Η ποιητική αστυγραφία του Αλεξανδρινού

Ο Βασίλης Κολώνας έχει με τα χρόνια αποκτήσει βαθιά γνώση των πόλεων όπου άλλοτε άνθησαν ελληνικές παροικίες στην ανατολική Μεσόγειο. Παθιασμένος κυριολεκτικά με το θέμα, τις ερευνά, τις ψάχνει από παντού ασταμάτητα, τις μυρίζεται απολαυστικά, έχει δημοσιεύσει πολυάριθμες μελέτες για την αρχιτεκτονική τους και έχει δώσει πολλές σχετικές ομιλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Διαθέτοντας ένα τόσο αξιοζήλευτο οπλοστάσιο γνώσεων και βιωμάτων, ο Κολώνας δημοσίευσε το 2013 μια ομιλία που είχε πρωτοκάνει επιτόπου για την Αλεξάνδρεια του Καβάφη το 1991 κι αργότερα δημοσίευσε τρεις φορές, ενώ θα την επαναλάμβανε άλλες πέντε. Ηταν σαν και εκείνες τις προοπτικές που χάνονταν στον ορίζοντα μέσα από διαδοχικούς καθρέφτες. Σε αυτή την καλαίσθητη έκδοση του University Press το κείμενο εμπλουτίζεται με εκτός κειμένου φωτογραφίες του ίδιου του συγγραφέα από την Αλεξάνδρεια, έτσι ώστε να μπορεί ο αναγνώστης να ανακτήσει την απτή αίσθηση του τόπου στον οποίο γίνεται συχνά επίκληση στο κείμενο.

Ο Κολώνας ορίζει τον στόχο του στον υπότιτλο: πρόκειται για τον αστικό χώρο στον Καβάφη. Αυτός ο δρόμος τον κατευθύνει πρώτα προς τις ιστορικές πόλεις που επιλέγει ο Καβάφης ως πλαίσιο αναφοράς για μια σειρά ποιημάτων του. Εκεί σωστά συμπεραίνει ότι αυτές οι αναφορές είναι περισσότερο νύξεις σκηνογραφικές παρά καθαυτό περιγραφές. Κατόπιν ο Κολώνας μετατίθεται προς τη σύγχρονη του ποιητή Αλεξάνδρεια, όπου οι αναφορές του Καβάφη θα μπορούσαν να είναι πιο συγκεκριμένες αφού «τη βλέπει κάτω από το παράθυρό του», όπως σημειώνει ο ίδιος. Ομως δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο: ο Καβάφης φαίνεται να «υποτιμά τη σύγχρονη πόλη», γυρίζει την πλάτη του στα επιδεικτικά ευρωπαϊκά της χαρακτηριστικά και προτιμά να χαθεί μέσα στις απόμερες, ανώνυμες συνοικίες της, εκεί όπου η «εικόνα της πόλης περιορίζεται σ’ έναν ξεχωριστό ερωτικό κόσμο, υποβαθμισμένο και συχνά εξαθλιωμένο».

Καθώς ο Κολώνας περιεργάζεται την πόλη, κάνει μια επιπλέον διάκριση ανάμεσα σε αναφορές του Καβάφη σε εσωτερικούς χώρους, είτε στην ιστορική είτε στη σύγχρονη πόλη, και στον ιστό της πόλης, τους δρόμους και τις αρχιτεκτονικές της. Η διάκριση είναι απαραίτητη, γιατί σε πολλές περιπτώσεις η ποιητική σκηνογραφία απαιτεί την απόδοση της ιδιαίτερης ατμόσφαιρας σε εσωτερικά σπιτιών ή μαγαζιών.

Στο κείμενό του ο Κολώνας κάνει συχνές νύξεις για χώρους σκηνικής δράσης, για σκηνές που θυμίζουν κινηματογραφική ταινία, κι αυτό δεν είναι τυχαίο καθώς τα ενδιαφέροντά του ίδιου, όπως γνωρίζουμε από άλλες περιπτώσεις, απλώνονται και προς τέτοιες περιοχές της τέχνης. Σε αυτό συμβάλλουν και οι φωτογραφίες του, που αποφεύγουν, όπως δηλώνει πάλι ο ίδιος, συμβατικές απεικονίσεις τύπου καρτ ποστάλ. Σοφή επιλογή που δημιουργεί ένα νέο «αισθησιακό περιβάλλον» να δένει αρμονικά με το κείμενο.

Ισως εκεί ανήκει η επιλογή δύο πασίγνωστων ποιημάτων του Καβάφη που παρατίθενται στην αρχή και στο τέλος του κειμένου, το «Η πόλις» και το «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον». Το πρώτο ομαδοποιεί όλες τις πόλεις και τις μετατρέπει σε σύμβολο, ενώ η «Αλεξάνδρεια που φεύγει» του δευτέρου είναι μια καθαρόαιμα «ποιητική πόλη». Τα ποιήματα αυτά δικαιολογημένα δεν αναφέρονται στο κείμενο, αφού τους λείπει η αναφορά στον αστικό χώρο που ψάχνει ο Κολώνας. Η εμβόλιμη παρουσία τους όμως κάτι σημαίνει, δεν μπορεί να είναι τυχαία. Είναι ουσιώδες κομμάτι του σκηνικού, θυμίζοντας μουσική τέλους σε κάποια καλή ταινία που μόλις είδαμε και μας συγκίνησε βαθιά.