Η κατά Μανόλην Αποκάλυψις

Ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι κ έ ς   Α ν α γ ν ώ σ ε ι ς

Εμφανής η απόκλιση του Πρατικάκη στην παρούσα συλλογή από τους δύο κύριους οντολογικούς πυλώνες της ποίησής του: αφενός μεν από τον ανοιχτό διάλογο με τη φύση και τα έμβια όντα της, αφετέρου δε από τον διάλογο με τον άνθρωπο και την ιστορία του. Στροφή στο άμεσο, μεταλλικό παρόν, στη συγχρονία που προσημαίνεται χαρακτηριστικά από τη δίδυμη φωτογραφία του εξωφύλλου: Ατέρμων πομπή τροχοφόρων που διασχίζει μέσω μεταλλικών γεφυρών ως ραχοκοκαλιά τις αρτηρίες των σύγχρονων μητροπόλεων με τις συμπληγάδες των ατσάλινων κτιρίων τους.

Ατέλειωτη φολιδωτή ουρά τεθωρακισμένης αλαζονείας, μοναξιάς-φωτογραφία από τα νώτα της αυτοκινητοπομπής και με συνακόλουθη έκθλιψη του προσώπου, σε ώρα αμφιλύκης που υποσημαίνεται από τα αναμμένα φωτάκια των ουραίων –που πορεύονται ως «αγέλες δεινοσαύρων» και άλλων προϊστορικών τεράτων «στην κάλπικη απόδραση», στη «συλλογική παραίσθηση της Εκδρομής».

Μακριά από τη μακαριότητα των πάλαι ποτέ φουτουριστών που μεθούσαν στις αρχές του αιώνα με τους βρυχηθμούς των μηχανών και τις εξατμίσεις (έχει άλλωστε κυλήσει πολύ αίμα κάτω από τους τροχούς και για τα πετρέλαια), ο Πρατικάκης αποκαθηλώνει την αισιοδοξία τους, αφού το οιονεί μηχανικό περίβλημα, ο μεταλλικός κορσές δεν είναι αδιάβροχος κι αλεξίσφαιρος, συχνά μάλιστα αυτοδηλητηριάζει «κι αδειάζει το κλεινόν (διάβαζε η θαλάμη αερίων)» (ας θυμηθούμε εδώ παρεμπιπτόντως και τη συμβολική πράξη του συνομηλίκου του Αλέξη Τραϊανού, αυτόβουλος θάνατος με την εξάτμιση του αυτοκινήτου του).

Η συλλογή είναι σύνθεση σε 4 μέρη. Ο τίτλος ξενώνας δίσημος (διαβάζεται και ως αποξενώνας) συμβολίζει πέρα από το εφήμερο και την απώλεια βάθους και νοήματος, τη σύγχρονη Βαβέλ της ακαταληψίας, το χαώδες, άοσμον κι άκοσμον της εικονικής πραγματικότητας, τα αδιέξοδα του ξέφρενου τεχνολογικού καλπασμού, τον χυλό της παντού και πουθενά ψηφιακής πραγματικότητας και των άυλων τίτλων.

Στην α΄ ενότητα ΕΞΟΔΟΙ ο ποιητής σαρκάζει τις πομπές (και με τη δεύτερη σημασία) των εκδρομέων του Σαββατοκύριακου που ξεχύνονται στην ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ (τίτλος της δεύτερης ενότητας), καταγράφοντας με σκεπτικισμό αμοντάριστα πλάνα του ασυνάρτητου κόσμου που βαυκαλίζεται για την πρόοδο, έχοντας υποστεί «μνημεκτομή», θεώμενος το αφιονισμένο πλήθος «ένα πλήθος φλύαρα βαμπίρ». Δεν το 'χα σκεφτεί πως ο θάνατος είχε ξεκάνει τόσους πολλούς, γράφει στην Ερημη χώρα του ο Ελιοτ βλέποντας από τη γέφυρα της Λόντρας την παλίρροια του κουρδισμένου ανθρωπομανιού.

Ο Πρατικάκης φιλοδόξησε να δώσει τη δική του εκδοχή της έρημης χώρας του 21ου αιώνα σε τόνους κάποτε αποκαλυπτικής προφητείας, αλλά και παρωδίας, καθώς εκφυλίστηκε και η ίδια η ουσία του ταξιδιού και της μεγάλης περιπέτειας σε σισύφεια πλαστική εκδοχή, σε υποκατάστατο εκδρομής Σαββατοκύριακου, σε άυλους τίτλους χωρίς υπαρξιακό αντίκρισμα. Ιδιαίτερα σκεπτικιστής όσον αφορά την έννοια της προόδου που οδηγεί στην αποπροσωποποίηση της ανθρώπινης ύπαρξης. Χρειάζεται και η πρόοδος.

