Καθρεφτίσματα στον χρόνο

H Ιρλανδή Αν Ενράιτ στην «Ηθοποιό» αποτυπώνει τη βαθιά σχέση ανάμεσα σε μια συγγραφέα, τη Νόρα, και τη μητέρα της, τη διάσημη ηθοποιό Κάθριν Ο’ Ντελ. Ανακαλώντας το παρελθόν, μετά τον θάνατό της το 1986, η Νόρα στοχάζεται το πώς η ζωή της έχει διαμορφωθεί από τη φήμη αλλά και τον εύθραυστο ψυχισμό της μητέρας της. Η πολυπλοκότητα της σχέσης αυτής είναι το κεντρικό θέμα του βιβλίου, μια σχέση φορτισμένη με απουσίες και μυστικά, τις αναταραχές στην Ιρλανδία, τη λάμψη των ανθρώπων του θεάτρου αλλά και τις ίντριγκες των παρασκηνίων.

Μερικά από αυτά τα θέματα -οικογένεια, φύλο, ιρλανδική κουλτούρα και παράδοση- επανέρχονται στα μυθιστορήματα της Ενράιτ. Σε μια συνέντευξή της το 2015 αναφέρει: «Δεν θεωρώ ότι γράφω για την Ιρλανδία, την οικογένεια και το φύλο, θεωρώ ότι γράφω για ένα θεμελιώδες ζήτημα όπως “συμπόνια”. (…) Θεωρώ ότι ο προβληματισμός μου είναι πιο φιλοσοφικός. Εννοώ ότι υπάρχει ένα ερώτημα που χρειάζεται να το ανακαλύψω και να το βάλω σε λέξεις κι έτσι κάθομαι και γράφω ένα βιβλίο ώστε να μάθω κι εγώ ποιο θα μπορούσε να είναι αυτό το ερώτημα. Το πρόβλημα δεν είναι η Ιρλανδία, δεν είναι το φύλο ή η τιμή της οικογένειας, το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο και πιο ακαθόριστο, όπως για παράδειγμα το “Πώς ζούμε;” ή “Ποιοι είμαστε όταν μένουμε μόνοι;”».

Τα θέματα αυτά υπάρχουν και στην «Ηθοποιό» αλλά και κάποια ακόμα. Μιλώντας στους Irish Times για το συγκεκριμένο βιβλίο, η Ενράιτ ανέφερε και ένα άλλο θέμα που ήθελε να θίξει, το οποίο εντόπισε σε μια φωτογραφία που είχε κρεμάσει πάνω από το γραφείο της καθ’ όλη τη διάρκεια της γραφής του βιβλίου -ένα παιδί, η Κάρι Φίσερ, στέκεται ασάλευτο στα παρασκήνια κοιτάζοντας τη μητέρα του, Ντέμπι Ρέινολντς, που είναι πάνω στη σκηνή λουσμένη στο φως. Η Ενράιτ είπε: «Με ενδιαφέρει εκείνη η στιγμή της δόξας που είναι ταυτόχρονα και στιγμή απώλειας, βλέπεις κάτι τόσο όμορφο αλλά και παράταιρο. Είναι η ομορφιά αλλά και η απώλεια αυτής της ομορφιάς όταν ένα παιδί τη μοιράζεται με τον κόσμο».

Στο μυθιστόρημα υπάρχει μια σχεδόν αρχέγονη αγάπη ανάμεσα στη μητέρα και στην κόρη. Η Νόρα μεγαλώνει ενώ η μητέρα παρακμάζει και γίνεται μάρτυρας της οδύνης και της ματαίωσης που καραδοκεί πίσω από τη λάμψη της σταρ. Η ομορφιά και η γοητεία της Κάθριν αρχίζουν να φθίνουν ενώ η Νόρα εισέρχεται στη δική της, όχι εξίσου εκρηκτική θηλυκότητα. Η Νόρα δεν αναφέρει στη μητέρα της μια σεξουαλική δυσάρεστη εμπειρία, δεν χρειάζεται καθώς εκείνη το αντιλαμβάνεται, όπως και η ίδια η Νόρα διαισθάνεται ποιος απειλεί τη μητέρα της. Οι δυο τους παραμένουν στενά δεμένες μέχρι το τέλος παρά τα διαστήματα απομάκρυνσης και απουσίας: «Εγώ έκανα τα μαθήματά μου στο τραπέζι της κουζίνας… ενόσω μου αφηγούνταν αυτές τις απίθανες ιστορίες από τα νιάτα της. (…) Ημουν εκεί από την αρχή… Μου είπε ότι ήμουν φυλακισμένη μέσα της, από τη μέρα που γεννήθηκε, σαν μια μικρή ρώσικη κούκλα».

Αργότερα η Νόρα θα βρεθεί παντρεμένη με έναν καλό σύζυγο που δεν κατονομάζεται, όπως ποτέ δεν κατονομάζεται και ο πατέρας της. Η Ενράιτ κατορθώνει να περιγράψει χωρίς κλισέ έναν ικανοποιητικό γάμο και μάλιστα να παρουσιάσει την ηρεμία και την ασφάλεια με τρόπο αυθεντικό και σε σημεία συναρπαστικό. Ενίοτε γράφοντας απευθύνεται στον σύζυγό της με το «εσύ», καθώς εκείνος ήταν που την προέτρεψε να γράψει η ίδια την ιστορία της μητέρας της και όχι η δημοσιογράφος που ερευνά τη ζωή της Κάθριν. Η Νόρα αποδέχεται την πρόκληση και αφηγείται την ιστορία σε έναν μονόλογο που συνεχίζει ακόμα και την ώρα που αυτός κοιμάται δίπλα της. Το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος εστιάζεται κυρίως στην πρώιμη ιστορία της Κάθριν. Η Νόρα δεν μπορεί να αφηγηθεί τη δική της ιστορία χωρίς να αφηγηθεί την ιστορία της μητέρας της.

Η Ενράιτ μέσα από τη Νόρα μάς αποκαλύπτει το πώς μπορεί να χτιστεί μια αληθινή σχέση ανάμεσα σε μητέρα και κόρη χωρίς να εκμηδενίζει η μία την άλλη, τονίζοντας πόσο αδιαχώριστοι είμαστε από αυτούς που αγαπάμε, αυτούς που δεν μπορούμε ούτε να κατέχουμε απόλυτα αλλά και ούτε και να χάσουμε ποτέ. Κάποια στιγμή ανακαλεί την εικόνα τους στον καθρέφτη στα δέκατα τρίτα γενέθλιά της, μια εικόνα που περιγράφει τον ακατάλυτο δεσμό τους: «Στεκόμασταν όρθιες μπροστά από τον καθρέφτη του δωματίου της, εγώ έξω από το φόρεμα καθώς εκείνη με θυμόταν μέσα στο φόρεμα, μέσα της». Η μετάφραση της Μαρίας Φακίνου αποδίδει την ανεπιτήδευτη γλώσσα και τον ρυθμό του πρωτότυπου.