Εξερευνώντας το αλλόκοτο

«Δεν μπορούσα να ξαναπάω σ’ εκείνο το μισοσκότεινο χάος του δάσους και των πλαγιών, ούτε να ξαναντικρίσω τον γκρίζο ξερότοπο όπου το μαύρο πηγάδι έχασκε βαθύ δίπλα στα γκρεμισμένα τούβλα και τις πέτρες. Η τεχνητή λίμνη σε λίγο θα κατασκευαζόταν, κι όλα εκείνα τα παλιά μυστικά θα έμεναν για πάντα κάτω απ’ τα υδάτινα βάθη, ασφαλή. Αλλά ακόμα και τότε, δεν νομίζω πως θα θελήσω να ξαναβρεθώ νύχτα εκεί - τουλάχιστον όχι όταν θα είναι εκείνα τα δυσοίωνα αστέρια στον ουρανό∙ και για τίποτα στον κόσμο δεν θα έπινα ποτέ το νερό που θα είχε πλέον η πόλη του Ακραμ».

Και να που με αφορμή την έκδοση ενός μικρού σε μέγεθος βιβλίου επανέρχεται στην επικαιρότητα ένας σπουδαίος δημιουργός. «Το χρώμα που ήρθε από το Διάστημα» του Αμερικανού συγγραφέα Χ.Φ. Λάβκραφτ κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δώμα σε μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου, στο πλαίσιο μιας νέας σειράς με τίτλο «Τα παράδοξα» που επιμελείται ο συγγραφέας Δημοσθένης Παπαμάρκος. Ο Λάβκραφτ, για κάποιους «σκοτεινός» και για άλλους «παρεξηγημένος», είναι σίγουρα από τους πιο επιδραστικούς συγγραφείς σε αυτό που ονομάζουμε «λογοτεχνία τρόμου». Αλλά όχι μόνο. Στον παράξενο κόσμο του έχουν παγιδευτεί μεγάλοι συγγραφείς αλλά και διανοητές. Ο Μισέλ Ουελμπέκ, για παράδειγμα, έγραψε το δοκίμιο «Χ.Φ. Λάβκραφτ. Εναντίον του κόσμου, εναντίον της ζωής» (μτφρ.: Β. Πατσογιάννης, εκδ. Εστία), με πρόλογο του επίσης μεγάλου θαυμαστή του, Στίβεν Κινγκ.

Ο Χ.Φ. Λάβκραφτ γεννήθηκε το 1890 στο Πρόβιντενς του Ρόουντ Αϊλαντ και είχε μια ταραγμένη παιδική ηλικία εξαιτίας της ψυχικής ασθένειας του πατέρα του. Σύμφωνα με τις πηγές, ήταν παιδί-θαύμα, μπορούσε να απαγγέλλει ποίηση σε ηλικία δύο ετών, ενώ συνέθετε ολόκληρα ποιήματα στα έξι του. Ο παππούς του τον ενθάρρυνε να διαβάζει κλασική λογοτεχνία και του διήγειρε το ενδιαφέρον για το «αλλόκοτο» λέγοντάς του ιστορίες γοτθικού τρόμου. Ο Λάβκραφτ ήταν φιλάσθενο παιδί κι έτσι έλαβε παιδεία κατ’ οίκον. Το 1899 άρχισε να εκδίδει μόνος του διάφορα πολυγραφημένα έντυπα, με πρώτο το The Scientific Gazette. Οταν η οικογένειά του πτώχευσε άρχισε να έχει τάσεις αυτοκτονίας. Το 1908 υπέστη νευρικό κλονισμό, με αποτέλεσμα να μην κατορθώσει να πάρει το σχολικό απολυτήριο. Αυτή η αποτυχία του να ολοκληρώσει τις σπουδές του τον κατέθλιβε για το υπόλοιπο της ζωής του. Ο Λάβκραφτ έγραφε φανταστική λογοτεχνία ως νεαρός, αλλά μετά την παραμέρισε για χάρη της ποίησης και τον δοκιμίων. Επέστρεψε στη φανταστική λογοτεχνία το 1917. Το πρώτο του έργο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Weird Tales το 1923. Οι μακροσκελείς και συχνές επιστολές του τον κατέστησαν έναν από τους μεγαλύτερους επιστολογράφους του 20ού αιώνα. Ο Λάβκραφτ παντρεύτηκε το 1924 και μετακόμισε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, σε έναν τόπο όπου ποτέ δεν κατάφερε να «αναπνέει». Τελικά χώρισε κι επέστρεψε στο Πρόβιντενς, όπου και πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του. Η περίοδος μετά την επιστροφή του στο Πρόβιντενς, η τελευταία δεκαετία της ζωής του δηλαδή, ήταν η πιο δημιουργική περίοδός του όπου έγραψε τα περισσότερα από τα πιο γνωστά του διηγήματα, όπως επίσης και τα μυθιστορήματα «Η περίπτωση του Τσαρλς Ντέξτερ Γουόρντ» και «Τα βουνά της τρέλας». Παρ’ όλες όμως τις συγγραφικές του προσπάθειες, η οικονομική του κατάσταση χειροτέρεψε. Η αυτοκτονία του φίλου του και επίσης συγγραφέα φανταστικής λογοτεχνίας Ρόμπερτ Ε. Χάουαρντ τον επηρέασε βαθιά. Πέθανε το 1937 από καρκίνο. Κατηγορήθηκε δριμύτατα για τις ξενοφοβικές απόψεις του στα έργα του που σίγουρα αμαύρωσαν το μεγάλο ταλέντο του.

Το βιβλίο που έγινε η αφορμή για να τον ξαναθυμηθούμε, «Το χρώμα που ήρθε από το Διάστημα», είναι ένα εξαιρετικό δείγμα της ποιητικής φαντασίας του που «στοιχειώνει» κάθε μία σελίδα. Περιγράφει την αλλόκοτη εμπειρία ενός Βοστονέζου τοπογράφου όταν φτάνει στον «τεφρό ξερότοπο» ενός χωριού που ονομάζεται Ακραμ για να κάνει τη μελέτη κατασκευής μιας τεχνητής λίμνης. Εκεί, ο γερο-Αμι θα του διηγηθεί τις «παράξενες μέρες» που σημάδεψαν για πάντα τον κάποτε όμορφο τόπο του. «Γιατί τότε κατέβηκε το άσπρο νέφος, μέρα μεσημέρι, κι έγιναν εκείνες οι διαδοχικές εκρήξεις στον αέρα, και σηκώθηκε η στήλη καπνού στην κοιλάδα βαθιά μέσα στο δάσος. Και μέχρι το βράδυ, όλο το Ακραμ είχε μάθει πια για τον μεγάλο βράχο που έπεσε απ’ τον ουρανό και σφηνώθηκε στο χώμα, δίπλα στο σπίτι του Νέιχαμ Γκάρντνερ. Γιατί εκείνο το σπίτι βρισκόταν στο σημείο όπου έμελλε να εξαπλωθεί ο τεφρός ξερότοπος - εκεί, στο παστρικό άσπρο σπίτι του Νέιχαμ Γκάρντνερ, με τους εύφορους κήπους και τα περιβόλια του τριγύρω».

Ο συγγραφέας με αφορμή τον μετεωρίτη που άλλαξε τη ζωή των κατοίκων του χωριού δημιουργεί μια ολότελα πειστική ατμόσφαιρα σε αυτή την ιστορία και ξεδιπλώνει αστραπιαία έναν τρομακτικό κόσμο που προκαλεί δέος. Και ενώ, το ομολογώ, οι συνεχείς επαναλήψεις σε διαδοχικές παραγράφους αρχικά με ενόχλησαν, αργότερα τις βρήκα απολύτως ταιριαστές στον ρυθμό και τη «θεατρικότητα» αυτού του παράξενου αμερικανογοτθικού κειμένου.

Κάποτε είχα διαβάσει μια φράση που μου είχε κάνει εντύπωση: «Ο Λάβκραφτ δεν δημιούργησε τον κοσμικό τρόμο. Τον ξαναδημιούργησε». Εσβησε τον κοσμικό τρόμο ερμηνεύοντάς τον ξανά μέσα από το πρίσμα της σύγχρονης επιστημονικής θεωρίας και αφαιρώντας τις βικτοριανές ηθικές παραδοχές του. Αυτό που δημιούργησε ο Λάβκραφτ ήταν ένας δικός του καθρέφτης του εικοστού αιώνα: το Σύμπαν ως ένα κενό, υλιστικό, στο οποίο δεν υπάρχει πνευματικό νόημα σε καμία πράξη και στο οποίο η ανθρώπινη ύπαρξη δεν έχει καμία σημασία. Αυτή η ιδέα είχε τεράστια επιρροή στους δημιουργούς φανταστικής λογοτεχνίας και αυτό είναι ολοδικό του επίτευγμα.