Τρεις δυναμικές πρωτοεμφανιζόμενες πεζογραφικές φωνές

Ισορροπώντας μέσα «στον ουρανό της παλάμης τους», οι ήρωες της Θεοδωράτου, κακότυχοι ή περιθωριακοί, ακολουθούν πορείες ανεξέλεγκτες, τόσο εξωτερικά όσο και σε επίπεδο ύπαρξης. Με επίκεντρο την Αθήνα της οικονομικής κρίσης, οι ιστορίες τους περιγράφονται σχεδόν απνευστί και με σταθερά τα στοιχεία της αμεσότητας, της προφορικότητας και της σωματικότητας. Σπέρματα φανταστικών ή πραγματικών διαλόγων και κάποιες φαινομενικά ασήμαντες λεπτομέρειες δένουν αριστοτεχνικά τη συλλογική με την ατομική τους διάσταση, άλλοτε με μορφή σπαρακτικού μονολόγου κι άλλοτε με μια εναλλασσόμενη και περισσότερο αποστασιοποιημένη πρωτοπρόσωπη ή τριτοπρόσωπη αφήγηση.

Πέραμα, Αμφιάλη, Εξάρχεια, Κυψέλη. Συνεπαίρνει η μοίρα του χρυσαυγίτη, θύμα της ένταξής του στην εγκληματική οργάνωση («Τον ξάφνιασε το αίμα»), όπως και του ανήλικου στο «Ουαί», με την οσμή της βενζινόκολλας στα φτηνά παπούτσια του να υπογραμμίζει την κοινή με εκείνη του θύματός του λαϊκή καταγωγή.

Ταράζει τα λιμνάζοντα νερά της απάθειας η ενσυναίσθηση του άστεγου («Να τα πούμε καμιά μέρα»), αλλά και η απόγνωση της νεαρής ναρκομανούς με τη σπασμένη φωτογραφική μηχανή («Το κλείστρο»), ιδωμένη με τρυφερότητα από την ογδονταοκτάχρονη πρώην αντάρτισσα του Δ.Σ. («Φέτος δεν θα πάω στη θάλασσα»), ενώ η νοσταλγία και η ανεπούλωτη πικρία της τελευταίας, παρά την επική οπτική της, θα επιβεβαιώσει αλλά και θα συνυπάρξει αντιστικτικά με την κατάθεση-ποταμό της επίσης γηραιάς Κεφαλονίτισσας, στο τελευταίο, επιστολικό διήγημα («Η λουίζα»). Εφιαλτική η μιζέρια και το αδιέξοδο της Ουκρανής νοσοκόμας και σχεδόν μυθική η άνευ όρων λατρεία της κυρα-Φρόσως για τον διανοητικά στερημένο της γιο, στο καθηλωτικό «Το ράντζο».

Πρώην καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών στο Πανεπιστήμιο της Θράκης, η Τρισεύγενη Γιαννακοπούλου, στο πρώτο λογοτεχνικό πόνημά της, με τον τίτλο «Ενα καναρίνι ήταν», ανατέμνει με συνέπεια και αμεροληψία τη δύσβατη πορεία μιας γενιάς γυναικών, οι οποίες, στην προσπάθεια να βρουν την ταυτότητά τους, έρχονται αντιμέτωπες με έναν κόσμο που ακόμα και σήμερα συνεχίζει να μαστίζεται από σκοταδισμό και μια ανελέητη, ταξική και έμφυλη διαπάλη.

Ξεκινώντας από τον Εμφύλιο και τα όσα διαδραματίστηκαν τότε στην Πελοπόννησο, η συγγραφέας πλέκει τον μύθο της γύρω από έναν στενό οικογενειακό περίγυρο, σε συνάρτηση με την εύθραυστη και μεταβαλλόμενη ψυχοσύνθεση των μελών του. Μια εγκληματική συμφωνία, ένας ανεξιχνίαστος φόνος, μια ασυγχώρητη κλοπή ακολουθούν και ώς έναν βαθμό διαγράφουν τη μοίρα τόσο εκείνων που τα διέπραξαν όσο και των άλλων που έπληξαν, με τη σταδιακή όσο και απροσδόκητη αποκάλυψή τους να αποδίδει υστερόχρονα μια αμφισβητούμενη και πιθανόν μάταιη δικαίωση. Σοκάρει η ιστορία με το καναρίνι, αποστομωτικό δείγμα αναλγησίας και αδιαφορίας ─ ιστορία που χαρίζει και τον ειρωνικό τίτλο στο μυθιστόρημα.

Με τρόπο γλαφυρό και δομή που ακολουθεί την πεπατημένη, η Γιαννακοπούλου δεν διστάζει να εμπλουτίσει τη γραφή της με ποικίλα διακειμενικά σπαράγματα και ιστορικές αναφορές. Στις εκατόν ογδόντα τρεις πυκνογραμμένες σελίδες του μυθιστορήματός της, ειδήσεις, διαφημίσεις και αποσπάσματα από εφημερίδες της εποχής διασταυρώνονται με τραγούδια και στίχους από τη συλλογή «Εκεί που χτυπάει η φλέβα» του Παναγιώτη Αργυρόπουλου∙ γλωσσικοί ιδιωματισμοί (σαλαμπαμπίτσης, σγουμπός, ντραγατσούλα, σκουράντζοι) και παλιές συνήθειες σκιαγραφούν μια καθημερινότητα που φαντάζει πλέον ασύλληπτη.

Φράσεις και λέξεις που οι νεότεροι έχουν πάψει να μεταχειρίζονται και οι ακόμη πιο νέοι αδυνατούν να συλλάβουν (διαφθορέας γυναικών, μούλικο, αστεφάνωτη, ατιμασμένη, σπιτωμένη) αποτυπώνουν αποστομωτικά έναν ακραιφνώς πατριαρχικό δεσποτισμό, επιδεινούμενο και ανατροφοδοτούμενο από έναν εξίσου ακραιφνή σεξισμό.

Η Παναγιώτα Δημοπούλου, με θεατρικά έργα ήδη στο ενεργητικό της και αντίστοιχες διακρίσεις, στην πρώτη νουβέλα της, «Κίτρινη ουρά», περιγράφει την εναγώνια προσπάθεια μιας ερευνήτριας να εξιχνιάσει την εξαφάνιση μιας νέας γυναίκας. Η εξαφανισμένη, με σπουδές στην ψυχολογία και ειδίκευση στην εγκληματολογία, φαίνεται να ήταν άτομο προσγειωμένο και πειθαρχημένο.

Αν και δούλευε επί δεκαπέντε συναπτά έτη ως απλή υπάλληλος στο ταχυδρομείο, δεν θεωρούσε ότι αδικούνταν. Αντίθετα, διερευνώντας καθημερινά πελάτες και δέματα, πίστευε πως εξασκεί με επάρκεια την ειδικότητά της. Ωστόσο, στο περιβάλλον της (επαγγελματικό και οικογενειακό), κανείς δεν δείχνει να ανησυχεί ή να νοιάζεται για την αδικαιολόγητη απουσία της, εκτός από την ερευνήτρια και τους ήρωες που η εξαφανισμένη επινοούσε, σκυμμένη τα βράδια πάνω από τον υπολογιστή της.

Αλλά τι σημασία έχει μια εξαφάνιση όταν κανείς δεν ενδιαφέρεται για τον εξαφανισμένο; Στην «Κίτρινη ουρά», το ατέρμονο παιχνίδι των αντιφατικών και αλληλοσυγκρουόμενων δεδομένων αλλά και η εμφατική επανάληψη στοχασμών και διερωτήσεων σκιαγραφούν ποικιλότροπα το παράδοξο μιας αφιλόξενης, εικονικής και κατακερματισμένης πραγματικότητας. Μ’ αυτήν την ιστορία θα ειπωθεί μια ιστορία που θα μπορούσε να είναι η ιστορία μιας γυναίκας, δηλώνει εξ αρχής η συγγραφέας της, αλλά εδώ τίποτα δεν είναι όπως λέγεται και τίποτα δεν θα μπορούσε να ειπωθεί αλλιώς.

Τα τεκταινόμενα, πολύ κοντά στην αλληγορία, υποστηρίζουν με πειστικότητα ένα σύμπαν ρευστό και αβέβαιο, που μοιάζει να δένει θαυμάσια με το ζαλιστικό και εντελώς ιδιαίτερο και προσωπικό ύφος της αφήγησης. Το ανοίκειο παραμένει ανοίκειο, ακόμη κι όταν συγγενεύει με την πιο κοινότοπη πραγματικότητα, και το αίνιγμα δεν παύει να είναι αίνιγμα και μετά την εξιχνίασή του. «Η ιστορία φτάνει στο τέλος της, και εκείνη απότομα κινείται προκειμένου να την προλάβει. Το μόνο που προλαβαίνει να δει είναι η κίτρινη ουρά που τρέχει προς τη μισάνοιχτη μπαλκονόπορτα και πηδά στον ακάλυπτο».