Ποίηση 2022 (β' μέρος)

Στο προηγούμενο άρθρο της στήλης ανιχνεύαμε τη σχέση της ποίησης με την ελληνική ταυτότητα και τις τρεις περιπτώσεις από την Eπανάσταση του 1821 μέχρι και σήμερα, όπου η ποίηση ως τέχνη κατάφερε να τη διαμορφώσει.

Οι τρεις αυτές περιπτώσεις είναι κατ’ αρχάς αυτή του Διονύσιου Σολωμού, στη συνέχεια αυτή του Παλαμά και της γενιάς του 1880 και τελικά αυτή του Σεφέρη και της γενιάς του ’30. Το άρθρο κατέληγε στο συμπέρασμα πως η πρόταση της γενιάς αυτής είναι ακόμα κυρίαρχη. Ξεθυμασμένη και κουρασμένη, αλλά παρούσα.

Με λίγα λόγια, μπορούμε να πούμε πως σχεδόν 100 χρόνια μετά, τα ιδεολογήματα της γενιάς του ’30 παραμένουν κυρίαρχα με ελάχιστες μετατοπίσεις. Τόσο όπως αυτά εκφράστηκαν ποιητικά και μέσω της ποίησης του Σεφέρη και του Ελύτη, αλλά ταυτόχρονα και μέσα από την επιρροή τους στους μεταγενέστερους ποιητές, αλλά μαζί και με τους όρους με τους οποίους η γενιά αυτή κατάφερε να συνομιλήσει με άλλες τέχνες, δημιουργώντας επί της ουσίας ένα κοινό συμπεριληπτικό αφήγημα τόσο για το παρελθόν όσο και για το παρόν της ελληνικής ταυτότητας· μέσα από την ανακάλυψη του Θεόφιλου, μέσα από τον Χατζιδάκι και την επανερμηνεία του ρεμπέτικου, μέσα από το θέατρο του Κάρολου Κουν, τη ζωγραφική του Τσαρούχη και πολλά ακόμη. Και κυρίως όπως δείχνει και ο Κώστας Βούλγαρης στο δοκίμιό του για τον Νίκο Εγγονόπουλο «Ο Κολοκοτρώνης ωραίος σαν Μπολιβάρ» μέσα από τη δημιουργία και τη χρήση του μακρυγιαννικού μύθου και ιδεολογήματος.

Με λίγες εξαιρέσεις μπορούμε να πούμε πως η ελληνική τέχνη κυμαίνεται στο αφηγηματικό φάσμα που όρισαν όλες αυτές οι καλλιτεχνικές παράμετροι. Από το φάσμα αυτό δεν μπορεί να εξαιρεθεί και η τέχνη της Αριστεράς. Αν δηλαδή σε ιδεολογικό επίπεδο ή σε σημεία αναφοράς και βιώματος η ποίηση και η μουσική της Αριστεράς διαφέρει, στην πραγματικότητα δεν απορρίπτει τα ιδεολογήματα και τις εστιάσεις της γενιάς του ’30 (σε σχέση με το παρελθόν, την ελληνικότητα και την ταυτότητα) αλλά προσπαθεί να τις υιοθετήσει στρέφοντάς τες προς διαφορετικές κατευθύνσεις.

Αν λοιπόν προκύπτει κάτι από αυτή τη διαπίστωση είναι πως ζούμε εντός ενός ξεθυμασμένου μύθου. Ενός μύθου αρκετά παλαιού ώστε να εμπνεύσει επί της ουσίας και ταυτόχρονα χρησιμοποιημένου τόσες φορές και σε τόσες περιπτώσεις ώστε να έχει φθαρεί από την πολλή χρήση. Με λίγα λόγια, η αίσθηση που αποκομίζεις από κάτι τέτοιο είναι πως ερμηνεύουμε τους εαυτούς μας και τον γύρω μας κόσμο με εργαλεία των προγόνων μας. Λίγο σαν να πηγαίνεις στον πόλεμο το 2022 βαστώντας καριοφίλια.

Στο σημείο αυτό να ξεκαθαρίσω πως το κείμενο δεν έχει ως στόχο μια κριτική στη γενιά του ’30 ή τις ιδέες που αυτή κουβαλά, όσο την ανάγκη να εκφραστεί μια διαπίστωση σε σχέση με αυτή, αλλά ακόμα περισσότερο σε σχέση με το παρόν. Και ταυτόχρονα ένα (αμυδρό) αίτημα αλλαγής.

Αν δεχτούμε πως η ποίηση δεν έχει λήξει ως τέχνη (που μπορεί και να έχει) και ακόμη περισσότερο ότι μπορεί να παίξει τον ρόλο της με όρους παρόμοιους με αυτούς που χρησιμοποίησε στο παρελθόν (αλλά προς άλλη κατεύθυνση) τότε πρέπει να προσδιορίσουμε με ποιον τρόπο θα μπορούσε να συνομιλήσει και να συμβάλει σε μια εκ νέου διαμόρφωση μιας συλλογικής (και όχι εθνικής) ταυτότητας.

Ο δρόμος για κάτι τέτοιο πιστεύω πως ξεκινά από την εκ νέου σχέση μας με το παρελθόν σε άμεση όμως συνάρτηση με τα προτάγματα της σύγχρονης εποχής. Τόσο με το πρόσφατο παρελθόν (τόσο λογοτεχνικό-καλλιτεχνικό όσο και ιστορικό) των 200 νεοελληνικών ετών όσο και με μια αναμέτρηση με το αρχαιοελληνικό φορτίο ως σημείο προσδιορισμού των πολλαπλών ελληνικών ταυτοτήτων.

Το αν ο συλλογισμός αυτός είναι ορθός είναι μια συζήτηση διαφορετική από το αν είναι εφικτός. Και το πώς περνούμε από την ορθότητα ενός συλλογισμού (εφόσον ισχύει) στην πρακτική του εφαρμογή είναι θέμα για πολλά ακόμη μελλοντικά άρθρα, διαλόγους και δοκίμια, αλλά κυρίως μελλοντικά ποιήματα.