπτώσεις το βιβλίο από άκρη σε άκρη, προσδίδοντας την απαραίτητη συνοχή. Εκείνο, ωστόσο, το χαρακτηριστικό που πραγματικά εντυπωσιάζει είναι η ικανότητα του συγγραφέα να χτίσει πάνω σε μια φαινομενικά χιλιοειπωμένη ιστορία ενός ζευγαριού, μια αφήγηση πυκνή και φορτισμένη, πετυχαίνοντας με τρόπο αβίαστο να ανασύρει το συλλογικό μέσα από το ατομικό. Υπάρχει μια χαρακτηριστική φράση που, παρότι αποκομμένη από το κυρίως σώμα της αφήγησης, νιώθω πως αποτυπώνει τα παραπάνω: «Τον εξευγενισμό τον αντιλαμβάνονταν μόνο ως κάτι που έπρατταν οι άλλοι».