Ελκυστική αρχιτεκτονική μονογραφία

Αλλωστε λίγα σχετικά πράγματα είχαν ώς τώρα δημοσιευτεί πάνω στη δουλειά του: ήταν γνωστή η συνεργασία του με άλλους περισσότερο προβεβλημένους αρχιτέκτονες της «χρυσής εποχής» του ’60, είχε ιδιαίτερα ταυτιστεί με το σημαντικό ξενοδοχείο που σχεδίασε στο Κοντόκαλι της Κέρκυρας, αλλά αγνοούνταν λίγο-πολύ κάθε άλλο σχετικό στοιχείο. Σε αυτό συνέβαλε και το ότι ο ίδιος ήταν υπερβολικά σεμνός και χαμηλών τόνων.

Ο Π. Τσακόπουλος έχει από καιρό αναλάβει να αποκαταστήσει τους σχετικά αγνοημένους αρχιτέκτονες της ελληνικής νεωτερικότητας, με κατά καιρούς αφιερώματα στο περιοδικό Ελληνικές Κατασκευές και κυρίως με το τόσο αξιόλογο βιβλίο του Αναγνώσεις (2014).

Μέσα σε αυτό το πνεύμα, τώρα με αυτή τη μονογραφία συμπληρώνει τα κενά στις γνώσεις μας και αποκαθιστά τον Β. Μπογάκο, όπως γράφει, ως έναν «εξαιρετικό designer» για κελύφη και εσωτερικούς χώρους με «διακριτό ύφος», με αξιόλογες επιδόσεις στη χρήση υλικών και την επεξεργασία τους σε υλοποιημένα έργα. Ο τίτλος «Η παράμετρος του Design» του βασικού του κειμένου στη μονογραφία τονίζει τον ιδιαίτερο αυτό χαρακτήρα του. Το ίδιο πετυχαίνει και το εξώφυλλο του βιβλίου, μια αφαιρετική σύνθεση της Ιωάννας Κωστίκα με βάση τα γράμματα του ονόματός του.

Χρήσιμο για την ένταξη του Μπογάκου στο ευρύτερο πλαίσιο της διεθνούς αρχιτεκτονικής είναι επίσης το εισαγωγικό κείμενο του Fr. Loyer, ο οποίος διακρίνει όσους ακολούθησαν «τη δραματικότητα της φόρμας» με τον μπρουταλισμό από εκείνους που προτίμησαν «το design», φέρνοντας παραδείγματα από την Ιταλία (Albini, Gardella, Scarpa) και ανάγοντάς τους σε μια αρχέγονη συνδιαλλαγή «του ανθρώπου με τη φύση».

Κατά τον Loyer, ο Μπογάκος ανήκει στη δεύτερη ομάδα, κάτι που αυτόματα τον διαφοροποιεί από όσους συνωθούνται στην Ελλάδα, μέσα από ποικίλες διαφοροποιήσεις, στην άλλη κατηγορία. Αυτή όμως η τόσο συνοπτική κατάταξη του Loyer δεν αποφεύγει τους αφορισμούς, κάτι που καλείται κατόπιν να επανορθώσει ο Π. Τσακόπουλος.

Ο Τσακόπουλος κρατάει έτσι αποστάσεις από τους χαρακτηρισμούς του Loyer, κάτι που υπαγορεύεται από την προσεκτική εξέταση των έργων του Μπογάκου, είτε τα δούμε καταταγμένα χρονολογικά είτε ειδολογικά. Αφιερώνει ένα τμήμα στη συμβολή του Μπογάκου στο design, κάτι που δικαιολογημένα προτάσσει στην ανάλυσή του. Σε συνέχεια εξετάζονται διαδοχικά δημόσια κτίρια, αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί και κατοικίες που σχεδίασε ο Μπογάκος, κυρίως στη δεκαετία του ’60.

Οι πολυκατοικίες, πάλι, του Μπογάκου δίκαια εξετάζονται σε μεγαλύτερη έκταση, ιδίως εκείνες σε προάστια που χτίστηκαν από το 1968 ώς τις αρχές του ’70. Σε αυτή την παράταξη έργων, παρακολουθούμε διαφοροποιήσεις στον χαρακτήρα της σχεδίασης, που φτάνουν στο τέλος, δηλαδή στις προαστιακές πολυκατοικίες, σε έναν «εκλεπτυσμένο μπρουταλισμό», σύμφωνα με τον Τσακόπουλο.

Η ανάλυση των έργων του Μπογάκου, χάρη στην εξαιρετική δουλειά που έχει κάνει ο Π. Τσακόπουλος, παρεμβάλλοντας με ευθυκρισία διάφορα έργα συνοδοιπόρων του Ελλήνων ή ξένων, αποδεικνύεται έτσι ότι δεν ήταν διόλου εύκολη υπόθεση. Μπορεί αυτό να οφείλεται στις διαφορετικές συνεργασίες που κατά καιρούς είχε, κάτι που μοιραία επηρέασε και το ύφος των έργων του, αλλά εξίσου και σε δικές του ελεύθερες αναζητήσεις.

Εκείνο που τελικά κερδίζουμε από αυτή την τόσο συστηματική μονογραφία, που συμπληρώνεται από μια διαφωτιστική αναφορά στις δημοσιεύσεις έργων του και τη σχετική εργογραφία, είναι ότι ο Μπογάκος, με ένα σχετικά περιορισμένο έργο, δεν ένιωσε ποτέ την ανάγκη να δεσμευτεί ακολουθώντας στα τυφλά μια προκαθορισμένη κατεύθυνση αλλά εξαρχής έψαχνε τον δρόμο του ώς και πρόσφατα χωρίς περιορισμούς. Ισως αυτή του η ιδιότητα να δίνει κι έναν ορισμό του καλού designer που φτάνει στην ουσία της μορφής μέσα από την εξαντλητική της επεξεργασία.