Κατάδυση στο βασίλειο της ψυχής

Μια εικαστική αλληγορία εμπνευσμένη από τον κοσμογονικό μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης, εστιάζοντας σε μια σημαντική λατρευτική γιορτή της αρχαιότητας, τα Προηρόσια, παρουσιάζει η γνωστή γλύπτρια Αφροδίτη Λίτη στο Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας, έως το τέλος Ιουλίου. Αστραφτερή αλλά και γήινη, η γλυπτή τοπογραφία της με τίτλο «Προηρόσια» αποτελεί εγκώμιο στη φύση, στον καρπό και στη γυναικεία παρουσία. Η έκθεση σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Λουίζας Καραπιδάκη «συνομιλεί» με έναν τρόπο βαθιά προσωπικό με την ελευσίνια γη και τον κόσμο της, ένα από τα σημαντικότερα ιερά κέντρα της αρχαιότητας.

• Περιγράψτε μου πώς τα Προηρόσια αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για το έργο σας.

Η γλυπτή χάλκινη δέσμη των σιτηρών, την οποία υποβαστάζει μια γυναικεία μπρούτζινη φιγούρα, αφορά την πόλη της Ελευσίνας και αναφέρεται «στα Προηρόσια», έναν όρο που χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα για να δηλώσει την προσφορά στη θεά Δήμητρα της απαρχής της σοδειάς των Αθηναίων και των υπόλοιπων Ελλήνων. Με την αφορμή αυτή προσπαθώ να υπεισέλθω μυστικά «εις τους μαγικούς του αλύτου μυστηρίου θαλάμους της Ελευσίνος» επιδιώκοντας το εγχείρημά μου αυτό να διεκδικήσει μια θέση στο πνεύμα και στην ψυχή του ιερού αυτού τόπου.

Το έργο μου είναι πρωτότυπο και ανήκει στην ενότητα με τίτλο «Η Ευδαιμονία του Μοιράσματος των Καρπών». Τα σιτηρά, με τον όγκο, τη μορφή και τα δυναμικά περιγράμματά τους, επιδεικνύουν ανάλογη δυναμική ανάπτυξης και διατύπωσης στον χώρο μέσα από το ίδιο το υλικό τους, τον χαλκό, αντιπροσωπεύοντας ολόκληρη τη φύση. Στο συγκεκριμένο γλυπτό μου η φύση είναι το κυρίαρχο θέμα και η μεγάλη πρόκληση προέρχεται από τον όγκο του, με τον οποίο εκεί δηλώνεται και η κυριαρχία της. Με τη μνημειακότητά του που επιτυγχάνεται μέσα από την αλλαγή της κλίμακας τονίζεται και το συμβολικό σκέλος του χαρακτήρα του. Δεν παραμένει πλέον σαν ένα μέρος της φύσης, αλλά μετατρέπεται σε γιορτή και στο θαύμα της ίδιας της φύσης. Το δυνατό φως του Θριάσιου Πεδίου αντανακλάται στις στιλπνές επιφάνειες των στελεχών, των φυλλωμάτων και των καρπών των σιτηρών εμφυσώντας έτσι μια νέα πνοή αναγέννησης.

• Ποια είναι η σχέση των έργων σας με την ιστορική και μυθολογική ταυτότητα της Ελευσίνας και με αυτόν τον ιδιαίτερο εκθεσιακό χώρο;

Με την πρόσκληση δημιουργίας μιας γλυπτικής εγκατάστασης στον χώρο του Παλαιού Ελαιουργείου αισθάνομαι μια ανείπωτη χαρά για την ταπεινή συμβολή μου στην πόλη της Ελευσίνας.

Το έργο εστιάζει και παραπέμπει στον κύκλο της ζωής, δημιουργώντας έτσι ένα ιδιότυπα παράδοξο περιβάλλον. Γενικά το χαρακτηρίζουν η λιτότητα, η στιβαρή πλαστική μορφή και η καλλιτεχνική του αρτιότητα. Το σύγχρονο αυτό γλυπτό αποσκοπεί στο να λειτουργεί σαν ηχείο ενός βαθύτερου περιεχομένου, με άφατο μυστήριο και απόκοσμη αίσθηση.

Κατά τον μύθο, η θεά Δήμητρα κινούνταν πάνω στην κλίμακα των δύο κόσμων, του Ανω και του Κάτω, έχοντας σύμβολό της το στάχυ, που ήταν ο θησαυρός του Θριάσιου Πεδίου, του σιτοβολώνα της αρχαίας Αθήνας. Ετσι, μέσα από τη μεγάλη γλυπτή δέσμη σιταριού, με έναν τρόπο βαθιά προσωπικό, προσπαθώ να συνομιλήσω με την ιερότητα που αναβλύζει από την ελευσίνια γη και τον κόσμο της. Τα «Προηρόσια» απευθύνονται τόσο στα μάτια μας όσο και στην ψυχή μας. Η αταραξία των γλυπτικών στοιχείων διαταράσσεται, ζωντανεύει και ισορροπείται με την παρουσία των σπόρων σταριού που φωνασκούν τη ζωή. Από τη μια μεριά η ζωή και ο θάνατος υπονοούν στην πιο ζωηρή εκδήλωσή τους και από την άλλη η αδιασάλευτη συνέχεια της φύσης υπόσχεται ότι αυτή η διαδικασία θα συνεχίζεται αιώνια.

• Η έννοια της τελετουργίας φαίνεται να είναι παρούσα σε αυτή την ενότητα έργων σας. Πώς την εκφράζετε με σύγχρονη εικαστική γλώσσα;

Η τελετουργία και ο εξαγνισμός, αίτημα του χώρου όπου οργανώθηκε η έκθεση δίπλα στον ιερό αρχαιολογικό χώρο, επικεντρώνεται και σαν αίτημα στα έργα που εδώ, πέρα από στιλπνά, μοιάζουν και αχνίζονται από την αχλύ του μύθου που φέρουν μέσα στους αιώνες τα Ελευσίνια μυστήρια. Τα έργα μου τοποθετούνται έτσι ώστε να αξιοποιούνται όλοι οι χώροι και οι εσοχές, με τρόπο ώστε να πραγματοποιούν έναν ζωντανό και ζωτικό διάλογο με το περιβάλλον. Εγώ προσπαθώ να ορίσω τη σχέση μου με τον χώρο επιλέγοντας συστηματικά και τη διάταξη των έργων σε αυτόν.

Επίσης παρακολουθώ αυτή την ποιητική διαδρομή της πυκνής γλυπτικής αναπολώντας την οργανική θέση της με τον δημόσιο χώρο και αναζητώντας τέτοια περιβάλλοντα για να νιώθουμε την αύρα της αίθουσας να διαπνέει τα γλυπτά και να μας χαρίζει τη ζωογόνο αφύπνισή της.

Σε αυτή την ενότητα της δουλειάς μου δημιουργείται ένα προσωπικό πλανητικό σύστημα από μια αστραφτερή γλυπτική σύνθεση. Η γαλαξιακή αυτή μεταφορά επαυξάνεται και με το έντονο στίλβωμα του μεταλλικού στοιχείου των έργων, που βαθαίνει τον χώρο μέσα από τις μυριάδες αντανακλάσεις των ψηφίδων, οι οποίες καλύπτουν πολλές από τις επιφάνειες των γλυπτών.

Μέσα στον μεγάλο εργοστασιακό χώρο του Ελαιουργείου τα έργα εκπέμπουν μια γαλήνια συσπείρωση που δηλώνει έμμεσα μια καρποφορία. Μέσα από τα δαχτυλίδια που κοσμούνται με λίθους και καρπούς η έννοια του δώρου γίνεται πλέον εμφανής.

Η γυναικεία φιγούρα περιστοιχιζόμενη από στάχια «προσφοράς» παραπέμπει στην ωρίμανση του καρπού και στην εξέλιξη της αμοιβαίας σύνδεσης του δωρητή και του αποδέκτη του δώρου, που είναι η θεά Δήμητρα.

Η «Persona» του συγκεκριμένου έργου, όπως στα όνειρα, είναι μιγαδική, είναι συγχρόνως η Δήμητρα, η Περσεφόνη, η Αφροδίτη, η Ηρα, η Εστία και ο χώρος γύρω από αυτήν είναι η θάλασσα, ο κήπος, ο αγρός, το βουνό, ο ναός.

Τα στάχυα εδώ προσπαθούν να ανασύρουν από τη μνήμη μας ξένοιαστες παραμονές στην εξοχή, όπου η ανάμνηση αυτή ζωντανεύει και παίρνει σάρκα και οστά μπροστά στα μάτια μας, αναπαράγοντας τη συγκίνηση της ενθύμησής τους. Εχοντας αυτό το σκεπτικό, η κατά προσέγγιση φυσιοκρατική απόδοσή τους τα μεγεθύνει και τα αποθεώνει. Η συμβολική αυτοτέλεια του γλυπτού στοχεύει στη συμφιλίωση του ανθρώπου με τη φύση όπου πέρα από την άμεση συγκίνηση ο θεατής είναι ο αποδέκτης ενός δώρου που μετουσιώνεται σε αισιόδοξο μήνυμα.

Η υλοποίηση του συγκεκριμένου γλυπτικού έργου αφορά όχι μόνο τους μύθους και την ιστορία της Ελλάδας, αλλά και ολόκληρου του δυτικού κόσμου, δεδομένου ότι η Ελευσίνα με τα μυστήριά της υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα ιερά κέντρα της αρχαιότητας.

• Ηταν δύσκολη η «κατάδυση στο βασίλειο της ψυχής»; Τι πρόσφερε σε εσάς, τι θέλετε να προσφέρετε στους επισκέπτες;

Τα συγκεκριμένα έργα που εκθέτω μπορώ να τα προσδιορίσω σαν μια συνεχή πορεία κατάδυσης στο βασίλειο της ψυχής.

Με τη λέξη «κατάδυση» υπονοώ την ικανοποίηση μιας ανάγκης χαλάρωσης, ασφάλειας, τρυφερότητας και προσγείωσης, την επιστροφή στην «πηγή της ζωής».

Κάθε ενότητα, στην πορεία αυτού του έργου, μας προσκαλεί σε μια κατάδυση στις προσωπικές μας μνήμες, αλλά συγχρόνως και σε μια πορεία στο συλλογικό υποσυνείδητο. Με τη γλυπτική μου επιδιώκω να υπηρετήσω έναν μυστικό σκοπό, εμφανίζοντας ένα συνεκτικό σύνολο με διαφορετικές θεματολογικές επιλογές, αλλά με δυνατή εσωτερική ομοιογένεια. Βέβαια αυτό επιτυγχάνεται ύστερα από μια εξονυχιστική παρατήρηση της φύσης και από μια βαθιά αγάπη για τη ζωή. Αφορά μια γλυπτική η οποία απευθύνεται στις αρχέγονες αναζητήσεις για την αποκατάσταση της ισορροπίας με τον εσωτερικό μας κόσμο.

Με τις γλυπτές εγκαταστάσεις μου μέσα στον εργοστασιακό ιστό προσπαθώ να επαναπροτείνω την οργανική σχέση γλυπτού έργου-δημόσιου χώρου, αλλά και να συμβάλω στον ακανθώδη διάλογο του σύγχρονου έργου και της παράδοσης από την οποία εμπνέομαι. Με το εγχείρημα αυτό δημιουργώ την κατάρριψη μερικών από τους μύθους που κληροδότησε η μοντέρνα τέχνη και τους οποίους απογείωσε η σύγχρονη.

• Αισθάνεστε ότι τα έργα σας ολοκληρώνονται όταν επικοινωνούν με τον δημόσιο χώρο και το κοινό;

Ενα έργο που επιλέγεται προς έκθεση αποτελεί για τον καλλιτέχνη ένα ολοκληρωμένο έργο έστω και αν αυτό είναι ημίεργο, κάτι που δεν του στερεί τη δυνατότητα να επικοινωνήσει με το κοινό.

Θεωρώ ότι με τη δουλειά μου δεν διαπραγματεύομαι μια στατική έκθεση γλυπτών, αλλά μια γιορτή όπου σε ένα βαθύτερο επίπεδο αυτός που ζει και γιορτάζει είναι η ίδια η γλυπτική.

Στη δική μου Δήμητρα οι ήρεμες και οι πιο σκληρές συσπάσεις της μάζας, οι παλμικές δονήσεις στην επιφάνειά της, οι περιέλξεις των συστάδων από κλαδιά και το άνοιγμα στην κορυφή των σπόρων είναι η γέννα του θαυματουργού φαινομένου της ζωής, που είναι η ίδια η τέχνη.

• Η 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης συνδιοργάνωσε την έκθεση. Η Ελευσίνα κατάφερε να επιτύχει τους στόχους της και να συνεχίσει να αποτελεί μια πολιτιστική πρωτεύουσα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό;

Η Ελευσίνα υπήρξε από τα σημαντικότερα και αρχαιότερα θρησκευτικά κέντρα του κόσμου. Ποτέ δεν εκάμφθη η αίγλη της και ως τέτοια έλαβε τα σκήπτρα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Πιστεύω ότι με το πέρασμα του χρόνου η λάμψη της θα συνεχίζεται άσβεστη σε παγκόσμια κλίμακα λόγω των μεγάλων αξιών που εκπέμπει, τις οποίες ο άνθρωπος όλο και περισσότερο θα αποζητά. Η Ελευσίνα νομίζω ότι με τα χαρισματικά αποθέματά της προσέφερε στον ευρωπαϊκό θεσμό όλα αυτά που αυτός αποζητούσε.

• Εχουν περάσει αρκετά χρόνια από τον θάνατο του συντρόφου σας, διάσημου γλύπτη Γιώργου Λάππα. Αισθάνεστε ότι εξακολουθεί να επιδρά πάνω σας και να επικοινωνείτε μαζί του μέσω των έργων του;

Με τον Γιώργη αισθάνομαι ότι συνυπήρχαμε πολύ πριν συναντηθούμε ως μαθητευόμενοι καλλιτέχνες στην ΑΣΚΤ, όπου και συνεχίσαμε ως γλύπτες με μεγάλη όρεξη και χαρά ένα κοινό βιωτό. Η ομορφιά του, ο άμεμπτος χαρακτήρας του, η γενναιοδωρία του και το μοναδικό του ταλέντο θα συνεχίσουν να με στηρίζουν και να με εμπνέουν έως «εκεί που οι ψυχές μας συναντιόνται».

• Πώς σχολιάζετε ότι η λογοκρισία στην τέχνη δεν έχει εκλείψει, ακόμα και στις μέρες μας, αν κρίνουμε από την κριτική που δεχτήκατε για το γλυπτό της Μαρίας Κάλλας, αλλά και από τον πρόσφατο βανδαλισμό στην Εθνική Πινακοθήκη; Τελικά πρέπει να υπάρχουν όρια στην τέχνη;

Να μια επίκαιρη ερώτηση. Πιστεύω ότι όσο περισσότερο ο άνθρωπος εργάζεται και προοδεύει τόσο πιο εύκολα υπεισέρχεται στο στόχαστρο των πολλών, βαλλόμενος από παντού έστω και αν επιβραβεύεται από τους ελάχιστους φορείς και τους αντίστοιχους ειδικούς του κλάδου του.

Προσωπικά προσπαθώ με τη γλυπτική μου να υλοποιήσω τους κόσμους που έχουν θρέψει τη φαντασία μου, με αποτέλεσμα αυτή η αναγκαιότητα να απαιτεί σπουδές, διδασκαλίες, υπηρεσίες και εκθέσεις.

Θα ήθελα να κλείσω τη συνομιλία μας με κάτι που μου ήρθε στον νου από μια παράδοση στο μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης, σχετικά με τον καλλιτέχνη και το κοινό του. Οταν ο Πικάσο κλήθηκε να φιλοτεχνήσει το πορτρέτο της Γερτρούδης Στάιν διά ζώσης, ξεκίνησε να το αναπαριστά φυσιοκρατικά, στην πορεία άρχισε να αποδομεί τα αρχικά στοιχεία και να δημιουργεί κάτι εντελώς προσωπικό. Η Γερτρούδη Στάιν άρχισε να δυσανασχετεί ότι δεν της έμοιαζε το αποτέλεσμα, οπότε ο Πικάσο τής αποκρίθηκε ότι δεν πρέπει να στεναχωριέται διότι έπειτα από χρόνια θα της μοιάζει.