Επειδή πονάμε, πονάμε τον άλλο

«Τα πράγματα δεν πονάνε ... οι άνθρωποι, όμως, είναι αλλιώς ... γιατί μπορεί να μη φαίνονται σημάδια και πληγές, αλλά υπάρχει πολύς πόνος ... λες αν συνεχίσουμε να μη λέμε τίποτα γι’ αυτά που μας κάνουν, λες να γίνουμε κι εμείς πράγματα;»

«Είμαστε ήδη σαν πράγματα ... και οι δύο ξέρουμε πως αυτό δεν ισχύει, γι’ αυτούς όμως αυτό είμαστε».

Στην Ιαπωνία ένας δεκατετράχρονος έφηβος με στραβισμό υφίσταται ταπεινώσεις από τους συμμαθητές του. Δεν αντιστέκεται, ούτε ζητά βοήθεια, αλλά σιωπά. Η συμμαθήτριά του Κοτζίμα υφίσταται κι αυτή ανελέητη βία.

Ο σχολικός εκφοβισμός συμβαίνει στα σχολεία, αλλά όσα συμβαίνουν εκεί μέσα συνιστούν τις εκβολές του ποταμού όπου εναποτίθενται «φερτά υλικά» που παρασέρνει στο πέρασμά του, όχι τις πηγές του. Ας δούμε λοιπόν τι υπάρχει εκεί έξω, λίγα μέτρα μακριά από τις σχολικές αίθουσες.

Ο ανήλικος είναι μέλος μιας οικογένειας που με τη σειρά της αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης κοινότητας, συγκροτώντας εν τέλει μια κοινωνία.

Τι βλέπουμε ως κυρίαρχη εικόνα; Ενα περιβάλλον ανελέητα ανταγωνιστικό, άκριτα καταναλωτικό, το οποίο παράγει δύο κατηγορίες ανθρώπινων υπάρξεων, τους «πετυχημένους» και τα «ανθρώπινα απορρίμματα» (Zygmunt Bauman / Θανάσης Γιαλκέτσης). Η δεύτερη κατηγορία ανθρώπων συσσωρεύει ένα ψυχικό φορτίο ανά πάσα στιγμή έτοιμο να εκραγεί, αναζητώντας «στόχους» να εκτονώσει όσα έχει συσσωρεύσει. Για να ανταποκριθεί σε αυτή την αέναη πάλη για επιτυχία, το άτομο χτίζει έναν σκληρό συναισθηματικό κόσμο που αδιαφορεί για τον πόνο του άλλου. Δημιουργούνται «μόδες» και δήθεν «ανάγκες», στις οποίες το άτομο είναι δύσκολο να αντισταθεί αν δεν θέλει να θεωρηθεί «κοινωνικά λειψό», φτάνοντας ακόμα και στη διάπραξη αξιόποινης πράξης αν ανήκει στους άτυχους και δεν έχει τα οικονομικά μέσα να το αποκτήσει. Εχει δημιουργηθεί λοιπόν -απόρροια ενός παγκοσμιοποιημένου κοινωνικοοικονομικού συστήματος- ένας ανθρωπολογικός τύπος που οδηγείται από την επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος, ενώ έχουν υποχωρήσει αξίες όπως η αλληλεγγύη, η αφοσίωση σε έναν κοινό σκοπό, ο σεβασμός της αξίας του «άλλου», που κάποτε λειτουργούσαν σαν κίνητρα για την ανθρώπινη δράση.

Το «σκληρό» βιβλίο της Γιαπωνέζας Καβακάμι (γενν. 1976) είναι στιγμές που σε κάνει να αισθανθείς άβολα με τις περιγραφές της σχολικής βίας και θέτει (με τον τρόπο που το κάνει η λογοτεχνία) ερωτήματα, προκαλώντας μας να σκεφτούμε πάνω στη φύση του ανθρώπου, αν είναι φτιαγμένος για αλληλεγγύη ή για επικράτηση μέσω της δύναμης πάνω σε πιο αδύναμους, καθώς και τον ρόλο των «αμέτοχων παρατηρητών»:

«Υποκρίνονται ότι δεν ξέρουν τι συμβαίνει. Φέρονται καλά σε εκείνους που μας ποδοπατάνε μόνο και μόνο για να τα έχουν καλά μαζί τους και να είναι σίγουροι ότι δεν θα τους κάνουν ό,τι σε εμάς. Συμπεριφέρονται λες και έχουν τα χέρια τους καθαρά, αλλά δεν ισχύει… Δεν διαφέρουν σε τίποτα από αυτούς που μας πληγώνουν».

Η σταδιακή συνειδητοποίηση όταν το θύμα αρχίζει να «ξύνει» την επιφάνεια της «παντοδυναμίας» του δράστη, για να δει τι «κρύβει» από κάτω: «Οπως ακριβώς είμαστε εμείς θύματα μπορεί κι αυτοί να είναι θύματα κάποιου πράγματος πολύ πιο μεγάλου...».

«Πώς ένιωθα εγώ για την Κοτζίμα; Πώς και δεν της μιλούσα ποτέ στο σχολείο; ... Σίγουρα φοβόμουν τον Νινομίγια, ... αν ήταν αυτό που με στοίχειωνε, τότε γιατί δεν του αντιστεκόμουν; … γιατί δεν μπορούσα να κάνω τίποτε άλλο από το να υποτάσσομαι; Τι σημαίνει να υποτάσσεσαι; Γιατί φοβόμουν; Τι σημαίνει να φοβάσαι;»

Τι μπορεί να αποτελέσει αντίδοτο στον φόβο; Η αλληλεγγύη που αρχίζει να αχνοφαίνεται σαν τρεμάμενη αχτίδα φωτός μέσα στο σκοτάδι: «Επειδή πονάμε συνεχώς, ξέρουμε ακριβώς τι σημαίνει να πονάς τον άλλο».

Μετά τη γενιά των «κλασικών» Ιαπώνων συγγραφέων (Γιασουνάρι Καβαμπάτα, Τζουνίτσιρο Τανιζάκι, Κενζάμπουρο Οε), που παρά τον «ρομαντισμό» που απέπνεε το έργο τους, υμνώντας την «ομορφιά» (της φύσης, των παραδόσεων, των τελετουργιών που φέρνουν κοντά τους ανθρώπους), ήδη είχε αρχίσει να διαφαίνεται μια υποδόρια «δυσφορία» για τη «νόθευση» αυτών των αξιών από τα «νέα ήθη» που διέβρωσαν τον «παλιό κόσμο» καθιστώντας τον στα μάτια των νέων «παρωχημένο», η νέα γενιά συγγραφέων, όπως η Καβακάμι, προσπαθεί να κατανοήσει «σύγχρονα» φαινόμενα μιας κοινωνίας «ιδιαίτερης», με πολλά «δυτικά» στοιχεία πλέον, όπου οι παραδοσιακοί κοινωνικοί δεσμοί φαίνεται -ειδικά στις χαοτικές μεγαπόλεις- να έχουν σε μεγάλο βαθμό διαρραγεί. Οι νέοι θα μεγαλώσουν σε έναν κόσμο «ρευστό», χωρίς «σταθερές», μετά την κατάρρευση των βεβαιοτήτων και των προσδοκιών που δημιουργούσαν οι «μεγάλες αφηγήσεις», σε κοινωνίες του ρίσκου και της «διακινδύνευσης» (Ούλριχ Μπεκ). Σε αυτό τον (κενό νοήματος) κόσμο (που δημιούργησαν οι μεγαλύτεροι) θα ζήσουν. Ομως σε τι να πιστέψουν; Τι πρότυπα τους προσφέρονται; Με τι υλικά να χτίσουν την ταυτότητά τους και να νοηματοδοτήσουν τη ζωή τους;

Υπάρχει ελπίδα; Ισως αν μέσα στη βουή του κόσμου μπορούσε να ακουστεί η σιγανή φωνή του Ρώσου σκηνοθέτη Αντρέι Ταρκόφσκι, που ψιθυρίζει με ταπεινότητα: «Στο τέλος όλα καταλήγουν σε ένα, και μάλιστα απλό στοιχείο, το μόνο στο οποίο μπορεί να υπολογίζει ο άνθρωπος στη ζωή του, την ικανότητα να αγαπά...».

«Ο Παράδεισος είναι ένας πίνακας με δύο ερωτευμένους ... σε ένα δωμάτιο … Είναι πανέμορφος ... τίποτα δεν μπαίνει ανάμεσά τους … Τους συνέβη κάτι τρομερά οδυνηρό ... κάτι πολύ θλιβερό, αλλά τα κατάφεραν. Υστερα από όλα αυτά, από όλο τον πόνο, τα κατάφεραν ώς εδώ. Μοιάζει με ένα κανονικό δωμάτιο, αλλά στην πραγματικότητα είναι ο Παράδεισος».

* Επιμελητής Ανηλίκων Βέροιας

🔳 Τη σελίδα αυτή δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]