Είναι κι αυτό μια νοσταλγία. Μας προϊδέασε ο Καρούζος. Ο Πρατικάκης πλειοδοτεί «Ενώ τα συντρίμμια μπρος στα πόδια του στοιβάζονται ως τον ουρανό./Αυτή την ανυπόφορη θύελλα της καταστροφής ονομάζουμε Πρόοδο./ Των ονείρων την οξείδωση Εξέλιξη». Στην παράκρουση της σύγχρονης φρενίτιδας αντιπροτείνει τη σοφή και δοκιμασμένη συνταγή του Αλεξανδρινού «αλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου»: Κάνε σπονδή στη βραδύτητα με κοκκινέλι. Σπάσε χρονόμετρα, ρολόγια. Καλώντας να αναβλέψουμε στο κυματιστό γέλιο της οργωμένης γης.

Στην γ’ ενότητα ΝΕΑ ΒΑΒΕΛ σημαίνονται νοερές και πραγματικές περιηγήσεις στα σύγχρονα βαβυλώνια βάραθρα του Τόκιο, του Χονγκ Κονγκ, της Νέας Υόρκης που κυοφορούν στα σπλάχνα τους δηλητηριώδεις κινδύνους οικολογικής αποκάλυψης, πόλεις που, για να τραφούν, δουλεύουν στη διαπασών «πτηνοτροφεία με τους δαιμονικούς λαμπτήρες που δε λένε να νυχτώσει», κατ’ εξακολούθησιν δηλ. βιασμός του οικοσυστήματος που, καθώς «ένα ατέλειωτο τσουνάμι τροχοφόρων προς τις θάλασσες/Στο ανάπηρο ασελγώντας οικοσύστημα» με σήμα κατατεθέν του πλέον «τη λαίμαργη νύχτα-αγελάδα βόσκοντας οστεάλευρα».

Στη δ’ ενότητα ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΚΛΕΙΨΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ η διάγνωση του ζόφου δείχνει ως αιτία τη σπογγώδη απληστία μας, ο ποιητής επανέρχεται στη χρονολοίμωξη που λιανίζει, εκπέμπει οδηγίες βράδυνσης/διάσωσης, προτείνει τον σεβασμό στη φυσική ωρίμαση, υμνεί τη βραδύτητα «το αργόν και χάριν έχει», εξορκίζοντας (όπως λ.χ. κι ο Κούντερα στη δική του Βραδύτητα) τη βία της βιασύνης: «Είδατε ποτέ φρούτο να βιάζεται να ωριμάσει;... Η βιασύνη: προετοιμάζει ενσωματώνοντας το τέλος. Δηλαδή τρέχει να προϋπαντήσει το θάνατο».

Τελευταίο καταφύγιο η γραφή, φύλακας να μη γυρίσει το όνειρο σε εφιάλτη. Γραφή που καταφεύγει σε γλώσσα αιχμηρή, σκωπτική, υπηρετώντας ανάλογα τη νέα πραγματικότητα, με κύριο όχημά της την τολμηρή μεταφορά, εκταμιευμένη κύρια από το ταμείο της επιστημονικής ορολογίας και από τα εξαρτήματα του αυτοκινήτου, σήματος (και με την πλατωνική έννοια) της εποχής μας. Κι εδώ οι γλωσσοπλαστικές αναζητήσεις του Πρατικάκη κρυσταλλώνονται σε νέα μορφώματα (κρεατόδεντρο, χάοσμος, μνημεκτομή, πληνουσία κ.ά.), ενώ περίτεχνα καταφεύγει στο παιχνίδι των παρηχήσεων, των εσωτερικών ομοιοκαταλήξεων, κυρίως στο παιχνίδι της διακειμενικότητας με στάσεις στα γνωστά του οδόσημα Αισχύλο, Ηράκλειτο, Δάντη, Μπόρχες, Καρυωτάκη κ.ά.

Εντυπωσιάζει το ευρύ άνυσμα της συνομιλίας του. Το ένα κερί ανάβει από το άλλο, λένε οι Αγγλοι. Και ο Πρατικάκης με θρησκευτική προσήλωση στην τέχνη, την αντιλαμβάνεται ως διαρκή παννυχίδα και ατέρμονη λαμπαδοφορία, όπου ο καθένας μιλάει με τους προγόνους που επιλέγει, τους συμβουλεύεται για να μπορέσει να πάει το νήμα παρακάτω.

Ισως ξενίζει κάπως ο Ξενώνας του Πρατικάκη, αλλά και πώς αλλιώς να ήταν σύννομος στην πολυσημία του; Οι τομές και οι ρήξεις θέλουν τον χρόνο τους για να γίνουν κατανοητές κι αποδεκτές, πίστωση χρόνου θέλουν και οι οριστικότερες κρίσεις. Κατά τη γνώμη μας, ο Πρατικάκης έχει τον χρόνο με το μέρος του.

*Διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών