Παραμύθι πιο αληθινό από την πραγματικότητα

Κάποτε έζησε / ένας πατέρας παραμυθάς / που σκόρπιζε στον αέρα λέξεις ζωύφια / Το παιδί του / είχε το βλέμμα του λαγωνικού / και την αγωνία του συλλέκτη / κρατούσε μια απόχη για πεταλούδες / όσες έπιανε τις καρφίτσωνε σε κάδρα / τις κολλούσε σε λεπτά χαρτιά / έπειτα καμάρωνε στους φίλους του / Τα χρόνια πέρασαν ο παραμυθάς χάθηκε / όμως η συλλογή μεγάλωσε / τώρα πια είναι δικές του οι πεταλούδες λέξεις / ανήκουν σ’ έναν γνήσιο εντομολάγνο / συλλέκτη λέξεων | («Κάποτε έζησε», Κανονικοί άνθρωποι με λοφίο και μια παρδαλή ουρά)

Σε αυτόν τον τόμο επανεκδίδονται οι τέσσερις πρώτες ποιητικές συλλογές της Ελσας Κορνέτη: η «Αιώνια κουτσουλιά», το «Ενα μπουκέτο ψαροκόκαλα», η «Κονσέρβα μαργαριτάρι» και οι «Κανονικοί άνθρωποι με λοφίο και μια παρδαλή ουρά».

Στην πρώτη συλλογή, η σφιχτή οικονομία παίζει έναν αποφθεγματικό ρόλο. Κατασταλάζουν καθαρά σχήματα, χάρη στην ψύχραιμη παρατήρηση, το αποφαντικό ύφος και την ειρωνεία. Στη δεύτερη, τα ποιήματα απλώνονται σε έκταση. Η επέκτασή τους τα μετατρέπει σε δίκτυα όπου το νόημα μετατίθεται από τον έναν κόμβο στον άλλο, με συνέπεια να αναβάλλεται.

Ετσι, μέχρι και την τρίτη συλλογή, εμφανίζεται, σε αρκετές περιπτώσεις, η τάση τα ποιήματα να μετατρέπονται σε έναν κλειστό μυθικό κόσμο. Μέσα από μια συσσωρευτική εναλλαγή μεταφορών, η κυριολεξία, με την οποία οι τελευταίες συνδέονται, αναβάλλεται ή και ματαιώνεται. Οι μεταφορές, λοιπόν, χάνουν τη μεταφορικότητά τους. Δεν παραπέμπουν σε κάτι κυριολεκτικό, γιατί, πριν προλάβουν να το κάνουν, εμποδίζονται από τη συσσώρευση νέων μεταφορών. Κατά συνέπεια, τα ποιήματα, συχνά, συνιστούν δίκτυα από ακινητοποιημένες μεταφορές, οι οποίες καταλήγουν παράξενες αλληλοδιεισδύουσες εικόνες. Παράδοξοι μύθοι οι οποίοι δεν ζητούν ερμηνεία ή λύση.

Ομως, στην τέταρτη συλλογή του τόμου, οι δύο τάσεις, η αποφθεγματικότητα και η συσσωρευτική σειρά των μεταφορών, συνδυάζονται. Ωστε, κατά την –και εδώ επίσης– μετα-υπερρεαλιστική ανάπτυξη των ποιημάτων, σχηματίζεται ένα συγκεκριμένο πλαίσιο συνδηλώσεων και υποδηλώσεων. Η κλειστότητα σπάζει και η μεταφορά ξαναβρίσκει το κυριολεκτικό της έρμα. Ο μύθος μεταβάλλεται σε αλληγορία της σύγχρονης πραγματικότητας.

Γράφω, στα προηγούμενα, για μύθους αλλά, σε σχέση με την ποίηση της Ελσας Κορνέτη, σωστότερος είναι ο όρος «παραμύθι». Οχι με την ετυμολογική εξήγηση της παραμυθίας. Τα ποιήματα αυτού του τόμου δεν παρηγορούν. Εν προκειμένω, στον όρο «παραμύθι» το βάρος πέφτει στις σημασίες του πρώτου συνθετικού του: τη σημασία τού κοντά, του πλησίον καθώς και της απόκλισης από το κανονικό και το συνηθισμένο. Αυτή η ποίηση, λοιπόν, εκκινεί από ένα σημείο αμέσως πέρα από τα όρια των μυθολογιών της εποχής μας, με τη ροπή να απομακρύνεται όλο και περισσότερο από αυτές.

Ο Roland Barthes στο βιβλίο του «Μυθολογίες» υπογραμμίζει ότι ο μύθος αποτελεί ένα δευτερογενές σημειολογικό σύστημα, αφού για τη δημιουργία του δεν χρησιμοποιούνται απλά σημαίνοντα αλλά σημεία φορτισμένα ήδη με σημασία. Ομως, αυτή η σημασία παραμένει κρυμμένη, επειδή στο μυθικό δίκτυο τα σημεία εξυπηρετούν ένα νέο νόημα. Αποκρύπτοντας ο μύθος τη διπλή σημασία των σημείων παρουσιάζει το νόημά του ως απλό και φυσικό. Κατασκευάζει μια ψευδοφυσική πραγματικότητα. Απαλείφει την ιστορική διάσταση και καταλύει κάθε διαλεκτική, οργανώνοντας έναν κόσμο χωρίς αντιφάσεις. Μέσα σε αυτόν τον ακινητοποιημένο κόσμο, οι άνθρωποι καταντούν αμέριμνα παιδιά με ανυποψίαστη εμπιστοσύνη στις διάφορες εξουσίες.

Η Ελσα Κορνέτη κάνει μια ποίηση η οποία υπονομεύει τις μυθολογικές εκδοχές της πραγματικότητας ή και στρέφεται, πρόδηλα, εναντίον τους. Περιγράφει έναν κόσμο που, όσο η τεχνολογία εξελίσσεται, αποβαίνει, συστηματικά, πιο αλλοιωμένος και πιο φτηνός. Αυτό το υπογραμμίζουν τόσο οι στίχοι όσο και οι προσγειωτικοί τίτλοι των συλλογών. Πρόκειται για μια εξακολουθητική φθορά, η οποία αντιστοιχίζεται με τη θολή εικόνα των πραγμάτων μέσα στον βυθό. Με τη ζωή, δηλαδή, ενός homo aquarius. Απέναντι σε μια τέτοια ζωή, στα ποιήματα του τόμου προτάσσεται η αυτοδιάθεση. Οχι του σώματος, όπως είναι η μόδα, αλλά του προσώπου: το δικαίωμα να διαμορφώνεις μια ιδιοπροσωπία και, συνακόλουθα, μια ιδιόλεκτο, σε μια εποχή όπου ο δημόσιος χώρος έχει καταστεί ψηφιακός και πανταχού παρών. Στην ουσία, η Ελσα Κορνέτη, κόντρα στην κυρίαρχη μυθολογία, γράφει τον ίδιο πάντοτε μύθο ή, σωστότερα, το ίδιο παραμύθι: αυτό για το διακριτό, ατομικευμένο ύφος ζωής το οποίο θα έπρεπε να χαρακτηρίζει τον καθένα.

Το εισαγωγικό μελέτημα της Στυλιανής Παντελιά συνιστά μια φιλότιμη, κοπιώδη προσέγγιση. Θα εξυπηρετούσε όμως καλύτερα τον σκοπό του, εάν απέφευγε την εκ του υπερβολικά σύνεγγυς ανάλυση των συλλογών και το πλήθος των αποσπασμάτων από ποιήματα και κείμενα, προκειμένου να αναχθεί σε μια περισσότερο ταξινομητική εποπτεία.

* Ποιητής, ομηριστής, κριτικός λογοτεχνίας