Περί γκαντεμιάς

Εδώ και πολλά χρόνια βλέπουμε να συμβαίνουν ατυχή γεγονότα τα οποία επηρεάζουν τη ζωή όλων μας και τα οποία αποδίδουμε σε κακοδαιμονία, λαϊκά «γκαντεμιά». Γκαντέμη ή γρουσούζη (από τις τουρκικές kadem και ugursuz) λέμε τον κατσικοπόδαρο, αυτόν που έχει κακή αύρα. Είναι ο αντιπαθητικός με υπερτροφικό Εγώ τύπος ανθρώπου που φέρνει κακοτυχία στους γύρω του και κανείς δεν θέλει να τον πολυβλέπει, να του κάνει ποδαρικό ή να ταξιδεύει μαζί του.

Και όσο πιο υπερτροφικό Εγώ έχει ένας γκαντέμης τόσο περισσότερο τείνει να επηρεάζει τη ζωή των γύρω του με αρνητικό τρόπο λόγω της ιδιοτέλειάς του. Το Εγώ του γκαντέμη τον οδηγεί στην πεποίθηση ότι οι άλλοι είναι υπηρέτες του. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί εργοδότες αντιμετωπίζουν έτσι τους υπαλλήλους τους· και οι εργαζόμενοι από την πλευρά τους εκφράζουν αυτήν τη δυσοίωνη αύρα που εκπέμπει το αφεντικό, με χαρακτηριστικό τρόπο. Η φράση «αμάν, ήρθε ο γρουσούζης», νομίζω ότι ακούγεται συχνά σε γραφεία εταιρειών.

Το υπερτροφικό Εγώ αναπτύσσεται κυρίως στην περίοδο της παιδικής ηλικίας του γκαντέμη από το οικογενειακό του περιβάλλον με δύο τρόπους: είτε λόγω καλλιέργειας ενός συμπλέγματος ανωτερότητας ώστε να θεωρεί τον εαυτό του ξεχωριστό λόγω κοινωνικής θέσης, ομορφιάς και ευφυΐας, οπότε ο γκαντέμης γίνεται ένας υπερφίαλος, αυταρχικός και ξινός σνομπ (ας τον ονομάσουμε γκαντέμη τύπου Α) είτε λόγω καλλιέργειας του αντίθετου, ενός συμπλέγματος κατωτερότητας που οφείλεται στις συγκρίσεις με κάποιους άλλους, για παράδειγμα τον πατέρα ή τα αδέλφια του. Στην περίπτωση αυτή ο γκαντέμης επιδίδεται σ’ έναν βασανιστικό αγώνα με τον εαυτό του και τους άλλους ώστε να αποδείξει ότι όχι μόνο είναι ισάξιος των προτύπων που του έχουν επιβάλει και τα οποία κατά βάθος μισεί, αλλά μπορεί και να τα ξεπεράσει. (Ας τον ονομάσουμε γκαντέμη τύπου Β). Ακόμα ένα συμπέρασμα που πρέπει να εξαγάγουμε είναι και το γεγονός ότι οι τύποι αυτοί του γκαντέμη με την πάροδο του χρόνου τείνουν να καταστούν παραδείγματα προς μίμηση, για τον λόγο ότι συνήθως είναι επιτυχημένοι.

Η γρουσουζιά που προκαλεί ο γκαντέμης τον κάνει να μοιάζει αλλά και να διαφέρει από ένα άλλο είδος που βασανίζει την ανθρωπότητα, τον κοινό βλάκα. Και τον κάνει να μοιάζει γιατί κι αυτός δεν προσφέρει τίποτα ποιοτικό στην κοινωνία, τον κάνει δε να διαφέρει για τον λόγο ότι ο κοινός βλάκας (ας τον ονομάσουμε γκαντέμη τύπου Γ) έχει δυσκολία να αναπτύξει το εγώ του, όχι γιατί δεν το θέλει αλλά γιατί δεν το μπορεί, επειδή δεν έχει την ικανότητα αυτοπροσδιορισμού του κλασικού γκαντέμη, ο οποίος λόγω της συμφιλίωσης με τον απεχθή χαρακτήρα του αποκτά αυτοπεποίθηση.

Η αδυναμία όμως του γκαντέμη Γ να αναπτύξει την αυτοπεποίθησή του, τον προφυλάσσει από το μαρτύριο για εξουσία που διακατέχει τους άλλους δύο τύπους προσφέροντάς του τη μακαριότητα της αχρηστίας και της αναισθησίας.

Με αυτόν τον τρόπο όμως ο κοινός βλάκας κατορθώνει να επιβιώνει και ενίοτε να καταξιώνεται υπηρετώντας τους γκαντέμηδες Α και Β, τους οποίους θαυμάζει. Και ο λόγος είναι ότι ενώ ο γκαντέμης αυτών των τύπων είναι θρασύς, ψεύτης, ανυπόληπτος, συμφεροντολόγος και μονοφαγάς, έχει δε αναπτύξει σε υψηλό βαθμό τις μεθόδους που τον βοηθούν να εξυπηρετεί τα ευτελή ιδανικά του, έχει ανάγκη από βοηθούς, υποχείρια, εντεταλμένους και εκτελεστικά όργανα.

Τον ρόλο αυτών των οργάνων αναλαμβάνει ο γκαντέμης τύπου Γ. Αυτός που θεωρεί ότι η κοινωνία τού στερεί τη δυνατότητα να αξιοποιήσει τις (ανύπαρκτες) ικανότητές του, οπότε σπεύδει να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους γκαντέμηδες τύπου Α και Β. Αυτοί από την πλευρά τους εξαιτίας της άμετρης φιλοδοξίας τους για κυριαρχία, εκμεταλλεύονται τη λαχτάρα των βλακών για αναγνώριση, τους καλοδέχονται στους μηχανισμούς τους κι έτσι καθιστούν αυτό το είδος ως το απαραίτητο εργαλείο που συνδράμει αυτοβούλως και με ζήλο για να κινείται το άχαρο -γραφειοκρατικό και δυστοπικό- διοικητικό, οικονομικό και πολιτικό σύστημα που διέπει τη ζωή μας.

Τέλος, θα πρέπει να αναφερθούμε και στον ευφυή που παριστάνει τον βλάκα (γκαντέμης τύπου Δ) ώστε να παρασιτεί εκμεταλλευόμενος το σύστημα που μας ποδηγετεί. Αυτό το είδος κατορθώνει και μεταπηδά από τον έναν τύπο γκαντέμη στον άλλο με ευκολία και ανάλογα με τις περιστάσεις που εξυπηρετούν τα ιδιοτελή του κίνητρα. Ο τύπος αυτός συνδυάζει και τους τρεις άλλους, αποδεικνύοντας ότι μορφή βλακείας είναι και η προσαρμογή της ευφυΐας στο μέτρο που το εκάστοτε σύστημα εξουσίας επιβάλλει.

Κι έτσι η άμετρη φιλοδοξία και αναλγησία των γκαντέμηδων Α και Β, η δουλικότητα του Γ, ο αμοραλισμός του Δ, σε συνδυασμό με τον ατομικισμό και τη μισανθρωπία όλων, μας βασανίζουν αλύπητα.

Σαν υστερόγραφο μια αναγκαία διευκρίνιση ώστε να αποφευχθούν τυχόν παρεξηγήσεις. Υπάρχει ακόμα ένας τύπος γκαντέμη (ο Ε), ο οποίος όμως δεν είναι γνήσιος. Είναι ο άνθρωπος που άσχετα από τον βαθμό ευφυΐας του, τον χαρακτήρα και τις ικανότητές του, θεωρεί ότι είναι αποτυχημένος, ότι όλα του πηγαίνουν στραβά, ότι έχει άσχημο κάρμα. Ο τύπος αυτού του ανθρώπου, που είναι συνήθως θύμα του οικογενειακού, κοινωνικού, εργασιακού περιβάλλοντός του, εσωστρεφής, ντροπαλός και ευγενής, αυτοπροσδιορίζεται μεν ως γκαντέμης, παρ’ όλο που θύμα της γκαντεμιάς του είναι μόνον ο εαυτός του. Στον τύπο αυτού του αξιοπρεπούς, ιδιαίτερα ευαίσθητου, αυτοκριτικού και συνεσταλμένου ανθρώπου δεν αξίζει καμία αρνητική κριτική. Την κανιβαλιστική κοροϊδία σε βάρος του την αφήνουμε στους γκαντέμηδες Α-Δ ώστε να επιβεβαιώνουν τη γρουσουζιά τους μέσω της χαρακτηριστικής τους ιδιότητας, της κακεντρέχειας. Και ως δήλωση αποποίησης ευθύνης, οποιαδήποτε ομοιότητα με υπαρκτά πρόσωπα της επικαιρότητας είναι ολωσδιόλου τυχαία.

*Νομικός, συγγραφέας