Αθήνα, 14°C
Αθήνα
Ελαφρές νεφώσεις
14°C
14.5° 11.5°
4 BF
59%
Θεσσαλονίκη
Σποραδικές νεφώσεις
12°C
13.3° 9.9°
1 BF
69%
Πάτρα
Αίθριος καιρός
16°C
17.0° 16.0°
4 BF
55%
Ιωάννινα
Αραιές νεφώσεις
5°C
4.9° 4.9°
1 BF
93%
Αλεξανδρούπολη
Αίθριος καιρός
9°C
8.9° 8.9°
0 BF
76%
Βέροια
Αραιές νεφώσεις
10°C
11.2° 8.8°
0 BF
74%
Κοζάνη
Αραιές νεφώσεις
6°C
6.8° 6.5°
0 BF
82%
Αγρίνιο
Ελαφρές νεφώσεις
13°C
12.9° 12.9°
2 BF
70%
Ηράκλειο
Σποραδικές νεφώσεις
16°C
16.8° 14.3°
3 BF
72%
Μυτιλήνη
Αίθριος καιρός
13°C
13.3° 12.3°
2 BF
65%
Ερμούπολη
Αίθριος καιρός
16°C
15.6° 14.9°
6 BF
60%
Σκόπελος
Ελαφρές νεφώσεις
12°C
12.3° 12.3°
5 BF
52%
Κεφαλονιά
Αίθριος καιρός
14°C
14.2° 14.2°
3 BF
45%
Λάρισα
Αίθριος καιρός
8°C
9.6° 7.9°
0 BF
87%
Λαμία
Ελαφρές νεφώσεις
11°C
10.6° 10.1°
1 BF
85%
Ρόδος
Αίθριος καιρός
20°C
19.9° 17.8°
3 BF
63%
Χαλκίδα
Αίθριος καιρός
12°C
14.3° 11.1°
2 BF
64%
Καβάλα
Αίθριος καιρός
12°C
12.1° 12.1°
0 BF
46%
Κατερίνη
Ελαφρές νεφώσεις
12°C
12.0° 11.1°
2 BF
79%
Καστοριά
Αραιές νεφώσεις
7°C
6.9° 6.9°
0 BF
82%
ΜΕΝΟΥ
Τετάρτη, 06 Νοεμβρίου, 2024
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
Πλάτωνος. Μένων. Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια: Παύλος Καλλιγάς. Στιγμή, 2021. Σελ. 224

Πλατωνικές μεταφράσεις

Ο πλατωνικός Μένων είναι ο 61ος τόμος της Βιβλιοθήκης Αρχαίων Συγγραφέων των εκδόσεων Στιγμή – αισίως. Τη μετάφραση και τον σχολιασμό, αλλά και το αναθεωρημένο αρχαίο κείμενο, υπογράφει ο Παύλος Καλλιγάς. Μετά τη μνημειώδη σχολιασμένη μετάφραση των Εννεάδων του Πλωτίνου (Ακαδημία Αθηνών, 8 τόμοι, 1991-2018) και δυο λογικών πραγματειών του Αριστοτέλη (Κατηγορίαι, Περί ερμηνείας, εκδ. Νήσος, 2012), φαίνεται ότι ήρθε η σειρά του Πλάτωνα, καθώς πριν από τον Μένωνα έχει προηγηθεί ο Γοργίας, πάλι στις εκδόσεις Στιγμή (2020). Για τη δουλειά του Καλλιγά θα επαναλάβω αυτό που έγραψα παλιότερα, με αφορμή τις Εννεάδες: «Δεν γνωρίζω να έχει ολοκληρωθεί στη νεότερη Ελλάδα ανάλογης πνοής και ποιότητας έργο στις κλασικές σπουδές».

