Ποίηση και πατρότητα

Ο Αλεχάντρο Σάμπρα με τον «Χιλιανό Ποιητή», που κυκλοφορεί από τις «Εκδόσεις Ικαρος», αφήνει τη μικρή αφηγηματική φόρμα με την οποία τον γνωρίσαμε στη χώρα μας και εισέρχεται στον κόσμο του μυθιστορήματος με μία ιστορία που εκτείνεται σε περίπου τετρακόσιες ογδόντα σελίδες. Τα υλικά του έχουν ήδη δουλευτεί στα προηγούμενα έργα του. Ποίηση, διδασκαλία της λογοτεχνίας, έρωτας, πατρότητα που προκύπτει από την ουσιαστική προσέγγιση των ανθρώπων και όχι από το ληξιαρχείο, απώλειες που λειτουργούν ως εναύσματα λογοτεχνικών ιστοριών που δεν ολοκληρώνονται.

Ο Γκονσάλο έγραφε ποιήματα, κάθε μέρα για αρκετά χρόνια, με πειθαρχημένο πάθος. Δεν θα έλεγε κανείς ότι έγραφε ωραία ποιήματα, αλλά σίγουρα είχε μία ευρύτατη γνώση της χιλιανής ποίησης, την οποία μετέδιδε με την ιδιότητα του καθηγητή σε πανεπιστήμιο. Λάτρευε την ανάγνωση της ποίησης και διατηρούσε μία πλούσια βιβλιοθήκη, μοναδικό του όπως φαίνεται περιουσιακό στοιχείο.

Για τον Σάμπρα αυτά είναι τα πρώτα και βασικά χαρακτηριστικά του Χιλιανού ποιητή, τα οποία αναπτύσσει σε όλο το βιβλίο. Ο Γκονσάλο θρήνησε τον πρώτο του χωρισμό με τον εφηβικό του έρωτα, την Κάρλα, γράφοντας χαϊκού. Οταν επανασυνδέονται, η Κάρλα έχει ήδη ένα παιδί, τον Βισέντε και ο συγγραφέας δηλώνει πως «χάρη σ’ αυτή τη νέα συνάντηση, η ιστορία φτάνει στον απαραίτητο αριθμό σελίδων, ώστε να χαρακτηριστεί μυθιστόρημα».

Ο Γκονσάλο συνδέεται με τον Βισέντε σε μία ήρεμη καθημερινότητα με τις μικρές ρουτίνες, τις ελπίδες και ματαιώσεις. Λυπάται που τον γνώρισε τόσο αργά και δίνεται στο μεγάλωμά του προσπαθώντας να φτιάξει μια ουσιαστική σχέση πατριού και προγονού. Ανασύρει λέξεις από τις γλώσσες του κόσμου ώστε το «πατριός» ν’ ακούγεται το ίδιο όμορφο με το «πατέρας».

Ο Σάμπρα προσεγγίζει αυτή την τόσο τρυφερή σχέση με χιούμορ και ευαισθησία, έχοντας σαν πρώτη ύλη την ποίηση. Ο Γκονσάλο εκδίδει μία και μόνη ποιητική συλλογή που την αφιερώνει στον Βισέντε και ο Βισέντε όταν μεγαλώνει διαβάζει και γράφει ποίηση. Ο Σάμπρα βάζει την ποίηση στην καθημερινότητα των δύσκολων σχέσεων, κατεβάζοντάς την από το ακαδημαϊκό της βάθρο.

Δεν λείπουν οι αναφορές στους δυο νομπελίστες της Χιλής, την Γκαμπριέλα Μιστράλ και τον Πάμπλο Νερούδα. Αυτός όμως που υποδέχεται στο σπίτι του και συνομιλεί με τους μυθιστορηματικούς ήρωες του βιβλίου είναι ο ποιητής Νικανόρ Πάρα, ο συγγραφέας της συλλογής «Ποιήματα και αντιποιήματα» και ο ποιητής της «Διακήρυξης». Αν ο Σάμπρα βάζει τον Πάρα να συνομιλεί με μία νεόκοπη Αμερικανίδα δημοσιογράφο που κάνει έρευνα για την ποίηση της Χιλής, είναι γιατί κι αυτός, όπως ο φημισμένος Χιλιανός ποιητής, πιστεύει πως «οι ποιητές κατεβήκανε απ’ τον Ολυμπο» (στίχος της «Διακήρυξης»). Μόνο που οι ποιητές της Χιλής, όχι μόνο κατεβήκανε απ’ τον Ολυμπο, αλλά σε μία παρωδία ενός ποιητικού πάρτι, γράφει ότι «δεν είναι πολλοί οι μη ποιητές, αλλά υπάρχουν μερικοί..», αντιμετωπίζοντας τη διάχυση του ποιητικού φαινομένου με χιούμορ και ήπια ειρωνεία.

Ο Σάμπρα γράφει για τις διαφορετικότητες. Μία οικογένεια χωρίς γάμο κι ένας πατριός – ποιητής, ερωτικές σχέσεις του ίδιου φύλου, αναζήτηση της σημασίας της ποίησης πέρα από τον απόηχο των χιλιανών νόμπελ λογοτεχνίας. Φέρνει την ποίηση στις διαστάσεις των καθημερινών ανθρώπων. Οι ήσσονες ποιητές είναι αυτοί που δίνουν τον ρυθμό στο βιβλίο. «Είναι καλύτερα να γράφεις απ’ το να μη γράφεις. Η ποίηση είναι ανατρεπτική γιατί σε εκθέτει, σε κάνει κομμάτια. Τολμάς να μην εμπιστεύεσαι τον ίδιο τον εαυτό σου. Τολμάς να απειθαρχείς. Αυτή είναι η ιδέα: ν’ απειθαρχείς στα πάντα. Να απειθαρχείς στον ίδιο σου τον εαυτό».

Ο Γκονσάλο και ο Βισέντε δεν είναι ποιητές με κατακτημένα, όπως συνηθίζεται να γράφεται, τα εκφραστικά τους μέσα, αλλά δυναμικοί αναγνώστες της ποίησης. Ο Γκονσάλο παρασυρμένος από τη γοητευτική της επίδραση δεν διστάζει να παρουσιάσει στην αγαπημένη του Κλάρα για δικά του, ποιήματα της Εμιλι Ντίκινσον. Η προσπάθειά του να τον αγαπήσουν και να τον αποδεχθούν μέσω της ποίησης δεν είναι μία διαδικασία χρόνιας υπομονής, αλλά μία στάση ζωής. Με την ποίηση ο Γκονσάλο και ο Βισέντε δημιουργούν τη σχέση τους, κατανοούν ο ένας τον άλλο, αντιμετωπίζουν την πατρότητα σαν ένα συνεχές που δεν μπορεί να διακόψει ούτε ο χωρισμός του Γκονσάλο από την Κλάρα.

Το μυθιστόρημα του Σάμπρα, που αποδίδεται στα ελληνικά από τον πολύπειρο μεταφραστή Αχιλλέα Κυριακίδη, δεν έχει το ύφος της υπόκωφης αγωνίας της «Ιδιωτικής ζωής των δέντρων», ούτε του υβριδικού «Τεστ δεξιοτήτων», που είναι όμως αφηγήματα μικρής φόρμας. Τα θέματα που ήδη απασχόλησαν τον συγγραφέα, όπως η οικογένεια, ο χρόνος και η λογοτεχνία, αναπτύσσονται κι εδώ. Το τέλος μένει ανοιχτό και αμφίθυμο, άλλο ένα χαρακτηριστικό της τεχνικής του Σάμπρα. Από τη μία ένα happy end για μία λογοτεχνική ιστορία και από την άλλη η απαισιοδοξία για την πορεία του κόσμου και των σχέσεων.