Πληγή και επούλωση

Μετά το υπερρεαλιστικής υφής μυθιστόρημα του Μαξ Μπλέχερ Περιστατικά στο εγγύς εξωπραγματικό, κυκλοφόρησαν από τις καλαίσθητες εκδόσεις Loggia οι πιο κλασικότροπες Επουλωμένες καρδιές, που μπορούν να νοηθούν ως δεύτερο μέρος μιας αυτοβιογραφικής τριλογίας με κεντρικό θέμα τη νόσο που στιγμάτισε τη ζωή του συγγραφέα και από την οποία κατέληξε στα είκοσι εννέα του χρόνια.

Ο Μαξ Μπλέχερ, γεννημένος το 1909 στην πόλη Ρόμαν της Ρουμανίας, ανήκε σε μια εβραϊκή μεσοαστική οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν έμπορος πορσελάνης και ο ίδιος αποδείχθηκε ευθραυστότερος και από το πλέον λεπτό πορσελάνινο φλιτζάνι. Στα 19 του, κι ενώ σπούδαζε Ιατρική, προσβλήθηκε από τη βασανιστική και μοιραία (τότε) νόσο του Ποτ, μια μορφή φυματίωσης που έπληττε τα κόκαλα, κατατρώγοντας τη σπονδυλική στήλη. Ετσι ο Μπλέχερ πέρασε την τελευταία δεκαετία της σύντομης ζωής του «εντοιχισμένος» σε έναν γύψινο κορσέ, σε συνεχή οριζόντια στάση, με μακρές περιόδους θεραπείας σε σανατόρια στη Γαλλία, την Ελβετία και τη Ρουμανία.

Σε ένα από αυτά τα σανατόρια, στη λουτρόπολη Μπερκ, της βορειοδυτικής Γαλλίας, καταφτάνει με το τρένο ο Εμμανουήλ, ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος, μετά τη διάγνωση της ασθένειάς του, όμοιας με αυτή του συγγραφέα. Μπροστά στον σταθμό μια εικόνα τού κόβει την ανάσα: «Τι ήταν αυτό; Κινούμενο φέρετρο ή φορείο; Ενας άντρας ξαπλωμένος σε ένα στενό, ξύλινο κρεβάτι, κάτι σαν πλαίσιο με στρώμα, που στηριζόταν σε ένα σασί με τέσσερις μεγάλες λαστιχένιες ρόδες. Πλην όμως ήταν ντυμένος κανονικά, από την κορφή ως τα νύχια. Φορούσε γραβάτα, μπερέ στο κεφάλι του και σακάκι, κι όμως παρέμενε ακίνητος, δεν σηκωνόταν να περπατήσει όπως όλος ο κόσμος». Το μυθιστόρημα ετούτο, όσο κι αν ανακαλεί θεματικά το Μαγικό βουνό του Τόμας Μαν, έχει απεκδυθεί κάθε ρομαντικοποίηση της ασθένειας. Εδώ οι τρόφιμοι του σανατορίου είναι εγκλωβισμένοι στη σάρκα τους, όπως η σορός στο σάβανό της.

Ο γύψος που καλύπτει τον κορμό, το αμάξι-φέρετρο, η ακινησία, η έλλειψη αυτοδιάθεσης χτίζουν μια ατμόσφαιρα κλειστοφοβική, ποτισμένη με τις οσμές των σωματικών εκκρίσεων της σάρκας που σήπεται. Ο Εμμανουήλ έντρομος αντιλαμβάνεται ότι το σχήμα των πραγμάτων διαλύεται, ο κόσμος του ξηλώνεται σαν εφήμερο σκηνικό. Ο κεντρικός άξονας γύρω από τον οποίο περιστρεφόταν η ζωή του καταρρέει όμοια με τη σπονδυλική στήλη του. Ζώντας μέσα στο νέο του ενδιαίτημα, συνειδητοποιεί ότι περισσότερο κι απ’ την ίδια τη ζωή απειλείται το νόημά της. Ενας τρόφιμος του ίδιου σανατόριου λέει: «Ετσι κι έχεις εκδιωχθεί μία φορά από τη ζωή και διαθέτεις τον χρόνο και την ηρεμία να θέσεις εαυτόν ένα ουσιαστικό ερώτημα -ένα και μόνο- για το νόημά της, είναι σαν να σε έχουν δηλητηριάσει για πάντα… Βεβαίως ο κόσμος εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά θαρρείς πως κάποιος, με ένα σφουγγάρι, έχει αφαιρέσει από τα πράγματα όλη τη σημασία τους».

Ωστόσο, και μέσα στο νέο σκηνικό, η ζωή απαιτεί τα οφειλόμενα. Οι χυμοί της -όσο δεν στραγγίζουν- ψάχνουν να εκβάλουν. Πυορροούντες, κατάκοιτοι, περίκλειστοι, οι τρόφιμοι του σανατορίου συνεχίζουν να ερωτεύονται. Ομως, όπως ο συγγραφέας απεκδύει την ασθένεια από το ρομαντικό πέπλο της, τα όμοια επιφυλάσσει και στον έρωτα. Η τρωτότητα του σώματος δεν ευαισθητοποιεί κατ’ ανάγκη την ψυχή. Ισως μάλιστα συμβαίνει το αντίθετο: ο ουλώδης ιστός, το πετσί που σχηματίζεται μετά από την επούλωση μιας πληγής, δεν αισθάνεται πλέον το κρύο, τη ζέστη ή το άγγιγμα. Οι Επουλωμένες καρδιές δεν είναι λοιπόν οι αποθεραπευμένες καρδιές. Είναι οι θωρακισμένες καρδιές. Αυτές που φέρουν στο εξής και εσαεί τον γύψινο κορσέ τους.

Πρόκειται λοιπόν για ένα μυθιστόρημα ζοφερό; Αν και η παλέτα του συγγραφέα έχει επιλέξει τις σκοτεινές αποχρώσεις, το σφρίγος της γλώσσας και η ευφάνταστη και συχνά ποιητική εικονοποιία φωτίζουν με τις δικές τους ζωηρές αναλαμπές το κείμενο, αποσπώντας το από τα λασπώδη χώματα του ρεαλισμού. Η μετάφραση του Βίκτωρα Ιβάνοβιτς αναδεικνύει τον πλούτο και την ευγένεια της γλώσσας του μυθιστορήματος και το επίμετρο του ιδίου φωτίζει τόσο τον συγγραφέα όσο και το έργο του, που ήταν για χρόνια στην αφάνεια και μετά το ξύπνημα του ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος ευτυχεί πλέον να συστηθεί και στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.