Οι θυσίες της χειραφέτησης

«Σχεδόν ασυναίσθητα, η σκέψη μου σκάλωνε μέρα με τη μέρα όλο και παραπάνω σε τούτη τη λέξη: χειραφέτηση. Θυμάμαι πως, μικρή ακόμη, είχα ακούσει τον πατέρα μου να την προφέρει μια δυο φορές και στη συνέχεια πάντα με ειρωνεία από κάθε τάξη ανδρών και γυναικών. Κατόπιν συνέκρινα αυτές τις επαναστάτριες με το μεγάλο πλήθος των ανυποψίαστων, των αδρανών, των υποταγμένων, τον τύπο της γυναίκας που έχει διαμορφωθεί ανά τους αιώνες προορισμένο να υποτάσσεται, αυτόν τον τύπο του οποίου εγώ, οι αδελφές μου, η μητέρα μου, όλες οι γυναίκες που είχα γνωρίσει, αποτελούσαμε πρότυπο. Και με είχε καταλάβει κάτι σαν θρησκευτικός τρόμος. Είχα νιώσει πως άγγιζα το κατώφλι της δικής μου αλήθειας, πως ήμουν έτοιμη να αποκαλύψω στον ίδιο μου τον εαυτό το μυστικό του μακρόσυρτου, τραγικού και άγονου αγώνα μου…»

«Να αγαπάς, να θυσιάζεσαι και να υποτάσσεσαι! Αυτό ήταν το πεπρωμένο κάθε γυναίκας;» Η ερώτηση της συγγραφέα και σημαντικής προσωπικότητας των ιταλικών γραμμάτων Σιμπίλα Αλεράμο ακούγεται, από το 1906, να είναι το ίδιο σημαντική ακόμη και στα χρόνια μας που οι γυναίκες έχουμε κατακτήσει μια υποτιθέμενη ισονομία με τους άνδρες. Σημαντική ερώτηση γιατί η ισότητα είναι πράγματι «υποτιθέμενη» αφού σύμφωνα με μελέτες οι έμφυλες ανισότητες δεν έχουν εκλείψει τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες, πολλές χώρες.

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το πρώτο της βιβλίο «Μια γυναίκα» από τις Εκδόσεις Διόπτρα σε μετάφραση της Δήμητρας Δότση. Ενα βιβλίο που τάραξε τα νερά της ανδροκρατούμενης Ευρώπης στις αρχές του 20ού αιώνα για την ειλικρίνεια με την οποία η Αλεράμο περιγράφει γεγονότα από την προσωπική της ζωή και για την αιχμηρή στάση της απέναντι στην κακοποίηση και την κοινωνική καταπίεση των γυναικών της εποχής της.

Η Σιμπίλα Αλεράμο, λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Ρίνα Πιερατζέλι Φάτσο, γεννήθηκε το 1876 στην Αλεσάντρια της Ιταλίας. Από μικρή έζησε τραυματικά γεγονότα, όπως την απόπειρα αυτοκτονίας της μητέρας της, την «απομυθοποίηση» του πατέρα που λάτρευε, έναν αναγκαστικό γάμο στα δεκαέξι της που έφερε ένα παιδί, έναν βιασμό και μια απόπειρα αυτοκτονίας. Η ανάγνωση βιβλίων ήταν το σωσίβιο που την οδήγησε σε μια άλλη «ακτή» όπου πλέον μπορούσε να αντιληφθεί τον εαυτό της και τον κόσμο γύρω της καλύτερα και με περισσότερη ευκρίνεια. Εγκατέλειψε την προηγούμενη ζωή της αφήνοντας πίσω το παιδί της, κάτι που η ιταλική κοινωνία δεν της συγχώρησε ποτέ. Το 1902 είχε ήδη αρχίσει να γράφει σε εφημερίδες και αργότερα έγινε κρυφή σύντροφος του Ιταλού μυθιστοριογράφου και ποιητή Τζιοβάνι Τσένα. Ο Τσένα της έδωσε το ψευδώνυμο Σιμπίλα Αλεράμο (γη του Αλεράμο) και ενθάρρυνε τη λογοτεχνική της καριέρα δημοσιεύοντας κείμενά της στο περιοδικό του «Nuova antolοgia». Μαζί με μια ομάδα και άλλων ανθρώπων των γραμμάτων και των επιστημών, αγωνίστηκαν για να ανεβάσουν το επίπεδο διαβίωσης της ιταλικής επαρχίας, ανοίγοντας σχολεία και καταπολεμώντας τον αναλφαβητισμό.

Εκείνη την εποχή η Αλεράμο ολοκλήρωσε το πρώτο της βιβλίο «Μια γυναίκα». Οπως αναφέρει στον πρόλογό της η μεταφράστρια Δήμητρα Δότση: «Η Αλεράμο μετά τη σχέση της με την φεμινίστρια συγγραφέα και ποιήτρια Λίνα (Κόρντουλα Πολέτι) και τον επακόλουθο χωρισμό της από τον Τσένα το 1910, ξεκίνησε η περιπλανώμενη ζωή της για την οποία έγινε διάσημη, αλλά και οι μεγάλοι έρωτες και οι μεγάλες δυστυχίες, τα σκάνδαλα και τα ταξίδια. Η Αλεράμο ήταν κάτι σαν συλλέκτρια γνωριμιών, τις οποίες ζούσε ως υπέρτατες στιγμές και τις αποτύπωνε ως εκφράσεις τέχνης. Ο κατάλογος των ονομάτων, που σήμερα φαντάζει εντυπωσιακός, περιλαμβάνει καλλιτέχνες που εκείνη αναγνώριζε τόσο στη ζωή όσο και στα βιβλία της».

Το βιβλίο που «έσωσε» την Αλεράμο και που τόσο εμφατικά μας μιλάει στο «Μια γυναίκα» γι’ αυτό είναι «Η νεαρή Ευρώπη» του ιστορικού και συγγραφέα Γκουλιέλμο Φερέρο. Ετσι «ανοίγει» το δεύτερο μέρος του δικού της βιβλίου, αφήνοντας πίσω το πρώτο που περιέχει όλα της τα παιδικά και εφηβικά τραύματα.

Στη δεύτερη περίοδο έχει σημαντικούς «συνοδοιπόρους», ποιητές και στοχαστές, φιλόσοφους και δραματουργούς, οραματιστές και προφήτες, όπως οι Γουίτμαν, Πόε, Ιψεν, Κίργκεγκορ, Σοπενχάουερ, Τολστόι, Μποντλέρ, Ρεμπό και άλλους σπουδαίους. Ταυτόχρονα η ζωή της αλλάζει, διαμορφώνεται, συνεχίζεται παράλληλα με τη ζωή των ανθρώπων της οικογένειάς της και του κοινωνικού της περίγυρου που μας μεταφέρεται άλλοτε με λυρικότητα και άλλοτε με ρεαλιστική ένταση. Η άλλη μεγάλη «πρωταγωνίστρια» είναι η Ιταλία που βιομηχανοποιείται βίαια, η φτώχεια και οι άθλιες συνθήκες στις οποίες ζουν οι Νότιοι σε σχέση με τον πλούσιο Βορρά. Είναι, κυρίως, η Ιταλία που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στον αιώνα που φεύγει και σ’ αυτόν που έρχεται ορμητικός μέσα από κινήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Το τρίτο, πραγματικά σπαρακτικό μέρος είναι ουσιαστικά μια απολογία προς το παιδί που εγκατέλειψε. «Το παιδί μου ή θα με ξεχάσει ή θα με μισήσει. Ας με μισήσει, αρκεί να μη με ξεχάσει! Θα μεγαλώσει στη λατρεία του νόμου, τόσο χρήσιμου για τους ισχυρούς∙ θα αγαπήσει την εξουσία, την ηρεμία, την καλοπέραση… Πόσες φορές αρπάζω το πορτραίτο του, όπου τα παιδικά του χαρακτηριστικά άλλοτε μοιάζουν να μαρτυρούν μέσα από τα μάτια του τον δικό μου πόνο, κι άλλοτε, στην καμπύλη των χειλιών του, τη σκληρότητα του πατέρα του! Μα είναι δικός μου, πρέπει να μου μοιάζει! Να τον αρπάξω, να τον σφίξω, να τον κλείσω μέσα μου!...Και να εξαφανιστώ εγώ, ώστε να γίνει ολότελα εγώ!»

Θα συμφωνήσω εν κατακλείδι με την Anna Foli που στο εκτενές επίμετρό της τονίζει ότι μπροστά σε ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα τίθεται πάντα το ερώτημα αν η πραγματικότητα αντιστοιχεί στην αφήγηση. Ωστόσο αυτό που μετράει τελικά καθώς τελειώνεις ένα βιβλίο δεν είναι η αληθοφάνεια αλλά η ολοφάνερη απόδειξη -στη συγκεκριμένη περίπτωση- ότι η λογοτεχνία γράφεται με αίμα.