Φωτίζοντας την απώλεια

Η ιταλική λογοτεχνία τα τελευταία χρόνια έχει επανέλθει δυναμικά στο πρόγραμμα των εγχώριων εκδοτικών οίκων. Σύγχρονη, κάπως παλιότερη, αλλά και κλασική σοδειά. Καθόλου αναπάντεχα η Ιταλία υπήρξε τιμώμενη χώρα στην πρόσφατη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη. Από τις εκδόσεις Πόλις, σε καλή μετάφραση της Δέσποινας Γιαννοπούλου, κυκλοφόρησε πρόσφατα το μυθιστόρημα του Πιερ Βιτόριο Τοντέλι, Χωριστά δωμάτια, που πρωτοεκδόθηκε το 1989.

Είναι η ιστορία του Λέο και του Τόμας, που υπήρξαν ζευγάρι, με τα πάνω και τα κάτω τους, τις αγάπες και τους τσακωμούς τους, την απόσταση και τη διακεκομμένη παρουσία του ενός στη ζωή του άλλου, συνθήκη παράδοξα συγκολλητική, τα χωριστά δωμάτια. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση ξεκινάει όταν ο Τόμας είναι πια νεκρός, τότε ο Λέο, τριάντα δύο ετών, πετυχημένος συγγραφέας, χάνει το έδαφος κάτω από τα πόδια του.

Θυμάστε τα καρτούν που όταν η γη υποχωρούσε, ο ήρωας έτρεχε για να μη μείνει και βυθιστεί στο κενό; Ο Λέο θα ξεκινήσει για ένα ταξίδι, καθόλου σχεδιασμένο, με μυαλό και καρδιά μουδιασμένα, η Ευρώπη που αλλάζει, το σπίτι που μεγάλωσε φαινομενικά αναλλοίωτο, οι απέραντες εκτάσεις της Βόρειας Αμερικής, εικόνες στο βάθος και μπροστά τους ο Λέο να κινείται παρότι παγωμένος, η βύθιση στο παρελθόν αναπόφευκτη, το πριν της σχέσης του με τον νεαρό υποσχόμενο πιανίστα, τα παιδικά του χρόνια, οι αναζητήσεις, οι απαντήσεις που γύρεψε στη θρησκεία και στις τελετές, τα πρώτα φλερτ, η ενηλικίωση, αλλά και το κοντινό παρόν, η σχέση με τον Τόμας, οι πρώτες ματιές, τα κλειστά δωμάτια, τα όμορφα πρωινά, τα ταραγμένα βράδια· ο χρόνος σταμάτησε στην είδηση του θανάτου του ή ίσως λίγο αργότερα, στην κηδεία.

Προκύπτει ίσως εύλογα το ερώτημα: και τι το ιδιαίτερο έχει αυτή η ιστορία μιας αγάπης χαμένης πια, η λογοτεχνία είναι γεμάτη από παρόμοιες. Ναι, είναι, και θα συνεχίσει να είναι. Αυτό ας το θεωρήσουμε δεδομένο. Οδηγούμαστε έτσι αναπόφευκτα στον τρόπο που η ιστορία δοκιμάζει να γίνει αφήγηση, λογοτεχνία, βλέμμα, ώστε να μην καταλήξει ένα εγχειρίδιο απώλειας.

Η ανάγνωση του βιβλίου του Τοντέλι απαντά με τρόπο ξεκάθαρο. Ξεκινώντας από το υποκείμενο αφήγησης και τη φωνή του, την οποία δεν κρατάει σε συναισθηματική απόσταση παρά την παντογνωσία του αφηγητή, λυγίζει υπό το βάρος της απώλειας εκείνου που μένει πίσω να θρηνήσει, να δοκιμάσει να ξεφύγει από το σκοτάδι, να αναζητήσει αντίδοτο, την ίαση στον χρόνο, ώστε να θέσει πάλι σε λειτουργία το χέρσο έδαφος του συναισθήματος, κάτι που θα αφυπνίσει το σώμα. Και ο Τοντέλι το κάνει αυτό χωρίς να βυθίζεται στα αβαθή νερά του μελοδράματος, χωρίς ούτε στιγμή να εκμαιεύει τη συγκίνηση του αναγνώστη.

Ο συγγραφέας διαφεύγει τεχνηέντως, χωρίς ωστόσο να περνά στην επικράτεια του άψυχου εγκεφαλικού, οι δόσεις πρέπει να είναι, και είναι, ακριβείς. Η πρόζα του Τοντέλι είναι ζηλευτή και η μετάφραση της Γιαννοπούλου την αποτυπώνει ανάγλυφα. Σ’ αυτήν καταφέρνει να μπολιάσει και το πλαίσιο εντός του οποίου τριγυρνά ο Λέο στα χαμένα, να ανοίξει έτσι το κάδρο, να μην περιοριστεί σε ένα ασφυκτικά κοντινό μονοπλάνο του, ο κόσμος, όπως και αν εκείνος νιώθει, είναι γρανάζι που συνεχίζει με θόρυβο να γυρνά αδιαφορώντας για τις όποιες στάσιμες μονάδες του. Ετσι το αβάσταχτα ατομικό δράμα παίρνει τις διαστάσεις που του αναλογούν στην τεράστια εικόνα κι αυτό δεν συνθλίβει την αφήγηση, αλλά αντίθετα καταδεικνύει τη μοναχικότητά του ήρωα. Το πένθος είναι μια διεργασία αμιγώς προσωπική.

Στα Χωριστά δωμάτια κάθε αναγνώστης κάτι διαφορετικό θα εντοπίσει με κοινό ωστόσο παρονομαστή την απόλαυση. Το μυθιστόρημα του Τοντέλι μού έφερε στον νου Το δωμάτιο του Τζοβάνι του σπουδαίου Τζέιμς Μπόλντουιν, που αναμένεται, ελπίζω σύντομα, να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πόλις.