Ο φιλόσοφος Ντανιέλ Μπενσαΐντ υπήρξε μια περίπτωση ανανεωτικού μαρξιστή σπάνια για τα γαλλικά διανοητικά πράγματα του ύστερου εικοστού αιώνα: μάχιμος κομμουνιστής από τη δεκαετία του 1960, εξέχουσα μορφή του Μάη του ’68 και σταθερά ενεργός σε τροτσκιστικές οργανώσεις έκτοτε, διάβασε τον Μαρξ ακριβώς από τη σκοπιά της πολιτικής του χρησιμότητας για το σήμερα, με την ιδιάζουσα λοξή ματιά της αντικαθεστωτικής παράταξης στο σύμπαν του υπαρκτού σοσιαλισμού, που τον έφερε σε συστηματική αντίθεση με τη μετασταλινική κομμουνιστική ορθοδοξία κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου όσο και μετά.
Ετσι τα δοκίμια που συγκεντρώνονται σε αυτόν τον μικρό τόμο μπορούν -με εξαίρεση το πρώτο κείμενο, προγραμματική διακήρυξη και συγχρόνως πνευματική διαθήκη του συγγραφέα λίγο πριν από τον θάνατό του- να θεωρηθούν ασκήσεις κριτικής αναφορικά με ό,τι άλλο υπήρξε ο γαλλικός μαρξισμός κατ’ αντιδιαστολή με ό,τι τον οραματίστηκε ο Μπενσαΐντ: αδιαχώριστα, κίνηση υπέρβασης της κατεστημένης πράξης πραγμάτων, σκοπός που εμπνέει την κίνηση αυτή και «ρυθμιστική στρατηγική υπόθεση» (σελ. 18) που δίνει δυναμικό περιεχόμενο στον σκοπό.
Είναι ποικίλες και χαρακτηριστικές οι μορφές με τις οποίες αντιπαραβάλλεται ο Μπενσαΐντ: ο ηρωικός αντιφασίστας Ζορζ Πολιτζέρ εξέφρασε έναν ζωντανό προπολεμικό μαρξισμό που, ειδικά στο πεδίο της ψυχολογίας, απονεκρώθηκε σε μια σταλινικής κοπής πολεμική με την ψυχανάλυση και σε έναν άκαμπτο θετικισμό· ο πολύ διασημότερος Λουί Αλτουσέρ, αντιεγελιανός μαθητής του στρουκτουραλισμού, «προσέφερε στον μαρξισμό μια επιστημονική και πανεπιστημιακή αξιοπρέπεια» κατάλληλη για μια «εκκολαπτόμενη γενιά που προέκυψε από τη μαζικοποίηση των πανεπιστημίων» (σελ. 45), κάνοντας την Ιστορία και τη μαχόμενη πολιτική αυστηρά ελεγχόμενες από την ακαδημαϊκή «θεωρητική πρακτική»· στους αντίποδες, ο Ανρί Λεφέβρ, «ένα είδος ελευθεριακού αντι-Αλτουσέρ» (σελ. 61), ενσάρκωσε μεν το αντιαυταρχικό πνεύμα του ’68, κατέληξε όμως πιο κοντά στην κομματική ορθοδοξία δέκα χρόνια μετά, αργοπορημένος υπέρμαχος ενός «υποκειμενισμού χωρίς υποκείμενο», σύμφωνα με τον Πέρι Αντερσον, που είχε πλέον γίνει κοινός τόπος στην κυρίαρχη διανοητική και πολιτική σκηνή, κομμουνιστική και μη· ο «κλασικός ανθρωπιστής» Ερνέστ Μαντέλ φανέρωσε όλο το μεγαλείο και την αδυναμία του ντετερμινιστικού τροτσκισμού με την εδραία πεποίθησή του πως «οι απογοητεύσεις του εικοστού αιώνα ήταν μόνο μια μακρά παρέκβαση ή μια ενοχλητική καθυστέρηση» στην ακαταμάχητη «ιστορική διαδικασία» (σελ. 94).
Τέλος, ο Μισέλ Φουκό, μέλος του ΚΚΓ στη νεότητά του και αντιμαρξιστής κατόπιν, δεν έπαψε για τον Μπενσαΐντ να αντιπροσωπεύει την αυθεντικά κομμουνιστική αγωνία για μια ανεξάλειπτη «πνευματικότητα» στην πολιτική, για τη «σύζευξη ανάμεσα σε μια επιθυμία για ριζική αλλαγή» και μια «τέλεια ενοποιημένη συλλογική βούληση» (σελ. 102-103), βλέποντας ως ενδεχόμενη πραγμάτωση αυτού του ιδεώδους την Ιρανική Επανάσταση σε μία από τις πιο φημισμένες και πιο εκκωφαντικές διαγνωστικές αποτυχίες της σύγχρονης ριζοσπαστικής σκέψης.
Από τις παραπάνω συζητήσεις η κύρια δύναμη του κομμουνισμού του Μπενσαΐντ αποδεικνύεται ότι είναι η κριτική: μια νηφάλια ικανότητα διάκρισης και αποτίμησης που εφαρμόζεται σε πολύ διαφορετικές κομμουνιστικές τάσεις, εκπληρώνοντας τρόπον τινά τις βαθύτερες, συχνά ανεπίγνωστες προθέσεις τους. Ως αναγνώστης του Μαρξ και του μαρξισμού, ο Μπενσαΐντ είναι τόσο διαφωτιστικός γιατί το βλέμμα του τρέφεται από μια πραγματική συλλογική εμπειρία, μια πολιτική που βιώθηκε σε καθημερινή βάση, χωρίς να υπερκαθορίζεται από κόμματα, πανεπιστήμια, αόριστα κινήματα ή προβολές σε εξωτικούς Αλλους.
Μια τέτοια κριτική κομμουνιστική δύναμη, με την ηρεμία και την «έλλειψη φθόνου» της (για να θυμηθούμε τον, τόσο προσφιλή στον Μπενσαΐντ, Βάλτερ Μπένγιαμιν), παραπέμπει αλάθητα σε μια ιδέα στρατευμένης ευτυχίας, της οποίας γίνεται η στοχαστική εκδήλωση. Το αποτέλεσμα είναι κριτικά κείμενα που μπορούμε να τα νιώσουμε βγαλμένα -κατά την έκφραση του Μπένγιαμιν και πάλι- από «έναν μυ αρκετά δυνατό για να συμπτύξει το σύνολο του ιστορικού χρόνου» και που παραμένουν γι’ αυτό επίκαιρα σε πείσμα των δυσοίωνων αλλαγών που έχουν μεσολαβήσει, πολύτιμα εργαλεία για κάθε μέλλον που θα μπορούμε να αναγνωρίσουμε ξανά ως δικό μας.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας