Στην από κει πλευρά του... Ειρηνικού ο πλανητάρχης έχει κηρύξει κανονικό πόλεμο στους ξένους στη χώρα του, χρησιμοποιώντας στρατό σε μια δημοκρατική πολιτεία για να τους πατάξει. Την ίδια στιγμή ένας λαός αντιμετωπίζεται ως ξένος στην πατρίδα του και είδος προς εξολόθρευση. Απέναντι οι πολιτικές αποτροπής προσέγγισης των ξένων έχουν προσλάβει άλλες διαστάσεις. Οι παράκτιες χώρες χρησιμεύουν ως στρατόπεδα ξένων και το διεθνές δίκαιο είναι είδος εν ανεπαρκεία όταν σκάφη με ξένους βυθίζονται εκεί που οι πλούσιοι ξένοι κάνουν διακοπές. Οσο για τη χώρα τού... Ομήρου; Ο πρωθυπουργός απειλεί με αποστολή του Πολεμικού Ναυτικού για την αναχαίτισή τους, ο παραιτηθείς τσεκουράτος υπουργός των ανεπιθύμητων ξένων ετοιμαζόταν να εξετάσει την αναστολή της χορήγησης ασύλου σε ταξίδι του στη Λιβύη και τη θέση του παίρνει έτερος ομοϊδεάτης με ισχυρό πολεμοχαρές σχέδιο εναντίον τους που δεν απέκλειε ακόμη και νεκρούς στο πλαίσιο της φύλαξης των συνόρων και σχέδιο «αντικινήτρων» για τους επιβιώσαντες ώστε «να περνάνε χειρότερα από τις χώρες τους. Η κόλαση πρέπει να φαντάζει παράδεισος σε αυτό που θα ζουν εδώ».
«Ο φτωχός και ο ξένος είναι του Δία απεσταλμένος» μας θυμίζει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός τα λόγια του Ομήρου σε αυτό που θεωρείται από τα πρώτα έπη της αρχαιοελληνικής γραμματείας και της ευρωπαϊκής παράδοσης. Για να ρίξει λίγο φως στα σύγχρονα σκοτάδια, μας επιστρέφει για μία ακόμη φορά στις πηγές και έρχεται στην Επίδαυρο στις 11 & 12 Ιουλίου με την παράσταση «ζ-η-θ, ο ξένος» μια επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας, σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη, σε μια συμπαραγωγή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου. Για να μας μιλήσει μέσα από 1.263 στίχους γι’ αυτό το αταυτοποίητο «έκβρασμα» της θάλασσας και, προσπερνώντας την επικαιρότητα, να μας κάνει να αναρωτηθούμε κατά πόσο είμαστε διασφαλισμένοι ότι στη ζωή μας δεν θα βρεθούμε ποτέ σε αυτή τη θέση...
Μπορεί τη δραματουργία της παράστασης να διατρέχει μια διακειμενικότητα καθώς χρησιμοποιούνται αποσπάσματα από την Ιλιάδα (μετάφραση Μαρωνίτη), την Αινειάδα Βιβλίο ΙΙ (μετάφραση Θεόδωρου Παπαγγελή) και θραύσματα από τον Κόιντο «Τα μεθ’ Ομηρον» Βιβλίο ΧΙΙ σε μετάφραση Γιάννη Δούκα, ωστόσο στην κουβέντα μας μας απαγγέλει σχεδόν αυτούσιο τον ομηρικό λόγο στις τρεις ραψωδίες για να μας μεταφέρει σημείο προς σημείο σ’ ό,τι τον οδήγησε σε αυτήν την επιλογή.
«Η έννοια του ξένου είναι μια μυθική έννοια. Περιγράφεται με αυτόν τον τρόπο σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας, όπου για 1.300 στίχους περίπου δεν ξέρουν ποιο είναι αυτό το έκβρασμα που πετάχτηκε σε μια ακτή της χώρας τους χωρίς μοίρα, συμπτωματικά, χωρίς τύχη, χωρίς όνομα, χωρίς οντότητα και ολόγυμνος. Αυτό είναι η μονάδα μετρήσεως της έννοιας του ξένου σε απόλυτα μέτρα. Η έννοια του ξένου μέσα στην Οδύσσεια περιγράφεται με αυτόν τον τρόπο. Αλλά κι εκείνος, ο Οδυσσέας, φτάνει σε μια χώρα που δεν είναι φιλική στους ξένους, αλλά, παρ’ όλα αυτά, επειδή εκεί είχαν ένα πολιτισμικό υπόστρωμα που τους λέει “κύριοι μην ξεχνάτε ο ξένος είναι ένα θεϊκό σημάδι” (διότι είχαν βέβαια και έναν μεγαλόπνοο ηγέτη, τον Αλκίνοο, να τους διαπνέει με αυτές τις αξίες), αποφασίζουν να τον καλέσουν στο επίσημο γεύμα στο παλάτι στο οποίο προσφέρουν θυσίες στον κεραύνιο Δία διότι, όπως λέει το κείμενο, «οι φτωχοί και οι ξένοι είναι του Δία αποσταλμένοι». Οταν λοιπόν η εποχή του Χαλκού έχει μια θέση για την έννοια του ξένου, νομίζω ότι είναι μια καλή στιγμή να επιστρέψουμε σε αυτές τις ρίζες να δούμε αν έχουν να μας πουν τίποτα για το δικό μας το σήμερα, τα δικά μας τα σκοτάδια.
»Ο δεύτερος λόγος που με έκανε να θέλω να ασχοληθώ με αυτόν τον Ξένο είναι ότι όταν τον καλούν στο παλάτι κι αφού τον ταΐσουν και τον ντύσουν, θέλουν να τον διασκεδάσουν και καλούν έναν αοιδό, κατά παράδοση τυφλό. Εκείνος αρχίζει να τραγουδά την Ιλιάδα και ο ξένος αρχίζει να κλαίει: μέσα από τα δάκρυα αποκτά ταυτότητα ή ανάμνηση ταυτότητας κι αυτό το βλέπει μόνο ο βασιλιάς... Το βράδυ, στο επίσημο γεύμα, αυτός ο ξένος επαινεί τον αοιδό και του λέει “πώς είναι δυνατόν να μιλάς γι’ αυτά τα πράγματα αν δεν σε έχει εμπνεύσει ο θεός ή αν δεν ήσουν εκεί ή αν δεν στα είπε με τέτοια ακρίβεια κάποιος που τα είδε; Πες μας”, του λέει “και κάτι ακόμη, πες μας για τον Δούρειο Ιππο, τι έκανε η Αθηνά, τι έκανε ο δόλιος ο Οδυσσέας ο πολυμήχανος”. Κι αρχίζει να τραγουδάει ο αοιδός κι αυτός να κλαίει γοερά. Ξαφνικά ο ξένος βλέπει επί σκηνής μέσα σε ένα τραγούδι τη ζωή του. Είναι ο τρόπος που αποκτά ταυτότητα, μέσα από τον θρήνο (...)».
Τον Μιχαήλ Μαρμαρινό τον συγκλονίζει ο τρόπος που ο ποιητής κορυφώνει την αγωνία βάζοντας τους συνδαιτυμόνες να αγωνιούν να ακούσουν ποιος είναι αυτός ο ξένος που διορθώνει με λεπτομέρειες τον αοιδό και αφηγείται την περιπέτειά του... για να φτάσει στα αποκαλυπτήρια στην προτελευταία φράση του έργου και να ανακτήσει το όνομά του.
«Είναι σημαντικό να μη βλέπεις τον άλλον ως προέκταση του εαυτού σου»
Ο Χάρης Φραγκούλης, ο «Ξένος» της παράστασης, αντιστοίχως, μας μιλά για το μεγαλείο και τη δυσκολία τού να είσαι ανοιχτός, να κάνεις χώρο στον άλλο και την εμπειρία να είσαι ένας ξεβρασμένος άγνωστος μέχρι και το τελευταίο δευτερόλεπτο, μέσα σε αυτές τις τρεις ραψωδίες.
«Και αυτό είναι ένα άνοιγμα στην περιέργεια και στην πλοκή. Δεν έχουμε προσλαμβάνουσες για το ποιος είναι αυτός, έχουμε όμως επίθετα, σκέψεις, προκαταλήψεις που εμποδίζουν να έχουμε μια σχέση ελεύθερη όπως είναι οι σχέσεις των ανθρώπων. Η φιλοξενία ξέρουμε τι σημαίνει. Συνεχώς φιλοξενούμε ανθρώπους από έναν άλλο πολιτισμό σε πολύ δύσκολη κατάσταση -όπως αυτή στην οποία βρέθηκε ο Οδυσσέας- κι έχουμε κάποιες σκέψεις γι’ αυτούς, συχνά λάθος. Ακόμη και σε προσωπικό επίπεδο είναι σημαντικό να κάνουμε τον κόπο να σκεφτούμε το τι είναι ο άλλος, γιατί συνήθως του φοράμε τις ανάγκες μας, θέλουμε να τον δούμε κάπως κι εκεί μπερδευόμαστε. Είναι σημαντικό το να μπορείς να δεις τον άλλο ως άλλον και όχι ως μια προέκταση του εαυτού σου και αυτό είναι μια υπέρβαση. Διέπεται από τελείως άλλες αξίες...».
Μας μιλά για τη σχέση με το θείο που διέπει όλο το έπος: «τίποτα δε γίνεται χωρίς τη βοήθεια των θεών. Μια μεγάλη πράξη θάρρους ή φοβερής ζήλιας μέχρι την αυγή που ξημερώνει είναι πάντα θεϊκή πράξη, αλλά αυτό έχει αλλάξει. Το πώς βλέπουμε τα πράγματα τώρα περνούν από έναν ορθολογικό έλεγχο, είμαστε εμείς υπεύθυνοι για τις πράξεις μας κι αυτό μπορεί να καθορίσει όλη σου τη ζωή. Είναι άλλο να δεχτείς ότι τα πράγματα δεν είναι εξηγήσιμα ούτε μονοδιάστατα: αυτό κάνει έναν χώρο για να καταλάβεις το άλλο... Εμείς δεν το σεβόμαστε σε κανένα κοινωνικοπολιτικό, υπαρξιακό και αισθητικό επίπεδο αυτό το υποτιθέμενο άνοιγμα της ψυχής μας προς το άλλο- είμαστε απολύτως αλλεργικοί προς τον άλλο. Κι αυτό δεν έρχεται τυχαία.
»Υπάρχει μέθοδος από την πρώτη στιγμή που γεννιέσαι σε αυτό το δυτικό ορθολογικό καπιταλιστικό σύστημα ,υπάρχουν συγκεκριμένες αρχές, έχει να κάνει και με τον τρόπο ζωής μας, γιατί έχει δυσκολία το ξεβόλεμα, το να μπορέσω να κάνω χώρο για τον άλλο. Μαθαίνουμε στην ευκολία. Αν γίνεται με ένα κουμπί να βρεις ακόμη και σύντροφο: όταν μεγαλώνεις με αυτόν τον τρόπο και έχεις να κάνεις μια υπέρβαση, μια θυσία, είσαι απολύτως απροετοίμαστος και απολύτως ασώματος. Μιλάμε για μια εκπαίδευση με την ευκολία του υπολογιστή που “ασωματοποιεί” εντελώς. Ετσι, όταν έρθει η συνθήκη να αισθανθεί το σώμα, είσαι απολύτως απροετοίμαστος. Κι όταν έρθει η στιγμή που δεν μπορεί κάτι να γίνει εύκολα και γρήγορα, η στιγμή μιας αντίστασης σε οποιοδήποτε επίπεδο, αλήθεια πώς θα το κάνεις αυτό, με τι πόδια θα τρέξεις να βοηθήσεις, όταν τα πόδια σου είναι ατροφικά;
»Εχουμε αποδεχτεί αυτές τις αρχές, να είσαι άνετος και πλούσιος και έχουμε ευθύνη γι’ αυτό: για να φτάσεις να μην μπορείς να κάνεις κάτι για το κακό του πολέμου, του καπιταλισμού, έχεις εκπαιδευτεί αναλόγως. Κάνεις αυτή την υπαρξιακή επιλογή. Γιατί τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη, εγώ επιλέγω ότι μπορεί να το κάνει κάποιος άλλος για μένα αντί να προσπαθήσω. Ετσι η Τ.Ν. μπορεί να κάνει τα πάντα για σένα, να αγαπήσει αντί για σένα, να είναι δημιουργική, να έχει φαντασία χάριν ευκολίας. Στη συνολική της θεώρηση όμως είναι χειρότερη στην αντιμετώπιση της ζωής γιατί τι κάνεις στο βαθύ ποτάμι; Διαμορφώνεσαι να είσαι άλλος άνθρωπος μέσα από αυτή τη λειτουργία, μαθαίνεις να μην πασχίζεις και πάει η χαρά της ζωής. Χαρά μάς προσφέρει η σχέση μας με την ποίηση, με τη γλώσσα και το πνεύμα που μας κάνουν να σκεφτούμε, να συναισθανθούμε, να κατανοήσουμε πράγματα που όχι απλώς είναι επίκαιρα αλλά οριακά κρίσιμα για την επιλογή του τρόπου ζωής μας».
i] «ζ - η - θ, ο Ξένος
Μια επιστροφή στις πηγές: Επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας»
Aρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
Παρασκευή 11 & Σάββατο 12 Ιουλίου
Θεσσαλονίκη, Θέατρο Δάσους
Σάββατο 30 & Κυριακή 31 Αυγούστου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας