Ζωή σαν μυθιστόρημα

Στο βιβλίο του με τον τίτλο Ονομα πατρός: Δούναβης ο Κώστας Ακρίβος επιχειρεί μια ανασύνθεση τόσο της ζωής όσο και του λογοτεχνικού έργου του Παναΐτ Ιστράτι, του Ρουμάνου συγγραφέα με ελληνικές ρίζες, η βιογραφία του οποίου μοιάζει να έχει ξεπηδήσει από τις σελίδες ενός μυθιστορήματος.

Ο Ιστράτι γεννιέται σε μια Ρουμανία που βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο, μεταξύ της οθωμανικής και της νεοσύστατης εθνικής της ταυτότητας. Αν λάβουμε υπόψη ότι ήταν γιος μιας αναλφάβητης πλύστρας από τη Βραΐλα και ενός λαθρέμπορου από την Κεφαλονιά, που ποτέ δεν τον αναγνώρισε, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί ο Ακρίβος δίνει στο βιβλίο του αυτόν τον τίτλο. Ο τίτλος Ονομα πατρός: Δούναβης δεν συνδέει απλά το επίθετο του ήρωά του με τη γεωγραφική του ταυτότητα («Ιστρος» είναι το όνομα του Δούναβη στα αρχαία ελληνικά), αλλά συμβολίζει πρωτίστως αυτή την ελλείπουσα πατρική φιγούρα, καθώς και τον πνευματικό ομφάλιο λώρο που τον συνέδεσε με τη Δύση και το όραμα για έναν καλύτερο κόσμο. Ο Δούναβης υπήρξε για τον Ιστράτι πηγή που ενέπνευσε όχι μόνο τον σύντομο βίο του αλλά και ολόκληρη τη λογοτεχνική του διαδρομή.

Στα έργα του, η αστική τάξη και οι καθιερωμένοι ήρωες παραμερίζονται. Στη θέση τους, πρόσωπα βγαλμένα από τη βιοπάλη και το περιθώριο –πόρνες, εργάτες, πλανόδιοι– γίνονται πρωταγωνιστές μιας αυθεντικής, συγκινητικής αφήγησης. Η απόπειρα αυτοκτονίας και η διάσωσή του γίνονται σημεία καμπής, τόσο για τη ζωή όσο και για το έργο του, θυμίζοντας αυτοκαταστροφικές φιγούρες όπως ο Ρεμπό, ενώ η αναφορά στον Βαν Γκογκ υπαινίσσεται τη σχέση του με την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα και την ψυχική οδύνη.

Ο Ιστράτι με ειλικρίνεια και πάθος υπερασπίζεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια σε μια εποχή σκληρών αντιφάσεων – από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και την Οκτωβριανή Επανάσταση, μέχρι την προδοσία των ιδανικών από τα καθεστώτα που τα επικαλέστηκαν. Παρά τον κοινωνικό αποκλεισμό του, παίρνει ενεργό μέρος στα πολιτικά δρώμενα, γράφει στα γαλλικά –γλώσσα που έμαθε μόνος του– και καταφέρνει να καταπλήξει τη γαλλική διανόηση. Ο Ρομέν Ρολάν τον χαιρετά ως συγγραφέα-θαύμα, ενώ ο Καζαντζάκης τον βλέπει ως αδελφή ψυχή.

Ο Ακρίβος, έμπειρος συγγραφέας και πολλαπλά διακεκριμένος για τις μυθιστορίες του, μιλά γι’ αυτά με λόγο ζωντανό και μεστό. Παράλληλα, η φόρμα που υιοθετεί για να αποτυπώσει επεισόδια από τη ζωή του ήρωά του είναι πολυεπίπεδη. Η επιστολή του Ρολάν, για παράδειγμα, είναι γραμμένη σε λόγια γλώσσα, που τονίζει τη σημασία της αναγνώρισης του Ιστράτι από τη διανόηση της εποχής. Το ίδιο εντοπίζουμε και στη γραφή, που συχνά εναλλάσσεται μεταξύ αφηγηματικού ύφους και δημοσιογραφικής αμεσότητας, χωρίς ωστόσο να αφήνει τις ραφές της να φαίνονται. Είναι μια ενδιαφέρουσα γραφή, που χαρακτηρίζεται από ακρίβεια, αφηγηματική οικονομία και ταυτόχρονα μια αίσθηση βαθιάς ανθρωπιάς.

Μέσω αυτής της γραφής, που ρέει σαν ποτάμι, γεμάτη χιούμορ αλλά και σκληρές εικόνες, ο Ακρίβος, χωρίς να ιδεολογικοποιεί ούτε να αγιοποιεί τον ήρωά του, τον παρουσιάζει ως αυτό που πράγματι ήταν: μια μοναδική μορφή των Βαλκανίων, ένας παθιασμένος υπέρμαχος των φτωχών και των καταφρονεμένων. Αναμειγνύοντας μυθοπλαστικά με ιστορικά στοιχεία και γνωστά γεγονότα από τη ζωή του, εμπλουτίζει τον μύθο του με προσωπικές αναφορές, εικασίες και σχόλια, προσελκύοντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη και οξύνοντας την κρίση του. Από το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του, το σημείωμα αυτοκτονίας του Ιστράτι την Πρωτοχρονιά του 1921, στη Νίκαια της Γαλλίας, πλέκεται με την επινοημένη, σωτήρια παρέμβαση ενός περαστικού. Στο κεφάλαιο για την «Κυρά Κυραλίνα», επίσης, την πιο γνωστή νουβέλα του Ιστράτι, δεν περιορίζεται στο περιεχόμενο του έργου, αλλά επεκτείνεται στον εσωτερικό παλμό του συγγραφέα τη στιγμή της γραφής.

Το Ονομα πατρός: Δούναβης δεν είναι ένα συνηθισμένο βιογραφικό έργο. Είναι ένα σύνθετο, υβριδικό μυθιστόρημα που αναδεικνύει με τον δικό του τρόπο τον συγγραφέα Ιστράτι, την περιπετειώδη φύση και το πάθος του για την ελευθερία και το δίκιο. Μια συναρπαστική κατάδυση στον κόσμο του, καθώς και μια εξερεύνηση της σχέσης βίου και τέχνης, που υπενθυμίζει ότι ένας λογοτεχνικός ήρωας μπορεί να μη γεννιέται μόνο από τη φαντασία, αλλά και από τις οδυνηρές και ποικίλες εμπειρίες του συγγραφέα του στον αγώνα του για την επιβίωση.