Αντιγραφές, μεταμορφώσεις, υβριδισμοί

Στις «Αδύνατες πόλεις» η πραγματικότητα κάπου υπάρχει, αλλά αυτό που μετράει πολύ περισσότερο είναι οι ρεπλίκες καταστάσεων και πόλεων, σαν τεράστια θεματικά πάρκα, μέσα στα οποία η ζωή ακολουθεί προδιαγεγραμμένα σενάρια. Από την Εϊντζελτάουν, με την οποία ξεκινά το μυθιστόρημα, όπου η μαφία του 1940 ελέγχει και καθορίζει τα πράγματα, ενώ ντετέκτιβ, γκάνγκστερ και σταρλετίτσες, όπως η Νόρμα Τζιν (το πρώτο όνομα της Μέριλιν Μονρόε), διασταυρώνουν τις τύχες τους, μέχρι τη Βυζανμπούλ, όπου το παιχνίδι έχει περάσει σε νοητικό επίπεδο. Τι θα γίνει όμως αν τα σενάρια που αποστέλλονται στους εν ενεργεία «ηθοποιούς» είναι συγκρουσιακά και καθένας έχει άλλο ρόλο και άλλη πλοκή; Πόσο αυτό θα δημιουργήσει ευπρόσδεκτες εντάσεις, πέρα από την αποστειρωμένη κανονικότητα, αλλά και απρόσμενες επιπλοκές; Κι όλοι όσοι έχουν υποστεί μια εγχείρηση, η οποία τους έχει φυτέψει νέες μνήμες, διαγράφοντας την προηγούμενη ζωή τους, τι συνέπειες μπορεί να έχουν;

Η πολυδαίδαλη και σε μερικά σημεία συγκεχυμένη πλοκή χρωστά πολλά στις ιδέες του Jean Baudrillard για την προσομοίωση σαν άλλη ισοδύναμη πραγματικότητα, στο «Πλήθος» του Αντρέα Φραγκιά, όπου κανείς δεν ξέρει αν όσοι κινούνται στους δρόμους της πόλης είναι ηθοποιοί ή τυχαίοι πολίτες, στις «Αόρατες πόλεις» του Ιταλο Καλβίνο, στον καζαντζακικό βουδισμό για την πραγματικότητα ως όνειρο κ.λπ. Το ίδιο το μυθιστόρημα είναι παρωδιακή μίμηση λ.χ. γκανγκστερικών ταινιών ή αστυνομικών έργων, παρωδία όχι με τη γελοιογραφική της χροιά αλλά με τη φιλοσοφική της ρητορική. Η αναπαράσταση ως προϊόν παραλλαγής ή ως απόρροια της τεχνητής νοημοσύνης είναι ένα από τα πολλαπλά υπαρξιακά ζητούμενα του σύγχρονου κόσμου.

Το σύμπαν του Ν. Μάντη έχει πολλαπλές πύλες εισόδου και εξόδου, με πολλαπλά επίπεδα δράσης και προσομοίωσης, βιολογικές και διαδικτυακές πραγματικότητες, ανθρώπους, μποτ και σάιμποργκ, σωσίες και όνειρα. Ολο αυτό το λαβυρινθώδες μυθιστορηματικό τοπίο οδηγεί σε διακλαδούμενους προβληματισμούς πάνω σε πεδία της μετα-αλήθειας: η πραγματικότητα και η αντιγραφή εναλλάσσονται σε έναν μεγάκοσμο, όπου πολλαπλές επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις πολλαπλασιάζουν την ανθρώπινη ταυτότητα, ενώ ο ψηφιακός κόσμος διαμορφώνει νέες οντότητες, σχέσεις και παράλληλα επίπεδα.

Οσο το μυθιστόρημα φουσκώνει, όσο τα φαντασμαγορικά σκηνικά ξεδιπλώνονται σε έναν ή περισσότερους αχανείς λαβυρίνθους, τόσο το νόημα μετακυλίεται σαν σε κινούμενα ντόμινο κι ο αναγνώστης χάνει τον ειρμό. Οι πολλαπλοί καθρέφτες κι οι ασύλληπτες αντιγραφές και μεταμορφώσεις φέρνουν συνεχώς στον νου τα παράδοξα του Μπόρχες, τις ουτοπικές συλλήψεις του, τις μαγικές αφηγηματικές αλχημείες του. Το παιχνίδι του «Μίνωα», στο οποίο δοκιμάζονται στην ΕΣΣΔ όλα τα σπουδαία μυαλά, είναι άλλη μια προσομοίωση λαβυρίνθου, που δεν έχει στόχο να φτάσει στο τέλος των πιστών, αλλά να δοκιμάσει τις δυνάμεις του εγκεφάλου.

Μέσα σ’ αυτόν τον πολυγαλαξία σημαινόντων αναδύονται δύο βασικά θέματα: η αναζήτηση της αθανασίας και το ξεπέρασμα της φθαρτότητας της ζωής. Εκεί συγκρούονται οι δυο θρύλοι του έργου, ο Ντεβέντρα Πούρι, που εκπροσωπεί τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο, η οποία ευαγγελίζεται μορφές τρανσουμανισμού, και ο πνευματιστής-γκουρού Ιγκνάτι Ροστόφ, που πιστεύει, παλιομοδίτικα ίσως, στη μεταφυσική της αγάπης και της θρησκείας. Η τεχνολογία ενάντια στην ψυχή και η μηχανοποίηση του ανθρώπου απέναντι στην πνευματικότητα.

Ολα αυτά ανάγονται σε δυο βασικά ψυχαναλυτικά ορμέμφυτα, που μετατρέπουν τη ζωή σε ένα τεράστιο ηλεκτρονικό παιχνίδι, με τις νίκες και τις αποτυχίες, με τα αδιέξοδα και τις υπερβάσεις. Από τη μία ο έρωτας, ακόμα κι αν καταντήσει απωθημένο, κινητοποιεί το άτομο να κατακτήσει τον κόσμο και δημιουργεί ψευδαισθήσεις, κι από την άλλη η φιλοδοξία, που καβαλά τις ιδεολογίες της ανθρωπότητας για να πετύχει το ακατόρθωτο και να μετατρέψει τη φθαρτή ύλη σε κάτι υπέρτερο, αφού δεν πιστεύει κατά βάθος στη μετά θάνατον ζωή. Η ανθρώπινη βούληση που γίνεται αυταπάτη και τρέλα, όνειρο και ουτοπία, πόθος κατακτητή και ίμερος θεού.