Γιατί σιωπούν οι καλλιτέχνες;

Γιατί σιωπούν οι διανοούμενοι, οι δημιουργοί, οι άνθρωποι των γραμμάτων; Πού είναι ο πνευματικός κόσμος τώρα που τον χρειαζόμαστε να μας δείξει το φως στο τόσο σκοτάδι μας; Πού είναι οι άνθρωποι των τεχνών να δώσουν όραμα στην πεζή και αδιέξοδη εποχή μας;

Θυμάστε τις φράσεις αυτές; Να επαναλαμβάνονται ως κοινότοπο μοτίβο μέσα σε συνεντεύξεις; Ως παράπονο που πιστοποιεί την αντιπνευματικότητα της εποχής και την απουσία των ανθρώπων του πολιτισμού; Πόσο παράταιρες ακούγονται τώρα οι φράσεις αυτές. Με τους δρόμους γεμάτους καλλιτέχνες και καταλήψεις, με δηλώσεις και κείμενα υποστήριξης, με πράξεις και εκδηλώσεις αλληλεγγύης και συμπαράστασης να ξεπηδούν καθημερινά. Με μια κριτική στην πολιτική για τον πολιτισμό αυτής της χώρας αρθρωμένη ως συλλογική χειρονομία.

Ολα αυτά σε κάνουν να σκέφτεσαι. Ηταν όντως έτσι; Περάσαμε από μια περίοδο γενικευμένης σιωπής σε μια άλλη απότομης συλλογικής δράσης; Κάποιοι σιωπούσαν και τώρα κάποιοι μιλάνε; Οχι βέβαια. Τα πράγματα δεν ήταν ποτέ έτσι. Και αν αποκαλύπτει κάτι η απόσταση από την επιβεβλημένη παραδοχή των τότε ερωτήσεων στην άβολη παραδοχή των τώρα απαντήσεων αυτό δεν έχει να κάνει με το υποκείμενο της ερώτησης (τους καλλιτέχνες, τους διανοούμενους κτλ). Εχει να κάνει με αυτούς που έθεταν κάθε φορά την ερώτηση και ταυτόχρονα με τους σκοπούς τους.

Στην πραγματικότητα η ερώτηση αυτή δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια οριοθέτηση. Από μια τοποθέτηση των ανθρώπων της τέχνης, του πολιτισμού και της σκέψης στα όρια της σιωπής. Ενα κατάλοιπο από μια άλλη εποχή. Τότε που ο ιλουστρασιόν ηδονισμός της κατανάλωσης, της πίστωσης και του ελληνικού ονείρου όριζε την κάθε πνευματικότητα και ως κάτι το αχρείαστο, το κουραστικό, το αθεράπευτα βαρετό. Στη συνέχεια, με τον ερχομό της κρίσης, η ερώτηση αυτή έγινε στην πραγματικότητα προσταγή. Μια προστακτική κρυμμένη πίσω από ένα ερωτηματικό.

Ολος αυτός ο κόσμος έπρεπε να σιωπήσει. Δεν υπήρχε χρόνος για διαφωνίες, ακόμα και για δεύτερες σκέψεις, αφού το αφήγημα έπρεπε να είναι συμπαγές και να εξυπηρετήσει έναν κόσμο που εκείνη τη στιγμή κατέρρεε. Και ο πλήρως ελεγχόμενος δημόσιος λόγος συνέχισε να λειτουργεί με τους ίδιους τρόπους. Δίνοντας βήμα σε όσους τον επιβεβαίωναν και αποκλείοντας οποιονδήποτε δεν ταυτιζόταν με το κυρίαρχο αφήγημα. Δημιουργώντας έτσι μια συμπαγή συνθήκη όπου ο αποκλεισμός των καλλιτεχνών ταυτιζόταν με την έκλειψή τους. Δεν έχουμε ποιητές και συγγραφείς, δεν έχουμε ηθοποιούς μεγέθους, δεν έχουμε ανθρώπους που θα μας οδηγήσουν στη σκοτεινή αυτή εποχή…

Αυτό που ζούμε τις τελευταίες εβδομάδες -ανεξάρτητα από το πού θα καταλήξουν όλες οι κινήσεις και οι πρωτοβουλίες- είναι η αντιστροφή αυτού ακριβώς του ερωτήματος: Γιατί «σιωπήσατε» τον πνευματικό κόσμο, τους διανοουμένους, τους καλλιτέχνες; Και ταυτόχρονα η απάντηση σε αυτό: Γιατί για τόσους λόγους αυτή ήταν μια χρήσιμη, μια βολική συνθήκη. Γιατί η επέλαση του τηλεοπτικού αναλφαβητισμού δημιουργεί καλούς καταναλωτές με ελάχιστα κριτήρια. Γιατί στο πλαίσιο αυτό ακόμα και η πολιτική είναι μια διαδικασία κατανάλωσης θεάματος με μηδενικά κριτήρια. Γιατί η σιωπή όλου αυτού του αχρείαστου πλήθους των ενοχλητικών δημιουργεί τους όρους μιας γενικευμένης υπόδειξης χωρίς κριτικά αναχώματα, χωρίς αντιλόγους, χωρίς αντιστάσεις.

Ο κόσμος δεν άλλαξε αλλά η επιβεβλημένη και συμπαγής σιωπή μοιάζει πια νερωμένη. Δυο αντίθετοι κόσμοι -δυο κόσμοι που πάντοτε βρίσκονταν σε αντίθεση- μοιάζουν να οριοθετούνται από την αρχή. Ο κόσμος της δημιουργίας και ο κόσμος της προσταγής. Ερχόμενοι -ίσως για πρώτη φορά σε τέτοια κλίμακα- σε σύγκρουση, γεννώντας ένα πολιτικό και πνευματικό κεφάλαιο που μοιάζει να γεννά μια διαφορετική εποχή. Ξορκίζοντας επιτέλους το στοιχειωμένο δίστιχο του Μπρεχτ που χαρακτήρισε άλλες γενιές και άλλες εποχές:

Μα δεν θα λένε: Ητανε σκοτεινοί οι καιροί.

Θα λένε: Γιατί σιωπούν οι ποιητές τους;