Οι πασχαλινές «μάχες» στην παλιά Αθήνα

Αιματηρά επεισόδια «σημάδεψαν» πολλές φορές τις μέρες του Πάσχα στην Αθήνα του 19ου αιώνα, καθώς η οπλοφορία ήταν διαδομένη και αρκετοί «κουμπουροφόροι» προστατεύονταν από πολιτικούς.

Ετσι, ο θορυβώδης εορτασμός της Ανάστασης, που επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας και οι ρίζες του βρίσκονται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, επειδή συνοδευόταν από ανεξέλεγκτους πυροβολισμούς μετατρεπόταν σε… πολεμικό γεγονός με πολλά θύματα.

«Και τον άγιον Επιτάφιον και την αγίαν Ανάστασιν μετέβαλον (…) εις θέατρον εμφυλίου τινός πολέμου, εις παράστασιν φλεγομένης πόλεως, αντί εκκλησιαστικής τελετής», έγραφε, χαρακτηριστικά, η εφημερίδα «Αιών» για τον εορτασμό του Πάσχα του 1851, οπότε τρία άτομα έχασαν την ζωή τους και πολλοί τραυματίστηκαν από πυροβολισμούς ή αυτοσχέδια πυροτεχνήματα.

Σύμφωνα με εφημερίδες της εποχής, η συνήθεια της ρίψης πυροβολισμών και πυροτεχνημάτων επικράτησε επί Τουρκοκρατίας μεταξύ των Ελλήνων χριστιανών για να δοθεί πανηγυρικός τόνος στον εορτασμό του Πάσχα, που τότε δεν ήταν επίσημη γιορτή. Συνεχίστηκε σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης και επεκτάθηκε και σε άλλες μεγάλες γιορτές.

Ωστόσο, με την άφιξη του Καποδίστρια αυτή η συνήθεια σταμάτησε και σε αυτό συνετέλεσε, αργότερα, η απόφαση του Οθωνα να απαγορευτεί στους στρατιωτικούς να οπλοφορούν μέσα στις πόλεις.

Κατά την εφημερίδα «Αθηνά» αυτή η συνήθεια επανεμφανίστηκε το 1844.

«Με λύπην μας αναγγέλλομεν την βάρβαρον συνήθειαν των πυροβολισμών, ήτις επανελήφθη εις την πόλιν μας κατά τας ημέρας του Πάσχα, ενώ κανείς πυροβολισμός δεν ηκούετο προτού εις την πόλιν μας χωρίς εκτάκτου αιτίας», έγραφε η εφημερίδα για το Πάσχα εκείνης της χρονιάς.

Μεταγενέστερα επέρριψε την ευθύνη για αυτό στον πρωθυπουργό Κωλέττη, επικεφαλής του λεγόμενου Γαλλικού Κόμματος, γράφοντας ότι με την επιστροφή του από τη Γαλλία, όπου παρέμεινε 8 χρόνια ως πρέσβης, παρέθεσε ένα γεύμα σε στρατιωτικούς στον Βοτανικό κήπο και τους προέτρεψε να πυροβολούν δίνοντας ο ίδιος το παράδειγμα.

Είναι αδιευκρίνιστο εάν πραγματικά έτσι επανήλθε αυτή η αιματηρή συνήθεια ή απλώς πρόκειται για μια αντιπολιτευτική υπερβολή της εφημερίδας. Το βέβαιο είναι ότι και μετά τον θάνατο του Κωλέττη καμία κυβέρνηση δεν θέλησε να αντιμετωπίσει ριζικά αυτή τη συνήθεια και μάλιστα -όπως είχε γραφτεί- κάποιες χρονιές πρωταγωνιστές στο «πιστολίδι» ήταν παιδιά υπουργών ή άνθρωποί τους.

Μια προσπάθεια απαγόρευσης των πυροβολισμών τις ημέρες του Πάσχα έγινε το 1847, μια χρονιά που «το κακόν ήρχισεν από της μεγάλης Τετάρτης και αυθημερόν εφονεύθη οικογενειάρχης Υδραίος καθ΄ ην στιγμή εξήρχετο της οικίας του», όπως έγραφε η εφημερίδα «Ελπίς».

Μετά τα πρώτα επεισόδια, η αστυνομία έβγαλε διαταγή απαγόρευσης των πυροβολισμών, την οποία διάβαζε τελάλης στους δρόμους συνοδευόμενος από τύμπανα για να τραβάει την προσοχή του κόσμου.

Ομως, όπως φαίνεται, αυτό έγινε από την κυβέρνηση Κωλέττη για τα… μάτια, καθώς αυτοί που πρωτοστατούσαν στους πυροβολισμούς ήταν άνθρωποι του περιβάλλοντος των υπουργών.

«(…) καθ΄ όλας τας ημέρας πυροβολισμοί εξήρχοντο εκ των οικιών των υπουργών», έγραφαν οι εφημερίδες.

Το αποτέλεσμα ήταν να χάσουν την ζωή τους άλλες δύο γυναίκες και να τραυματιστούν πολλοί άλλοι.

Εκείνη τη χρονιά, λόγω της επίσκεψης στην Αθήνα του βαρόνου Καρλ Μάγερ ντε Ρότσιλντ, ενός τραπεζίτη της γνωστής οικογένειας, που είχε, ήδη, δώσει δάνεια στην Ελλάδα, απαγορεύτηκε ένα άλλο αμφιλεγόμενο έθιμο, το κάψιμο ενός ομοιώματος του Ιούδα.

Η απαγόρευση αυτή έδωσε το ερέθισμα σε έναν όχλο, φιλικό προς την κυβέρνηση του Κωλέττη -σύμφωνα με τον Μακρυγιάννη- να επιτεθεί στο σπίτι ενός Εβραίου που έμενε στην Αθήνα, του Δον Πατσίφικο, ο οποίος διασώθηκε φεύγοντας από τα κεραμίδια. Η επίθεση αυτή αποτέλεσε την αφορμή για τον αποκλεισμό του Πειραιά από τον αγγλικό στόλο το 1850 (βλ. και «Νησίδες», «Εφ.Συν.» 18-19.4.2020)

Ωστόσο, οι πυροβολισμοί και τα ισχυρά πυροτεχνήματα συνέχισαν να πέφτουν σαν βροχή τις μέρες του Πάσχα, συνήθως από τη Μεγάλη Παρασκευή μέχρι και τη Δευτέρα του Πάσχα.

Μόνο το 1851 εκδόθηκε αστυνομική διαταγή που απαγόρευε τα πυροτεχνήματα και τους πυροβολισμούς. Μάλιστα κατασχέθηκαν και πυροτεχνήματα και η ησυχία διατηρήθηκε μέχρι το Μ. Σάββατο.

Ομως, για τη Κυριακή του Πάσχα, σύμφωνα με τις εφημερίδες, ο αστυνομικός διευθυντής θέλησε να πάρει νέες οδηγίες από τον υπουργό Εσωτερικών Γεωργαντά (Γεώργιο Νομικό).

Αυτός με τη σύμφωνη γνώμη και άλλων υπουργών έκρινε «ταύτην συνήθειαν ως θρησκευτικόν έθιμον [και] διέταξε τον κύριον Μοναστηριώτην να αφήση ελευθέρους τους πολίτας τας ημέρας του Πάσχα».

Τελικά, εκείνη τη χρονιά μετρήθηκαν έξι νεκροί και πολλοί τραυματίες…

Καθώς η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, την επόμενη χρονιά 300 πολίτες της Αθήνας συνυπέγραψαν υπόμνημα προς τον πρωθυπουργό Αντώνιο Κριεζή με το οποίο κατήγγειλαν ότι δεν εφαρμόζονταν οι αστυνομικές διατάξεις και ζήτησαν να ληφθούν μέτρα.

Πραγματικά, λήφθηκαν μέτρα, αλλά και πάλι δεν φάνηκαν αποτελεσματικά.

«Το 1952 οι δικαστές των Αθηνών έλαβαν εκείνα τα προληπτικά μέτρα ώστε να εγγυηθούν τη δημόσια τάξη. Πάντως για δύο νύχτες στάθηκε αδύνατο να κλείσουμε μάτι. Δεν έριχναν πια πιστολιές στους δρόμους αλλά μέσα από τα παράθυρα, από τις αυλές και στην ανάγκη από τις καμινάδες», έγραψε ο Εντμόν Αμπού («Η Ελλάδα του Οθωνα», εκδόσεις Μεταίχμιο σελ. 272-274).

Δεν υπήρξαν θύματα, αλλά οι πολίτες τρομοκρατημένοι δεν έβγαιναν από τα σπίτια τους ούτε καν πρόβαλλαν από τα παράθυρα, έγραφαν οι εφημερίδες.

Εκείνη τη χρονιά η περιφορά του Επιταφίου του τότε μητροπολιτικού ναού της Αγίας Ειρήνης είχε πολλά απρόοπτα, που, σύμφωνα με την περιγραφή της εφημερίδας «Αθηνά», ξεκίνησαν όταν τυμπανιστής συγκρούστηκε με έναν πολίτη.

Ο τυμπανιστής θεώρησε ότι προσβλήθηκε και βγάζοντας το ξίφος του αρχίζει να χτυπάει δεξιά και αριστερά, αναγκάζοντας τους κοντινούς πολίτες να απομακρυνθούν. Πολλοί άλλοι βλέποντας κάποιους να τρέχουν, χωρίς να ξέρουν τι συμβαίνει, τράπηκαν σε φυγή.

Καθώς στα χρόνια του Οθωνα υπήρχαν συχνά ανησυχίες, βάσιμες ή όχι, για εξεγέρσεις λόγω της δυσαρέσκειας του κόσμου, υπουργοί βλέποντας την αναστάτωση τρομοκρατήθηκαν και άρχισαν να τρέχουν να κρυφτούν σε καταστήματα.

Μάλιστα, περιγράφεται ότι όταν ζητήθηκε από έναν υπουργό να βγει από ένα οινοπωλείο, όπου είχε κρυφτεί, άρχισε να φωνάζει: «Οχι, δεν είμαι υπουργός».

Τα επόμενα χρόνια φαίνεται από τις περιγραφές των εφημερίδων ότι οι εορτασμοί κύλησαν πιο ήσυχα. Ωστόσο, αυτό δεν διήρκεσε για πολύ. Ετσι, διαβάζουμε για αιματηρά επεισόδια τα επόμενα χρόνια, μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, ίσως και στις αρχές του 20ού.

Για παράδειγμα, το 1890, όπως έγραφε η εφημερίδα «Το Αστυ», «καθ’ ην ώραν γράφω τας τελευταίας ταύτας γραμμάς ακούω πυροβολισμούς, όσους δεν θα ήκουσαν εις την πτώσιν της Πλεύνας (σ.σ. πόλη της Βουλγαρίας, γνωστή για την πολιορκία της στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού Πολέμου του 1877-1878).

Την επόμενη χρονιά αναφέρεται ότι μια γυναίκα, μητέρα τριών παιδιών, έχασε τη ζωή της από σφαίρα έξω από το σπίτι της στα Αναφιώτικα, στην Πλάκα, ενώ τραυματίστηκαν 8 άτομα.

«Ανάστασις, Ανάστασις, ας οπλισθώμεν όλοι/ και όποιος εις τα χέρια του δεν έπιασε πιστόλι/ ας ρίξη ένα προς τιμήν της ιεράς ημέρας/ αρματωλός την σήμερον καθένας ας φανή», έγραφε, σκωπτικά, στην έμμετρη εφημερίδα «Ρωμηός» ο Γ. Σουρής.

Το 1898 ο Σουρής έγραφε για τον τραυματισμό μιας Γαλλίδας:

«Ηλθε πάλι Πασχαλιά,/ ρίχνει μια πιστολιά/ κάθε πατριώτης…/ πρασινίζει το κλαρί/ κι επληγώθη στο μερί/ μια Φραντσέζα πρώτης./ Θαύμαζε τον Παρθενώνα/ και την κάθε μια κολώνα/ και τ’ αρχαία τα λοιπά,/ όταν έξαφνα μια σφαίρα/ σύγχρονος και νεωτέρα/προς το γόνυ την κτυπά».

Η Γαλλίδα είχε τραυματιστεί ελαφρά στο αριστερό πόδι ενώ βρισκόταν με τον σύζυγό της στην Ακρόπολη. Εκτός από τη Γαλλίδα υπήρχε ένας νεκρός και τουλάχιστον άλλοι τέσσερις τραυματίες.

«Ανθισαν οι Πασχαλιαίς,/ ρίξε λίγαις πιστολιαίς,/ Περικλέτο πατριώτη…/ σκοτωθήκαν και δυο τρεις/ κι η πολεμική Πατρίς/ έχαιρε κι’ εχειροκρότει», έγραφε ο Σουρής.