[…] ώστε εν λογοτεχνία και ιστορία ουκ έσται Αρκαδία, ως αυθεντικό και αμόλυντο σύμβολο και παρθενική φαντασίωση, παρά λόγος εκ λόγου και εν λόγω, και εξ αυτού εκβλαστήματα και προσδοκωμένη γενική και πολύφωνος αρμονία. Ομως ασύμπτωτος πορεία κατίσχυσε, και μονολόγων εναντιοδρομίες, έκαστος δηλών της προόδου και της αληθείας αντίκλητος […] (σελ. 9)
Οσα ακολουθούν τα απευθύνω, κυρίως, σε κάποιον που έρχεται, για πρώτη φορά, σε επαφή με την πολυφωνική μεταμυθοπλασία του Κώστα Βούλγαρη. Την τεχνική της σύνθεσης της Προμηθέας συνιστά η διακειμενική αναχώνευση. Πιο αναλυτικά, ενσωματώνονται, εδώ, μικρότερα ή μεγαλύτερα τμήματα από τρία προηγούμενα κείμενα του συγγραφέα, από Το μεταχθές και το προαύριο, την Αυθάδεια λαγνεύουσα και το Στον καιρό της ανέχειας, αλλά, επιπλέον, περιλαμβάνεται ένα πλήθος άλλων λογοτεχνικών και μη λογοτεχνικών κειμένων. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν αποσπάσματα από επιστημονικές εργασίες, θεωρητικά δοκίμια, κριτικές και τεκμήρια, όπως καταχωρίσεις εφημερίδων. Ολα τα κείμενα, ανεξαιρέτως, έχουν υποστεί τροποποιήσεις, προκειμένου τα συμφραζόμενα, συνολικά, να φωτιστούν με έναν καινούργιο τρόπο. Αυτή η αφηγηματική σύνθεση, συνεπώς, προκύπτει μέσω της συρραφής και της αφομοίωσης. Ωστε, αναδεικνύει τη μορφή της κατασκευής της. Η δε μυθοπλασία περιορίζεται σε επιμέρους σημεία. Παράλληλα όμως, ταυτίζεται με το σύνολο.
Μεγάλο μέρος του βιβλίου είναι γραμμένο σε μια ιδιόλεκτο, βασισμένη στην όψιμη αρχαία ελληνική και την εκκλησιαστική και τη θύραθεν βυζαντινή γλώσσα, όπως αυτήν του Γρηγορίου Ναζιανζηνού και του Μιχαήλ Ψελλού. Πέρα από το γεγονός ότι η συγκεκριμένη ιδιόλεκτος αποτελεί την πιο συνειδητοποιημένη υφολογική επινόηση του Κώστα Βούλγαρη, η σημαντικότερη λειτουργία της έγκειται στην εκθετική αύξηση της διακειμενικότητας, γιατί βυθίζεται στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας και αναδύεται, παρασύροντας μαζί της ένα μεγάλο και ετερόκλητο σύνολο από ιστορικές πηγές.
Η ένταση την οποία προκαλούν τόσο η πληθυντική προέλευση αυτής της ιδιολέκτου όσο και η συνύπαρξή της, στην Προμηθέα, με τη σύγχρονη νεοελληνική ανάγει τη μεμονωμένη λέξη σε γεγονός και καθιστά το βιβλίο μπαχτινικό πεδίο για τη σύγκρουση μορφών και εξουσιών. Η γλώσσα μετατρέπεται σε εμφύλιο σώμα. Και, μολονότι, φαινομενικά, αυτό το ιστοριογενές ιδίωμα προσκόπτει την επικοινωνία με τον αναγνώστη, αποσκοπείται, εδώ, μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη επικοινωνιακή σχέση, εξαρτημένη από μια προϋπόθεση η οποία μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: «Σου μιλώ, όμως, προκειμένου να με ακούσεις, πρέπει να απορρίψεις πολλά από όσα έχεις δεχτεί ως αληθινά, ξεκινώντας από την προσποιητή φυσικότητα του καθιερωμένου λόγου».
Για να προσεγγίσει κάποιος το βιβλίο, πρέπει, επίσης, να εξοικειωθεί με το πώς αντιμετωπίζει ο συγγραφέας την Ιστορία. Η τελευταία, σύμφωνα με αυτόν, συνιστά, όπως σημειώνει η Τζίνα Πολίτη, ένα τεράστιο αρχείο από ντοκουμέντα, χωρίς κανένα σύστημα οργάνωσης. Οποιος, λοιπόν, επιχειρεί να οργανώσει το αρχειακό χάος, δημιουργεί, στην πραγματικότητα, μια Ιστορία, μεταξύ πολλών, σύμμετρη προς την προσωπική του οπτική και ιδεολογία. Ο Κώστας Βούλγαρης, γράφοντας, δημιουργεί, επίσης, τη δική του εκδοχή. Μόνο που αποπειράται κάτι οριακό: να πλησιάσει, όσο γίνεται, αυτό που θα μπορούσε να αποτελεί το σχήμα της μιας και αυθεντικής Ιστορίας. Ετσι, και η νέα αφηγηματική σύνθεσή του χαρακτηρίζεται από τη διαλογικότητα –η οποία αντιστοιχεί στο χάος του αρχείου–, από τις εναντιοδρομίες των μονολόγων, από αντίπαλες τάσεις και αντιφατικές προοπτικές.
Στο βιβλίο, κατοπτεύεται όλη η νεωτερική εποχή. Το βασικό αντικείμενο κριτικής αποτελεί η θεμελιώδης, για τη νεωτερικότητα, έννοια της προόδου, στης οποίας το θηλυκό γένος συμμορφώνεται και ο τίτλος Προμηθέα. Στην κριτική, επιπλέον, εκτίθεται η αστική δημοκρατία. Μεγαλύτερα και μικρότερα τμήματα αφιερώνονται στην τύχη των οστών του Καρτέσιου, στη Γαλλική Επανάσταση, στην πολιορκία του Λένινγκραντ από τους Γερμανούς, κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στον έρωτα και τον Μάη του ’68, στην Πτώση του Τείχους, στον καιρό της ανέχειας, ο οποίος ταυτίζεται με τον αργό θάνατο της νεωτερικότητας και τις διαδοχικές κρίσεις των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα.
Στην Προμηθέα, η νίκη του μοντερνισμού επί της νεωτερικότητας, και κατ’ επέκταση η αυτονομία και η εαυτονομία –για να χρησιμοποιήσω τον όρο του Φρίντριχ Σίλερ– της τέχνης, συμβολίζεται με την εκτέλεση της Εβδόμης Συμφωνίας του Ντμίτρι Σοστακόβιτς, στην ασφυκτικά γεμάτη Μεγάλη Αίθουσα της Φιλαρμονικής του πολιορκημένου Λένινγκραντ, το βράδυ της 9ης Αυγούστου του 1942. Προς το τέλος του βιβλίου και στο Επίμετρο προβάλλονται, όλο και εμφατικότερα, το αίτημα για την υπέρβαση του μοντερνισμού και του μεταμοντέρνου και το πρόταγμα της χειραφέτησης του ανθρώπου. Στην ουσία πρόκειται για το ίδιο: Ο Κώστας Βούλγαρης αποβλέπει στο συμβάν, στο επίπεδο της γλώσσας, δηλαδή σε μια αισθητική απόλυτη τομή, η οποία, εάν καταστεί καθολική πρακτική, θα μετατραπεί σε συμβάν της Ιστορίας, σε μια απόλυτη κοινωνική και ανθρωπολογική ρήξη.
* Ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας, ομηριστής
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας