Η σημασία του Παζολίνι

Πώς το έλεγε ο Καρούζος: «Κύριε, ανήκα στους εχθρούς σου. Συ είσαι όμως τώρα που δροσίζεις το μέτωπό μου ως γλυκύτατη αύρα». Κάπως έτσι θα περιέγραφα τη σχέση μου με τον Παζολίνι. Θυμόμουν πως οι ταινίες του δεν μου πολυάρεσαν (αν εξαιρέσουμε το «Θεώρημα»), τα ποιήματά του τα είχα διαβάσει με τρόπο βιαστικό, τα πεζά και τα δοκίμια τα είχα αποφύγει. Αφορμή του προσηλυτισμού μου ήταν μάλλον μια τυχαία κουβέντα με μια Ιταλίδα φίλη, η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ μου διευκρίνισε όλη τη σημασία του Παζολίνι για την ιταλική κοινωνία τότε και τώρα. Και κάπως έτσι ανακάλυψα πως αυτό που περίμενα ήταν ακριβώς αυτή η παραίνεση, μια αφορμή για μια εκ νέου εμπλοκή.

Τις ταινίες θυμήθηκα πως τις είχα δει αρκετά μικρός για να τις καταλάβω, τα ποιήματα που προσπέρασα πως αποτελούν το κέντρο του Παζολίνι, έργα που όχι μόνο δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τον κανόνα της μεγάλης ποίησης αλλά σε περιπτώσεις όπως «Οι στάχτες του Γκράμσι» αποτελούν μοναδικά παραδείγματά της. Και ύστερα άρχισα να βουλιάζω στον κόσμο αυτό και να παραμένω αμετανόητα βουλιαγμένος.

Νομίζω αυτό που μπορεί κάποιες φορές να προσπερνούμε είναι το γεγονός πως ο Παζολίνι είναι μία από αυτές τις σπάνιες περιπτώσεις που κάποια από τα έργα του δεν μπορούν να γίνουν πλήρως κατανοητά χωρίς τις προθέσεις που τα γέννησαν. Ακριβώς γιατί αποτελούν μέρος ενός όλου. Σίγουρα μπορούν να σταθούν στην αυτοτέλειά τους αλλά κάποιες περιπτώσεις μοιάζουν περισσότερο με εντυπωσιακά παράδοξα παρά ως ολοκληρωμένες καλλιτεχνικές χειρονομίες. Αν για παράδειγμα κάποιος δει το «Σαλό» ως ένα έργο που έχει ως στόχο να σοκάρει ή να μιλήσει για τον φασισμό, χάνει τόσο το νόημα του έργου όσο και της καλλιτεχνικής χειρονομίας. Αν το προσεγγίσει ως μια κριτική του καπιταλισμού στη δεδομένη φάση του και της κουλτούρας που αυτός δημιουργεί, τότε όχι μόνο το αντιλαμβάνεται καλύτερα αλλά δύναται και να το εντάξει εντός του παζολινικού κανόνα. Κάθε έργο ερμηνεύεται και ερμηνεύει τα υπόλοιπα έργα. Τα ντοκιμαντέρ για τον Τρίτο Κόσμο συνομιλούν με τα μυθιστορήματα του υποπρολεταριάτου, οι γλωσσολογικές θέσεις με την ποιητική επίτευξη και την πολιτική στράτευση, η κριτική με τα εφαρμοσμένα παραδείγματα. Και αυτό γιατί ο Παζολίνι υπήρξε μια παλλόμενη δημιουργική δύναμη, όπου η σκέψη και η δημιουργία, η ομορφιά και η κριτική υπάρχουν ως κάτι το ενιαίο.

Νομίζω κεντρικό ρόλο στη δική μου κατανόηση του γεγονότος πως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα έργο όχι σπαραγματικό και ημιτελές, αλλά συνολικό με διαφορετικές εκφάνσεις σε διαφορετικά είδη έπαιξαν τα άρθρα και τα δοκίμια του Παζολίνι, οι συνεντεύξεις του, οι καταγεγραμμένες απόψεις του. Εκεί βρίσκονται γυμνή η αντίληψη, η ανάλυση και το κοσμοείδωλο του δημιουργού. Ξεκίνησα τυχαία ακούγοντας τρία αποσπάσματα στο Youtube μέσα από τις υπέροχες αναγνώσεις κάποιων από τα «Κουρσάρικα γραπτά» από τον Γιώργο Κοροπούλη (δυστυχώς τα κείμενα αυτά είναι εκτός κυκλοφορίας στην Ελλάδα). Περνώντας στα ντοκιμαντέρ, στη βιογραφία, στα δοκίμια και από εκεί στα «Αλάνια» (στη νέα απαστράπτουσα μετάφραση του Γιώργου Κεντρωτή), στην εκ νέου θέαση των ταινιών κτλ. Ευτυχώς αυτός ο κατάλογος μοιάζει να μην τελειώνει ποτέ (σε άλλες γλώσσες, στα ελληνικά ελάχιστα κυκλοφορούν).

Ενα από τα μεγαλύτερα λάθη είναι το γεγονός πως βλέπουμε το έργο του Παζολίνι φιλτραρισμένο μέσα από τις συνθήκες του θανάτου του. Αντίθετα, ακόμα και αυτός ο θάνατος μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο μέσα από τα γραπτά του. Οι λόγοι, το πολιτικό μίσος της καθεστηκυίας τάξης και των φασιστών μπορούν να γίνουν απόλυτα αντιληπτά ως αντιδράσεις μέσα σε αυτά. Γιατί κάθε τι που έκανε ο Παζολίνι κουβαλούσε το στοιχείο του επείγοντος. Με τον ίδιο τρόπο βρισκόμαστε μπροστά σε μια επείγουσα δολοφονία και ακόμα περισσότερο σε μια επείγουσα σιωπή γύρω από τα στοιχεία και τις συνθήκες που την περιβάλλουν. Σήμερα, στην εποχή του συλλογικού μουδιάσματος και της υπερμεγέθυνσης ενός αυτιστικού ατομισμού χωρίς ρίζες, το έργο, η στάση, το τίμημα του Παζολίνι γίνονται πιο επείγοντα από ποτέ. Και η στήλη αυτή δεσμεύεται να επανέρχεται, ξανά και ξανά, στις πτυχές αυτού του παραδείγματος στο μέλλον.