Χρόνος καλότροπος

Η συλλογή διηγημάτων με τον τίτλο Του καιρού που επιμένει. Μικρά και μεγάλα πεζά συνιστά το τέταρτο λογοτεχνικό βιβλίο της Μαρίας Στασινοπούλου. Πρόκειται για μια πλειάδα κειμένων, κάποια από αυτά στην κατηγορία του μπονσάι και άλλα εκτενέστερα∙ κείμενα που έχουν μεν στοιχεία μυθοπλαστικά και αυτομυθοπλαστικά, όμως η συγγραφέας τους δεν επικεντρώνεται και δεν επενδύει αποκλειστικά στην πλοκή ή στον μύθο τους ούτε και επαφίεται μόνο στη δύναμη της επινόησης και στη φαντασία. Στις ογδόντα τρεις αυτόνομες και πολύπτυχες διηγήσεις της, μέσ’ από μια μακρά και σύνθετη διεργασία, ενώνει τη βάσανο της μορφολογικής και της γλωσσικής περιπέτειας με το περιεχόμενό τους (το βίωμα και το υποκείμενο) επιτυγχάνοντας έναν λόγο διαυγή και πυκνό και μια θυμοσοφική ή ανεκδοτολογικού τύπου θέση και πρόθεση.

Οπως και στις προηγούμενες συλλογές με διηγήματά της, η πεζογράφος και δοκιμιογράφος, με γλώσσα λακωνική και πάνω απ’ όλα μελετημένη -όπως άλλωστε διαφαίνεται και από το διήγημα «Γλωσσικές εκρήξεις»-, αφηγείται ιστορίες ή περιγράφει και σχολιάζει μικροεπεισόδια και σκηνές από την καθημερινότητα παραθέτοντας, προς ενίσχυση του σχολιασμού της, γνωστά αποφθέγματα ή ασυνήθη ευτράπελα, ενίοτε δε και φράσεις παράτυπες και ωστόσο σημαδιακές. Εστιάζοντας είτε σε πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος («Ο εμμονικός παππούς», «Της μοίρας τα γραμμένα», «Ηθελε μόνο να ξέρει πώς ήταν ο πατέρας του», «Πατέρας: ένα κενό») είτε σε οικείες μορφές του κοινωνικού περίγυρου («Το απρόοπτο», «Αδυναμία ειδικού», «Ο αλλοδαπός», «Συγκάτοικοι» κ.ά.) μετατρέπει με χιούμορ και βλέμμα ανάλαφρο καταστάσεις κοινότοπες σε ενδιαφέρουσες εξιστορήσεις, ενώ επιπρόσθετα συνδέει με τρόπο ιδιαίτερο σκέψεις και πράγματα ετερόκλητα ή φαινομενικά ασύνδετα («Συνειρμοί», «Η θεωρία των συνειρμών» κ.ά.).

Με την ίδια ιδιαιτερότητα αναδεικνύει ψυχικά τραύματα που οφείλονται σε αρρώστιες, θανάτους, εγκλήματα και ατυχείς συγκυρίες από το μεγάλο κάδρο της Ιστορίας, μέσ’ από μια γραφή απ’ όπου δεν απουσιάζει και μια δόση ειρωνείας ή ιλαρότητας («Το ξύλινο παλτό», «Γεύμα ματαιωμένο», «Σοφά λόγια», «Εξω από τη νόρμα», «Εποχή Covid-19», «Κλίμακες ανά δεκαετία», «Φόνος με αιτία» κ.ά.)∙ μια γραφή στην οποία άλλοτε επικρατεί το ψυχαναλυτικό στοιχείο («Τραυματικές μνήμες», «Αγωγή εκ πλαγίου», «Πόσα δεν ξέρουμε», «Ψυχαναλυτικό»)∙ άλλοτε το αλλόκοτο ή αυτό της αλληγορίας («Το αδιέξοδο», «Η προνοητική γραία») κι άλλοτε το κωμικό («Η λογοθεραπεία», «Νεκροφάνεια», «Ερωτικές ιδιαιτερότητες», «Τα ευτράπελα της μέθης», «Διαφορά οπτικής γωνίας») ή το δραματικό («Αλτσχάιμερ», «Αρνηση της πραγματικότητας», «Τα μυστήρια της ζωής» κ.ά.), όπου και εδώ, χωρίς ρητορείες, περιττές εξάρσεις ή άσκοπους μελοδραματισμούς, διαπραγματεύεται ευρύτερα θέματα, φιλοσοφικά, κοινωνικά ή υπαρξιακά. Δεν διστάζει δε να περιγράψει με νηφαλιότητα πρόσφατα δράματα, όπως το δυστύχημα στα Τέμπη («Τα συντρίμμια της συμφοράς»), ή να αναφερθεί -αλλού με καυστική ειρωνεία και αλλού με επιείκεια- σε ζητήματα που διαχρονικά τραβούν το ενδιαφέρον της, όπως η ερωτική προδοσία, η συναισθηματική απάτη και τα ανθρώπινα χούγια - θυμόμαστε, για παράδειγμα, την ασύνειδη αθυροστομία του θείου Αριστείδη, στις Ασκήσεις αντοχής στον χρόνο, η οποία επανεμφανίζεται εδώ σε παραλλαγές, με αναφορά στους Κεφαλονίτες ή με παιγνιώδεις, πικάντικες παροιμίες («Επτανησιακά χούγια», «Η παροιμία»).

Κρατώντας, τέλος, τη διακριτή συγγραφική ιδιοπροσωπία της και διευρύνοντας τους βασικούς της άξονες χάρη σε μιαν επωδό, μια τελευταία φράση, μιαν απροσδόκητη ατάκα, κάποιον ακαριαίο αφορισμό, έναν ενδεικτικό τίτλο ή και μόνο από τα συμφραζόμενα, βαδίζει και συνδιαλέγεται σταθερά με έναν χρόνο περισσότερο φιλικό, περισσότερο ανεκτικό και υποστηρικτικό παρά θηλιά στον λαιμό του ανθρώπινου είδους, ζεστό και συμπονετικό, που δεν της κουνάει το δάχτυλο, χρόνο δημιουργικό, κερδισμένο μάλλον παρά χαμένο, χρόνο της αντοχής και της επιμονής, σφραγίδα και μάρτυρα όχι μόνο για όσα πρόλαβε «να κάνει» στη ζωή της, αλλά και για όσα «δεν έκανε», με τα δεύτερα να είναι μεν σημαντικά, αλλά όχι σημαντικότερα από τα πρώτα. Εναν χρόνο και μιαν εποχή που στο πέρασμά τους η αφηγήτριά της (και σταθερό συγγραφικό alter ego της) μαθαίνει να ισορροπεί, να φιλοσοφεί και να αποστασιοποιείται, να ζει και να δημιουργεί ανεξίκακα, με επικούρεια στωικότητα απέναντι στην έσχατη ένδεια και με έμπρακτη κατανόηση ακόμη και στα πιο βαριά σφάλματα του Εαυτού και του Αλλου ή στις τραγικές συνθήκες στις οποίες μπορεί κάποιος ανά πάσα στιγμή να βρεθεί («Δύο κόμποι δάκρυα»).