Ο φρέσκος Μένων κυκλοφορεί σε έναν πανέμορφο τόμο, με τη λιτότητα και τη γεωμετρία των εκδόσεων Στιγμή - ένα βιβλίο όπως θα έπρεπε να είναι τα βιβλία. Η φροντίδα του Αιμίλιου Καλιακάτσου, του εμβληματικού εκδότη που παρέμεινε «τυπογράφος», πανταχού παρούσα - στο τυπωμένο βιβλίο, στη σχεδίαση και στην επιμέλεια, αλλά και πριν και γύρω από αυτό. Να ένα καλό κριτήριο για να σταθμίσει ο αναγνώστης που θα το πάρει στα χέρια του τη δική του αγάπη για τα βιβλία. Κάποιοι ίσως προσέξουν και τον αριθμό αντίτυπων στον κολοφώνα της έκδοσης: 600 (Ισως η απόφαση του Καλιακάτσου να κρατηθεί έξω από την κωμωδία της «δωρεάν» διανομής συγγραμμάτων προσφέρει μια εξήγηση).

Στον Μένωνα σκοπεύω να επανέλθω σύντομα. Περιορίζομαι για την ώρα σε κάποιες προκαταρκτικές παρατηρήσεις για τις πλατωνικές μεταφράσεις.

Οταν κάποια στιγμή, με έναν αιώνα καθυστέρηση, αντιληφθήκαμε επιτέλους ότι τα αρχαιοελληνικά κείμενα χρειάζονται μετάφραση, ο Πλάτων ήταν ο φιλόσοφος που μεταφράστηκε περισσότερο. Είναι άλλωστε ο αρχαίος φιλόσοφος που διαβάζεται και σήμερα περισσότερο. Ενας λόγος γι’ αυτό είναι σίγουρα η μορφή των έργων του και ο τρόπος γραφής τους.

Ο πλατωνικός διάλογος προσφέρεται εκ προοιμίου ως έργο που διαβάζεται αυτόνομα, όπως όλα τα έργα που υιοθετούν τη θεατρική δομή. Δεν αποτελεί κεφάλαιο μιας ευρύτερης σύνθεσης, δεν παραπέμπει ευθέως αλλού, δεν εμπεριέχει υποσημειώσεις, διαθέτει ενότητα, έχει αρχή, εξέλιξη και τέλος. Ο ίδιος ο Πλάτων απουσιάζει από τους διαλόγους (άρα και το «εγώ» του φιλοσόφου). Τα πλατωνικά έργα διαλέγονται εμφανώς με την Αθήνα της εποχής τους, διαλέγονται εμμέσως με άλλα κείμενα, αλλά όλο αυτό γίνεται με τον υπαινικτικό τρόπο της λογοτεχνίας, όπως το κάνει ο Ευριπίδης, ο Σέξπιρ ή ο Ντοστογιέφσκι. Γι’ αυτό και η φιλοσοφία του Πλάτωνα είναι διαρκώς ανοικτή στην ερμηνεία.

Η γραφή, από την άλλη, του Πλάτωνα είναι προσεκτικά μη επιτηδευμένη. Δεν χρησιμοποιεί ειδική ορολογία – το λεξιλόγιό του, ακόμη και στα πιο δύσβατα σημεία, αντλείται από την κοινή γλώσσα και δεν είναι καν μονοσήμαντο. Το διαλογικό μέρος των γραπτών του είναι κατανοητό, αν και απαιτητικό, όχι όμως και ρεαλιστικό. Παρά την απόσταση που μας χωρίζει από τους αρχαίους, έχω την εντύπωση ότι ούτε και εκείνοι θα θεωρούσαν ότι ο Πλάτων αναπαριστά συζητήσεις, που όντως θα μπορούσαν να είχαν γίνει στην αθηναϊκή αγορά, όπως δεν θα πίστευαν ότι όντως οι Αθηναίοι και οι Μήλιοι συζήτησαν ποτέ με τον τρόπο που τους παρουσιάζει να συζητούν ο Θουκυδίδης. Ρεαλιστική δεν είναι ούτε η παρεμβολή εκτεταμένων μυθικών αφηγήσεων πλάι στην ανταλλαγή των επιχειρημάτων.

Ο Πλάτων υπηρετεί ένα νέο γραμματειακό είδος, τον σωκρατικό διάλογο. Ακόμη και αν ο φιλοσοφικός διάλογος δεν είναι δική του επινόηση, σε εκείνον οφείλει την τελειοποίηση και τη μεγάλη του διάδοση κατά τον 4ο αιώνα. Εκτοτε πολλοί φιλόσοφοι έγραψαν διαλόγους, μόνο όμως οι πλατωνικοί διάλογοι άντεξαν στον χρόνο. Η επιβίωσή τους δεν συνδέεται μόνο με τη φιλοσοφική τους βαρύτητα – αλλιώς θα είχαν διασωθεί και οι διάλογοι του Αριστοτέλη. Καθοριστική υπήρξε η λογοτεχνική τους αξία: η οργάνωση του περιεχομένου και η εκδίπλωση των επιχειρημάτων (κυριολεκτικά η σύσταση μιας «περιπετείας» ιδεών), η ζωντάνια τους, η δημιουργία αξέχαστων φιλοσοφικών προσωπείων (όπως ο ίδιος ο Σωκράτης ή ο Καλλικλής), η ικανότητα του Πλάτωνα να οικειοποιείται και να ενσωματώνει «ξένες φωνές» (ιδανικό παράδειγμα ο Φαίδρος), η μυθοπλαστική του δεινότητα.

Μπορούν λοιπόν στοιχεία σαν τα παραπάνω να περάσουν και στο μεταφρασμένο έργο; Θεωρητικά, μπορούν. Δεν υπάρχει κείμενο μη μεταφράσιμο, αρκεί να απαλλαγούμε από την αναζήτηση της μοναδικής ιδανικής μετάφρασης (ή την έωλη ιδέα της «απροσδιοριστίας της ριζικής μετάφρασης», κάποιων φιλοσόφων του 20ού αιώνα). Θα υπάρχουν πάντοτε μεταφράσεις των σημαντικών έργων, επιτυχημένες ή αποτυχημένες, μεταφράσεις δημόσιες και ιδιωτικές, αφού η μετάφραση είναι η προνομιακή οδός κατανόησης ενός δύσκολου κειμένου.

Για τη μετάφραση τώρα του Πλάτωνα, η καλή φιλοσοφική κατάρτιση σίγουρα χρειάζεται, αλλά δεν αρκεί. Ο γνώστης της πλατωνικής φιλοσοφίας θα αποφύγει τα φιλοσοφικά λάθη όταν μεταφράζει και ενδεχομένως θα είναι σε θέση να προτάξει μια λειτουργική Εισαγωγή για να διευκολύνει την πρόσβαση του αναγνώστη στο κείμενο. Για τους ύστερους πλατωνικούς διαλόγους, που είναι δυσκολότεροι φιλοσοφικά αλλά απλούστεροι στη μορφή και στεγνοί ως προς το ύφος, τα εφόδια αυτά είναι αρκετά. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τους πρώιμους και μέσους διαλόγους, που, παρά τη φαινομενική τους «ευκολία», έχουν εντελώς ιδιαίτερη λογοτεχνική ταυτότητα, με την οποία πρέπει να αναμετρηθεί ο μεταφραστής. Εννοώ ότι θα πρέπει να βρει τον τρόπο να αποδώσει δυο επιπλέον διαστάσεις πέραν της φιλοσοφικής: την τροπικότητα της πλατωνικής γραφής και τον διάλογο του κειμένου με την ευρύτερη πνευματική ατμόσφαιρα.

Οταν μεταφράζεις Αριστοτέλη κινδυνεύεις ανά πάσα στιγμή να κάνεις φιλοσοφικά λάθη. Οταν μεταφράζεις Πλάτωνα κινδυνεύεις διαρκώς να χάσεις τον συγγραφέα μέσα από τα χέρια σου.

Google News ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ GOOGLE NEWS
Πλατωνικές μεταφράσεις

ΣΧΕΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.

Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.

Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.

Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.

Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας