Καζαντζάκης: μεταξύ ερωτισμού και ασκητισμού

Λίγο καιρό πριν πεθάνει ο Νίκος Καζαντζάκης το 1957, η πρώτη του γυναίκα, η Γαλάτεια (το γένος Αλεξίου), εκδίδει τη βιογραφία του με τίτλο «Ανθρωποι και υπεράνθρωποι» (εκδ. Πυξίδα, 1956). Σ’ αυτήν καταφέρεται εναντίον του ανθρώπου και του συγγραφέα πρώην συζύγου της (παντρεμένοι από το 1911 έως το 1926), ενώ από το στόμα της έχει υπονοηθεί ότι ο Κρήτας διανοούμενος ήταν ερωτικά ανίκανος, γεγονός που το πήρε η Λιλή Ζωγράφου και το έκανε παντιέρα στο δικό της βιβλίο «Νίκος Καζαντζάκης. Ενας τραγικός» (εκδ. Αλεξάνδρεια, 1960).

Από τον Αλέξανδρο Αρτάκη και τη Δανάη Φραντζή, τα πρόσωπα στο μυθιστόρημα της Γαλάτειας, ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος δημιουργεί τον Αλέξανδρο Καστρινάκη και τη Μελίνα Αναστασίου ως alter ego των δύο συζύγων. Η Μελίνα θέλει να αναθεωρήσει το πρώτο της βιβλίο, που ήταν λίβελλος, και ξαναγράφει τη βιογραφία του Αλέξανδρου, επιμένοντας περισσότερο στην ερωτική του αποχή. Ετσι, μέσω της οπτικής γωνίας μιας κατηγόρου του Καζαντζάκη, ο Β. Ραπτόπουλος επιχειρεί πολύ λιγότερο να βιογραφήσει μυθιστορηματικά τον Κρήτα συγγραφέα και πολύ περισσότερο, μέσω της περίπτωσής του και των αντανακλάσεών της στα έργα του, να διερευνήσει τα δίπολα σεξ - αποχή, σάρκα - πνευματικότητα, ερωτισμός - ασκητισμός.

Ακριβώς γι’ αυτή του την επιδίωξη, το μυθιστόρημα «Ανέγγιχτη» κοιτάζει ευθέως τον Νίκο Καζαντζάκη, αλλά στην ουσία τον βλέπει δημιουργικά ως case study, για να εξετάσει πλαγίως ψυχαναλυτικά το πώς ένας άνθρωπος επιχειρεί να καθυποτάξει το σώμα του για να πλησιάσει το πρότυπο του αγίου που έχει στον νου του. Το έκανε ο Ωριγένης, που έκοψε τα γεννητικά του όργανα για να μετατρέψει τη σεξουαλική του ορμή σε πνευματική ανάταση, το επιχείρησε κι ο Καζαντζάκης με τη Γαλάτεια, νεκρώνοντας τη libido του, η οποία πιθανόν θα του αναχαίτιζε την ασκητική ανηφόρα του.

Γι’ αυτό η Μελίνα βιογραφώντας τον δεν μιλά για πλήρη ανικανότητα, παθολογικής ίσως υφής, αλλά για μια εμπρόθετη επιλογή, αν μάλιστα αναλογιστεί κανείς ότι είχαν σεξουαλικές σχέσεις πριν από τον γάμο τους, αλλά κι ότι ο σύζυγός της πλάγιαζε με άλλες γυναίκες μετά από αυτήν. Επομένως, η αποχή από το σεξ είναι μια εκούσια παραίτηση, όσο ήταν παντρεμένοι, ώστε να μπορέσει ο Καστρινάκης να απεξαρτηθεί από τη γειωμένη σάρκα του.

Το πολύ ενδιαφέρον που επιχειρεί ο Β. Ραπτόπουλος, και το φέρει εις πέρας «κάνοντας το χρέος του», είναι ότι παίρνει την καζαντζακική διάθεση για σεξουαλική αποχή και με αυτήν ως πρίσμα διαβάζει τη ζωή του αλλά και μερικά από τα έργα του. Ο συμβολικός ευνουχισμός του από τον δυνάστη πατέρα, ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων του Νουρή στον «Καπετάν Μιχάλη», που οδήγησε τον Τούρκο άρχοντα στην αυτοκτονία, ο γήινος και σάρκινος Ζορμπάς σε αντίθεση με το ιδεαλιστικό και πνευματικό αφεντικό, ο Μανολιός που θέλει να προσομοιάσει στον Θεό στο «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», ο Ιησούς που μάχεται να ξεπεράσει τη σαγήνη της Μαρίας της Μαγδαληνής στον «Τελευταίο πειρασμό» κ.λπ. εξηγούνται με αυτό το ερμηνευτικό σχήμα.

O Β. Ραπτόπουλος χειρίζεται ευφυώς το υλικό του. Καμουφλάρει τα ονόματα των συνοδοιπόρων και των έργων του Καζαντζάκη, ενώ διαστρεβλώνει σκόπιμα τις χρονολογίες και μερικά γεγονότα, με σκοπό να απομακρυνθεί από τις κλασικές συμβάσεις της βιογραφίας. Είπα και προηγουμένως ότι δεν τον ενδιαφέρει μια τέτοια συμβατική απόπειρα, που θα χρειαζόταν φιλολογική ή δημοσιογραφική έρευνα, αλλά περισσότερο νοιάζεται να αναζητήσει με μυθιστορηματικό τρόπο στο πρόσωπο του Ν. Καζαντζάκη το εκκρεμές ανάμεσα στη γυναίκα και τον Θεό ή τη σάρκα και το πνεύμα, κι έτσι να δείξει ποιος δρόμος οδηγεί στην τελείωση, αυτός του ασκητή ή αυτός του ηδονοθήρα.

Επομένως, ο αναγνώστης σε μια πρώτη επιφάνεια διέρχεται τη ζωή του μεγάλου Κρητικού συγγραφέα, αλλά σε μια πιο βαθιά ανάγνωση, ανάγνωση που έρχεται πιο κοντά στην προθετικότητα του Β. Ραπτόπουλου, αντιλαμβάνεται τη δυνατότητα ή μη σύζευξης έρωτα και πνευματικότητας. Ο Καζαντζάκης μάλλον συναίρεσε και τα δύο, παρά την εκπεφρασμένη του θέληση να μείνει πιστός ασκητής στα κελεύσματα του ουρανού.