1. Ο εύπορος πατέρας εμπορευόταν πορσελάνες κι ο γιος βρέθηκε με κορμί εύθραυστο σαν φλιτζάνι τσαγιού· είχε κιόλας ξεκινήσει να σπουδάζει ιατρική, όταν προσβλήθηκε από φυματίωση των οστών. Για χρόνια το σώμα του νεαρού εκφυλιζόταν αργά και βάναυσα στα σανατόρια. Πρόλαβε να μαζέψει ένα άλλο σώμα από λέξεις, μνήμες και ιδέες – το σώμα που έγιναν τα γραπτά του Μαξ Μπλέχερ.
Γράφοντας, αυτός ο άρρωστος Ρουμάνος εβραϊκής καταγωγής περιπλανιέται στα αποκαΐδια πανηγυριών και σε τόπους καταραμένους στην άκρη της πόλης, ζει τα πρώτα ξεσπάσματα της λαγνείας και των φετίχ, συναντά φρικιά και περιοδεύουσες φωτογραφίες του πρότερου εαυτού του, συνομιλεί με την ακατέργαστη ύλη του κόσμου· αυτήν που λαμπυρίζει αλλόκοτα στον βυθό και στον ουρανό, σε τοίχους και ταβάνια. Κι η γραφή του είναι τόσο σωματική και παραισθησιακή, ωμή και φρενιασμένη δίχως αποκούμπια θεολογικά και παραμυθίες, όσο αρμόζει όταν βγάζεις τη γλώσσα στην ύπαρξη. Πέθανε 29 χρονών στα 1938.
2. Τα Περιστατικά στο εγγύς εξωπραγματικό (1936) είναι ένα αλλόκοτο βιβλίο ενηλικίωσης και καταβύθισης, εφόσον «οι κοινές λέξεις δεν ισχύουν κάτω από μιαν ορισμένη στάθμη ψυχικού βάθους». Ο ανώνυμος αφηγητής περιπλανιέται σ’ έναν κόσμο κολλώδη και λασπώδη. Γύρω του τα φυσικά αντικείμενα δεν έχουν ακόμη κρυσταλλωθεί κι οι σχέσεις των ανθρώπων δεν καταλαγιάζουν, αλλά παραμένουν πρόπλασμα άδηλο και ρευστό, το οποίο πασχίζει ν’ αποκτήσει ένα οικείο σχήμα. Οι αναφορές σε γεγονότα -ιστορικά και κοινωνικά- απουσιάζουν, κι η επικαιρότητα μοιάζει σκοπίμως παραμερισμένη.
Πρόκειται για τον τόπο κάτω ή πριν από τα φαινόμενα όπως τα γνωρίζουμε, ένα μάγμα. Το βιβλίο όλο εξελίσσεται ως περιπλάνηση σε πηλώδη εδάφη, κάποτε μάλιστα ο αφηγητής θα προτιμούσε να έχει τη μορφή σκύλου, ώστε να βρίσκεται εγγύτερα ακόμη στον πυρήνα από νωπή γη, ούρα και νύχτα που είναι ο γενέθλιος τόπος. Φαντάζεται κανείς μια επαρχιακή πόλη της Μολδαβίας βουτηγμένη στην παραίσθηση, την τύρβη και την εσχατιά (όπως πρέπει να ήταν κι η επαρχιακή πόλη της Πολωνίας όπου έγραφε ο Μπρούνο Σουλτς, ένας ακόμη συγγραφέας εβραϊκής καταγωγής, γιος εμπόρου κι αυτός, που συγγενεύει πολύ με τον Μπλέχερ, όπως άλλωστε ο Κάφκα). Ζυμωμένος με μια τέτοια πόλη ο νεαρός αφηγητής νιώθει «ριζωμένος στη λάσπη, ομοούσιος αυτής, ως εάν είχα ξεπηδήσει από το έδαφος».
Οι υποβλητικές μεταφορές του Μπλέχερ («Μπροστά μου ο λασπωμένος δρόμος απλωνόταν αδιάκοπα σαν αλοιφή...») είναι μια απόπειρα να ανασηκώσει το πέπλο των αναδυόμενων φαινομένων και να κοιτάξει από κάτω: υπάρχει κάτι, ή μόνον βρομερή λάσπη, οπότε οι λεγόμενες «αλήθειες» δεν είναι παρά μια μερίδα της ακόμη; Οι θηλυκοί χαρακτήρες του βιβλίου, η Κλάρα και η Εδα, είναι οι καταλύτες της πνευματικής και σεξουαλικής αφύπνισης, αγωγοί αιφνίδιων εκλάμψεων του σώματος και των λέξεων. Μόνον που ο δρόμος δεν απολήγει σε καμιά αλήθεια πίσω από τα φαινόμενα: παρ' όλο που οι άνθρωποι τυλίγονται στο «λευκό μεταξένιο δέρμα» τους και φορούν υφασμάτινα ρούχα, εντός τους λανθάνει πάντοτε «αδυσώπητη, επιτακτική και στοιχειώδης η λάσπη.
Το τεκμηρίωναν αρκούντως πειστικά η πλήξη και η βλακεία, εντός των οποίων οι άνθρωποι διήγαν τον βίο τους». Σε τέτοιες παραγράφους, ό,τι έμοιαζε με πρόπλασμα του κόσμου φανερώνεται εντέλει ως ο μοναδικός πυρήνας του, ένα αχανές λασπώδες σκάμμα.
3. Επισημαίνεται συχνά πως ο νεαρός Μπλέχερ αλληλογραφούσε με τον Χάιντεγκερ. Μήπως κι οι δύο δεν θέλησαν να προχωρήσουν πέρα από τον κόσμο των φαινομένων; Από την άποψη αυτή έχει ενδιαφέρον πως την εποχή που εκδόθηκαν τα Περιστατικά στο εγγύς εξωπραγματικό (1936) ο Χάιντεγκερ έβλεπε την καριέρα του να απογειώνεται: είναι η ένδοξη εποχή των πανεπιστημιακών παραδόσεών του για τον Νίτσε και τον Σέλινγκ, και των Εισφορών στη Φιλοσοφία. Οποία αντίθεση!
Από τη μια, ο εβραϊκής καταγωγής Μπλέχερ, που θαύμαζε τους Γάλλους σουρεαλιστές και έγραφε στα ρουμανικά –μορφή μεταιχμιακή και ασυνταίριαστη– καταμβλύνεται από τη νόσο συνεχώς, ανίκανος ακόμη και να σταθεί παρεκτός μέσα σε ειδικά καλούπια από γύψο· κι από την άλλη, ο αεικίνητος Χάιντεγκερ, κραταιός και ρωμαλέος, κομφορμιστής και διάσημος, ενταγμένος πλήρως στο ναζιστικό καθεστώς, έτοιμος πάντα να μασκαρέψει τον πολιτισμικό αντισημιτισμό του με τον μανδύα κάποιας φιλοσοφικής διερώτησης. Ορίστε ένα πρόβλημα με τα αβυσσαλέα υπαρξιακά βάθη φιλοσόφων όπως ο Χάιντεγκερ: Στα λόγια μοιάζει με συνομιλητή του Μπλέχερ, αλλά από τους δύο μόνον ο ένας επρόκειτο να νιώσει στο πετσί του -κυριολεκτικά- τι θα πει να βυθίζεσαι στην άβυσσο.
4. Εχθές κολύμπησα αρκετή ώρα. Βγαίνοντας από τη θάλασσα στάθηκα για λίγες στιγμές με το νερό στα γόνατα ώσπου να βρω την ισορροπία μου για έξω, μια από αυτές τις στάσεις που κάνουμε αστόχαστα κι ενστικτωδώς. Το βιβλίο του Μπλέχερ πέρασε από τον νου μου ακαριαία, εκείνες οι λακκούβες γεμάτες βρόμικο νερό στην επαρχία της Μολδαβίας. Τα οστά του Μπλέχερ θρυμματίζονταν· τα δικά μου στέκουν ακόμα.
5. Αψεγάδιαστη η ελληνική έκδοση, η οποία περιλαμβάνει ένα κατατοπιστικό επίμετρο του Κώστα Βραχνού. Μαθαίνουμε πως θα κυκλοφορήσει από τις νεότευκτες εκδόσεις Loggia ακόμα ένα πεζό του Μπλέχερ, οι «Επουλωμένες καρδιές», και πάλι σε μετάφραση του Βίκτωρα Ιβάνοβιτς. Ανυπομονούμε. Εποχές χαραγμένες από τον φασισμό και τον κομμουνισμό δεν ευνόησαν την ανάδειξη εντελώς προσωπικών φωνών, όπως του Μπλέχερ. Ενώ περίοδοι μεταβατικές σαν αυτήν που διανύουμε μας ωθούν να εξερευνήσουμε την «ελάσσονα λογοτεχνία», στις παρυφές της οποίας λάμπουν οι μείζονες εξαιρέσεις.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας