Ο ήπιος ρεμβασμός ενός αρχιτέκτονα

Με τη δεύτερη αυτή επιμέλεια μονογραφίας σύγχρονου αρχιτέκτονα, που έχει αναλάβει ο Π. Τσακόπουλος, μας έδειξε, για άλλη μια φορά, πόσο εξοικειωμένος είναι με τις τεχνικές και ουσιαστικές απαιτήσεις μιας τέτοιας κατηγορίας έκδοσης, ώστε να πετύχει το άριστο αποτέλεσμα. Η παρεμβολή πέντε καλογραμμένων και μεστών δοκιμίων για το έργο του Γ. Κούκη, η χωριστή παρεμβολή ενός σημαδιακού κειμένου του αρχιτέκτονα πριν από την ανάλυση των επιμέρους έργων του, όπως και το απολύτως απαραίτητο παράρτημα στο τέλος, με πρόσθετα εργογραφικά στοιχεία, εξυπηρετούν ιδανικά τον στόχο του βιβλίου – δηλαδή, τη γνωριμία με έναν σημαντικό αρχιτέκτονα και δάσκαλο στη Σχολή Αρχιτεκτόνων, εσωστρεφή και ολιγόλογο, με ασυνήθιστα σταθερή πορεία μετά το 1975.

Εχει δίκαιο ο Η. Κωνσταντόπουλος, ο οποίος, προλογίζοντας την έκδοση, θυμάται την πρώτη δημοσίευση του αρχιτέκτονα (με συνεργάτη τον Α. Αλτσιτσόγλου), ένα «ροζ σπίτι στην Εύβοια» το 1985, που είχε τότε προκαλέσει μεγάλη εντύπωση για τη «γεωμετρική επεξεργασία» του. Πραγματικά, αυτό το τόσο αυστηρά δομημένο σπίτι έκανε τη διαφορά και αυτή η διαπίστωση επαναλήφθηκε μεταγενέστερα, με όποια άλλη παρουσίαση έργου του Κούκη, επειδή όλα τους, και το καθένα χωριστά, πάντα διέθεταν έναν ξεχωριστό χαρακτήρα.

Αν και έχουν προηγηθεί διάσπαρτες δημοσιεύσεις έργων του σε περιοδικά και βιβλία από το 1977, ακόμα και δύο παρουσιάσεις του συνολικού έργου του το 1991 και το 2009 σε ομιλίες, τώρα νομίζω αποκτούμε εκείνη την πλήρη γνώση της πορείας του σε μια ιδιαίτερα ρευστή περίοδο της ελληνικής αρχιτεκτονικής και της συμβολής του στη διατήρηση μιας γραμμής πλεύσης που δεν αγνοεί τις γύρω του, συχνά τεκτονικές, αλλαγές, αλλά καταφέρνει να τις τιθασεύσει και να τις φέρει στα δικά του μέτρα. Με αυτές άλλωστε τις ικανότητες διακρίθηκε ο Γ. Κούκης ως καθηγητής συνθέσεων στο Πολυτεχνείο για 33 ολόκληρα χρόνια.

Τα έξι δοκίμια της έκδοσης για τον Γ. Κούκη, τα μισά γραμμένα από νέους άξιους θεωριτικούς, αντιμετωπίζουν ισάριθμες πτυχές του έργου και της προσωπικότητάς του. Ο Κ. Μωραΐτης συσχετίζει το αίτημα της «αφαίρεσης», όπως το ερμηνεύει ο Κούκης, με την έφεσή του εξερεύνησης μιας βαθιάς πολιτισμικής παράδοσης. Ο Α. Κωτσιόπουλος εμβαθύνει στη σκέψη του Κούκη όπως προβάλλεται μέσα από τα κείμενά του. Ο Ν.-Ι. Τερζόγλου επιχειρεί μια σύζευξη μεταξύ τύπου και τόπου στο έργο του. Ο Π. Μαντζιάρας επικεντρώνεται σε ένα ιδιαίτερο έργο, την τριπλοκατοικία στη Σαμαρίνα, όπου συμμετείχε και ο ίδιος, όντας φοιτητής, ως συνεργάτης. Ο Ν. Μαγουλιώτης, με το να διερευνά την ιδιαιτερότητα του Κούκη, ανοίγει το φάσμα των συσχετισμών του έργου του, συνειδητών ή συνειρμικών, με ένα διεθνές ρεπερτόριο αρχιτεκτονικής. Τέλος, ο Τ. Μπίρης αρνείται συνειδητά να ασχοληθεί με το έργο του Κούκη και στρέφεται αποκλειστικά στην προσωπικότητά του, περιγράφοντας τη στενή φιλική σχέση μαζί του μέσα από κοινά βιώματα και επισκέψεις σε τόπους της μνήμης.

Θα πρόσθετα σε όσα περιέχονται στα παραπάνω δοκίμια του βιβλίου κάτι που ίσως αξίζει να τονιστεί ακόμα περισσότερο. Η ιδιαιτερότητα του Κούκη, πέρα από όσα πέτυχε στην περιοχή των αρχιτεκτονικών συνθέσεων, οφειλόταν στο σταθερό ενδιαφέρον του για την κλίμακα του αστικού σχεδιασμού, διευρύνοντας δηλαδή το αντικείμενο της αρχιτεκτονικής, ώστε να συμπεριλάβει το αστικό τοπίο των δημόσιων χώρων. Ανάμεσα σε άλλα, η συμμετοχή του στο πρόγραμμα «Δέκα σχέδια για την ελληνική πόλη», με πρόταση για τον Βόλο το 1996-97, ή το βιβλίο του ΙΒΑ Κτίριο και αστικός χώρος, για τις τεράστιες αναπλάσεις του Βερολίνου, το 1989, πιστοποιούν αυτό το προσωπικό του ενδιαφέρον.

Μεγάλο μέρος της θετικής εντύπωσης που δίνει αυτό το θελκτικό βιβλίο για τον Γ. Κούκη οφείλεται στην καλλιτεχνική επιμέλεια της άξιας και πολύπειρης Ιωάννας Κωστίκα, κάτι που φαίνεται σε πρώτη ματιά στη σελιδοποίηση και την προσεγμένη σχέση κειμένου με εικόνες. Μια λεπτομέρεια, που δεν είναι βέβαια «λεπτομέρεια», είναι η επιλογή εξωφύλλου, που με κάποιο μαγικό τρόπο συνοψίζει χωρίς λόγια την ουσία του έργου του Γ. Κούκη, μεταδίδοντας μια ατμόσφαιρα ήρεμου ρεμβασμού, μέσα στην οποία χωνεύεται το αρχιτεκτονικό έργο.