Πολυσήμαντο καρφί

Τα Πάθη του Χριστού, που κορυφώνονται με τη Σταύρωση και την Ανάσταση, έδωσαν ένα ιδιαίτερο νοηματικό βάρος σε ένα απλό χρηστικό αντικείμενο: το καρφί. Την εποχή του Ιησού, η λέξη για το λεπτό και μακρόστενο μεταλλικό κομμάτι, αιχμηρό στο ένα άκρο και με πλατιά κεφαλή στο άλλο, που χρησιμοποιείται για τη σύνδεση ξύλινων, μεταλλικών ή άλλων αντικειμένων, όπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, ήταν «ήλος».

Ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούμε την ευαγγελική φράση «επί τον τύπον των ήλων» όταν θέλουμε να δείξουμε πως είμαστε αποφασισμένοι να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια, όσο σκληρή κι αν είναι. Το σωστό όμως είναι «εις τον τύπον των ήλων», μια και ο Θωμάς, όταν οι άλλοι Απόστολοι του είπαν πως είχαν δει τον Ιησού μετά την ταφή του, αυτός απάντησε ότι δεν θα το πίστευε «εάν μη ίδω εν ταις χερσίν αυτού τον τύπον των ήλων και βάλω τον δάκτυλόν μου εις τον τύπον των ήλων».

Από τον ήλο έχουν προέλθει και η «καθήλωση» (κατά+ήλος), που κυριολεκτικά σημαίνει την αναγκαστική ακινητοποίηση ενός σώματος με καρφιά, η «προσήλωση» (προς+ήλος), η σταθερή κατεύθυνση σε συγκεκριμένο σημείο χωρίς αποκλίσεις, και μεταφορικά η ολοκληρωτική αφοσίωση, αλλά και το «ξηλώνω», δηλαδή καταστρέφω τις ραφές ενδύματος, αποσυναρμολογώ, και μεταφορικά απολύω, από το εξ+ηλώ, δηλαδή ξεκαρφώνω.

Στον Μεσαίωνα, ο ήλος έδωσε τη θέση του στο καρφί - αυτό κι αν απέκτησε νοηματικό εμβαδόν. Προερχόμενο από το «καρφίον», υποκοριστικό του αρχαίου «κάρφος», δηλαδή σχίζα, ξυλάκι, ξερό άχυρο, αγκίθα, πιθανώς λόγω του σχήματος των πρώτων ξύλινων καρφιών, το καρφί έχει αφήσει το νοηματικό του αποτύπωμα σε πολλές εκφράσεις. Πέραν της αρχικής του σημασίας, «καρφί» είναι το έξυπνο και δηκτικό σχόλιο που βρίσκει στόχο (αλλιώς «μπηχτή»), είναι το πρόσωπο που κάνει αυτό το σχόλιο, είναι και η δυνατή, κατακόρυφη βολή της μπάλας στο βόλεϊ. Καρφί όμως σημαίνει και τον προδότη, τον χαφιέ.

Εκφράσεις που περιέχουν το καρφί είναι συνέχεια στη σκέψη και τον λόγο μας, σκιαγραφώντας παραστατικά τις ποικίλες μεταπτώσεις στη διάθεσή μας. Η καταστροφική μανία, ας πούμε, αλλά και η πλήρης, η παγερή αδιαφορία έχουν το καρφί ως νοηματικό άξονα: από τη μια τα κάνουμε γυαλιά-καρφιά όταν γινόμαστε εκτός εαυτού κι από την άλλη δεν μας καίγεται καρφί. Ή, παρ’ όλο που στη λαϊκή αντίληψη το στερεότυπο ενός Ινδού ασκητή, ενός φακίρη, είναι να κάθεται ήρεμος και αυτοσυγκεντρωμένος πάνω σε καρφιά μη νιώθοντας πόνο ή ελέγχοντάς τον, εμείς όταν ανησυχούμε πολύ, όταν αδημονούμε για την έκβαση κάποιας σοβαρής υπόθεσης, όταν αγχωνόμαστε για κάτι, τότε καθόμαστε στα καρφιά.

Και για να ‘ρθουμε στα δικά μας, στα του Τύπου, που ο ρόλος του, ο προορισμός του υποτίθεται πως είναι να ελέγχει την εκάστοτε εξουσία προς όφελος της αλήθειας, της δικαιοσύνης και του λαού, δεν γίνεται να μην επισημάνουμε την έκφραση «μια στο καρφί και μια στο πέταλο», που χρησιμοποιούμε όταν πότε επικρίνουμε κάτι και πότε το επαινούμε. Η φράση, που προήλθε από το κάρφωμα του πετάλου στην οπλή του ζώου (όταν ο πεταλωτής ρίχνει μια ωφέλιμη σφυριά στο καρφί, στον στόχο δηλαδή, και μια «κούφια» στο πέταλο) λέει πολλά για τον τρόπο που αντιλαμβάνονται κάποια ΜΜΕ την άσκηση της δημοσιογραφίας. Πότε κατακεραυνώνουν την εξουσία και πότε τη γλείφουν...