Καρπός έρευνας διάρκειας σαράντα πέντε ετών, το τελευταίο βιβλίο του αρχιτέκτονα Γιάννη Πεπονή, καθηγητή στο Georgia Technical University των ΗΠΑ από το 1989, καταπιάνεται με ένα τεράστιο και πολυσύνθετο θέμα: το πώς «διαβάζεται» η αρχιτεκτονική ώστε να μπορούμε να επέμβουμε επάνω της. Στόχος του να ορίσει τις αρχές που κατευθύνουν τον σχεδιασμό και την κατοίκηση του χώρου, με εργαλείο τη θεωρία του Συντακτικού του Χώρου (Space Syntax). Αυτή διερευνά την ανθρώπινη συμπεριφορά, εφαρμόζοντας όρους ελέγξιμης επιστημονικής μεθόδου, καθώς κανείς κινείται μέσα σε αρχιτεκτονημένους χώρους και χαρτογραφεί με τις αισθήσεις του όσα προσλαμβάνει ως βιώματα. Συνάμα, το σύνολο των εμπειριών αυτών αποδίδονται σχεδιαστικά, συμπληρώνοντας με θεματικές απεικονίσεις τα σχέδια κατόψεων διαφόρων κτισμάτων.
Ετσι οπτικοποιούνται τα εντοπισμένα βιώματα συνοδεύοντας όσα περιγράφονται με λόγια χρησιμοποιώντας μια σχεδιαστική γλώσσα, όσο χρειάζεται σχηματική για να είναι άμεσα ευνόητη. Η παρουσία της είναι απαραίτητη γιατί απώτερος στόχος της έρευνας είναι να καθοδηγήσει τον σχεδιασμό, να καταλήξει σε «σχέδιο», δηλαδή στη γλώσσα ενδο-επικοινωνίας όσων ασχολούνται με σχεδιασμό. Η όποια «θεωρία» δεν είναι αυτοσκοπός, δεν είναι φιλοσοφικά παίγνια, δεν εκμεταλλεύεται το φούντωμα της ευφάνταστης μεταμοντέρνας θεωρίας. Διαθέτει άλλες ρίζες: την πειραματική απόδειξη αξιωμάτων με επίπονες διαδικασίες επανελέγχου, θεμέλιο της διεπιστημονικής γνώσης που αποκτάται με διασταυρώσεις διαφόρων ειδικοτήτων οι οποίες ασχολούνται με χωρικές σχέσεις.
Αν τα παραπάνω, όσο και να δοκιμάσουμε να τα απλοποιήσουμε, ακούγονται περίπλοκα και αφηρημένα, ο Πεπονής αναλαμβάνει να μας ξεναγήσει σε ένα μεγάλο πλούτο διαφωτιστικών παραδειγμάτων, προσκομίζοντας σχετικές τεκμηριωμένες έρευνες και θεωρητικές αναλύσεις. Αυτές πιστοποιούν μια διαχρονική, σταθερή ενασχόληση πολλών με τη θεωρία και τις εφαρμογές του Συντακτικού του Χώρου τις τελευταίες δεκαετίες. Δείχνουν επίσης τις δυνατότητες που προσφέρει μια τέτοια αναλυτική μέθοδος αλλά και τις πρακτικές, χρηστικές συνέπειές της για ζητήματα της καθημερινότητας.
Σε αυτή τη συλλογική, διαχρονική προσπάθεια η σταθερή συμβολή του συγγραφέα είναι σημαντική και ανοίγει καινούργιους δρόμους. Μέσα από τη συνολική εποπτεία τού ώς τώρα σχετικού υλικού, ο Πεπονής καταπιάνεται με ένα βασικό ερώτημα της θεωρίας της αρχιτεκτονικής, το πώς η βιωματική εμπειρία της αρχιτεκτονικής σχετίζεται με πολιτιστικές επιλογές και ανθρώπινες αξίες. Με δυο λόγια, εισάγοντας τη διάσταση της ανθρωπολογικής κατεύθυνσης στην έρευνα. Αν η θεωρία του Συντακτικού του Χώρου, με την καθοδήγηση του αρχικού εμπνευστή του, Bill Hillier, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Bartlett Λονδίνου και μέντορα του Πεπονή, μπόρεσε από τα μέσα του ’70 να εδραιώσει ένα σύστημα μεθοδικής εποπτείας της αρχιτεκτονικής, τώρα αυτή η ίδια κατεύθυνση, με συνεχείς εξερευνήσεις από νεότερους θεωρητικούς, ανάμεσά τους και της ηγετικής σήμερα μορφής του Πεπονή, σταθερά διεύρυνε την έκταση του πεδίου και βάθαινε την αναζήτηση νέων παραμέτρων. Στόχος αυτή τη φορά ήταν να αποδειχτεί η αξία της παιδείας του χώρου (spatial culture) εισάγοντας μια ηθελημένη πολυπλοκότητα, δικαιολογημένη από την πολυεπίπεδη «ανάγνωση» της αρχιτεκτονικής, είτε προσφεύγοντας σε ιστορικά παραδείγματα (διάσημα έργα του διεθνούς ρεπερτορίου) ή σε σύγχρονα κυρίως πολιτιστικά (όπως μουσεία) με πολύπλοκη δομή.
Προκλητικά, δηλαδή προφανή στην καθαρότητά τους, δεν είναι μόνο όσα «χτίζονται βήμα-βήμα» μέσα από τις κριτικές παρουσιάσεις ενός τέτοιου πλούσιου ρεπερτορίου από περιπτώσεις που παρατάσσονται, αλλά και η σκόπιμη μίξη παραδειγμάτων, από ερευνητικά προγράμματα δημόσιων και ιδιωτικών φορέων ως απευθείας καταθέσεις προσωπικών βιωμάτων, όπως του συγγραφέα από μια Αθήνα των νεανικών του αναμνήσεων στο τρίτο κεφάλαιο. Εκεί ίσως, στην τελευταία περίπτωση, μας δίνεται η ευκαιρία να ελέγξουμε άμεσα τις διεισδυτικές κατακτήσεις της θεωρίας του Συντακτικού του Χώρου, σε σύγκριση με πιο συμβατικές αφηγήσεις. Ωστε να αντιληφθούμε σε βάθος τι σημαίνουν εκείνες οι «πλούσιες περιγραφές» που ο συγγραφέας εκθειάζει στο τελευταίο, το έβδομο κεφάλαιο του βιβλίου του.
Η σημασία που έχει η προσέγγιση του Πεπονή έχει διακριθεί λίγο νωρίτερα, στο τέλος του έκτου κεφαλαίου, όταν δηλώνεται ότι οι σχεδιαστικές τυπολογίες έρχονται και παρέρχονται αλλά η ικανότητα περιγραφής και απόδοσης της αρχιτεκτονικής είναι το θεμέλιο της σχεδιαστικής γνώσης.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας