Αναζητώντας ένα ξέφωτο

Το μικρό διήγημα ως μορφή/φόρμα γραφής τοποθετείται στον αντίποδα του αστικού μυθιστορήματος. Ενώ αποτελεί μια πεζόμορφη αφήγηση, εντούτοις υπονομεύει την κλασική μυθιστορηματική ροή λόγου. Ο εσωτερικός μηχανισμός του, τα αξονήματά του, αφομοιώνουν τις λεπτομέρειες και τις αναλυτικές περιγραφές, ο αφηγηματικός χρόνος της αρχής/μέσης/τέλους συστέλλεται ή διαστέλλεται τείνοντας προς μία αχρονία, τα ξέχωρα υποστρώματα των αυτόνομων αφηγήσεων διασπούν την ενότητα και δημιουργούν όρους για μια σπονδυλωτή και πιο σύνθετη ιστορία, που κατά το μεγαλύτερο μέρος της την υπονοεί ο συγγραφέας, ή που τη συμπεραίνει ο αναγνώστης μέσα από την αλληλοδιείσδυση των ξεχωριστών αφηγήσεων κατά την ανάπτυξή τους μέσα στη συλλογή διηγημάτων.

Δεκαεννέα στον αριθμό είναι τα διηγήματα της πρωτότυπης αυτής συλλογής, τα οποία συνδέονται κάτω από τον γενικό τίτλο Ο καουμπόης του Αλίμου και που η γραφή και η ενορχήστρωσή τους ανήκουν στον έμπειρο και βραβευμένο πεζογράφο Ανδρέα Μήτσου.

Τα διηγήματα αυτά χαρακτηρίζονται από συμπυκνώσεις νοημάτων, ερωτημάτων, αλλά και από «αμεταβόλιστα» στοιχεία και συστατικά των βαθύτερων στρωμάτων του ψυχισμού του συγγραφέα. Φόβοι, ενοχές, τραύματα, θραύσματα από έναν πρωτογενή παιδικό ψυχισμό, που αναδύονται με ταχύτητα κινηματογραφικού καρέ στη συνείδηση, γυρεύοντας ένα ξέφωτο, αναζητώντας δρόμο προς την ελευθερία –την απελευθέρωσή τους– και τη λύτρωση του δημιουργού. Υπάρχει μία μεγάλη ομοιότητα της αφήγησης στον Ανδρέα Μήτσου με τη «σκήνη του ονείρου» και με «την οπτική παρουσίασή» του (eine visuelle Darstellung), όπως την περιγράφει ο Ζίγκμουντ Φρόιντ. Η λέξη, κομβικό σημείο πολλαπλών παραστάσεων, είναι τρόπον τινά μία μοιραία πολυσημία. Η εικόνα του ονείρου, για τον πατέρα της ψυχανάλυσης, αποτελεί γρίφο εκφρασμένο σε εικονογραφική γλώσσα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η εικόνα εξομοιώνεται με το γλωσσικό σημείο.

Στην αφηγηματική σκηνή του Ανδρέα Μήτσου η ροή της εικόνας [καρέ εικόνων] παίζει πρωτεύοντα ρόλο, εκεί συνυπάρχει το «πραγματικό» με το «συμβολικό» της γλώσσας και το «φαντασιακό» της δημιουργίας, όπως δηλαδή ορίζουν οι τρεις τάξεις της ψυχικής ανθρώπινης πραγματικότητας. Η αφηγηματική αυτή συνύπαρξη, με τους εγκιβωτισμούς, τις αναδιατάξεις και τις παραδοξότητες του ιστορικού χρόνου, ορίζουν μία ονειρική συνθήκη μέσα στην οποία αναπτύσσονται τα διηγήματα της συλλογής, όπου ο λόγος –ποιητικός σε πολλά σημεία του– υπηρετεί τη σκηνή αυτών των εικόνων και μετουσιώνεται διαρκώς σε ονειρική εικονογραφική γλώσσα.

Αν εξετάσει κανείς το κάθε διήγημα ξεχωριστά, και με μεθοδολογία ανάλυσης που οφείλει να επιστρατεύσει ο κριτικός αναγνώστης, θα διαπιστώσει πως σε κάποιες μικρές ιστορίες –στο σύνολο των δεκαεννέα– φαίνεται να περισσεύει ένα διαφορετικό κάθε φορά σημαίνον. Προτρέπω στην ανάγνωση του ομότιτλου διηγήματος «Ο καουμπόης του Αλίμου» όπου ενυπάρχουν πολλές διαφορετικές καταστάσεις (φαντασίας, ονείρου και πραγματικότητας) που συνδυαζόμενες μεταξύ τους οικοδομούν έναν γρίφο, που προσφέρεται προς επίλυση στον αναγνώστη, παρ’ όλο που ο συγγραφέας σπεύδει να δώσει μία δική του ερμηνεία στο τέλος της αφήγησης.

Αυτό το «ορφανό» τρόπον τινά σημαίνον, το παραπανήσιο, το «αμεταβόλιστο» στοιχείο, ορίζει και την ψυχαναλυτική συνθήκη της γραφής του Ανδρέα Μήτσου, παραπέμποντας σε ένα είδος τραυματικής σεξπιρικής σκηνής. Το γραπτό κείμενο, όπου η σύνδεση σημαίνοντος και σημαινόμενου στη συμβολική συνθήκη του λόγου θα εξαρτηθεί τόσο από την πρόθεση, αλλά και τη σκοτεινή πλευρά του συγγραφέα, όσο και από τα εργαλεία ανάλυσης και τις συναισθηματικές αντι-μεταβιβάσεις του αναγνώστη, προσεγγίζει την αμφίδρομη σχέση του ψυχαναλυτή με τον αναλυόμενο, όπου η γλώσσα ως το μέσο επικοινωνίας τους είναι δομημένη όπως το υποσυνείδητο. Με τη μόνη επιφύλαξη ότι στην τέχνη είναι δυσδιάκριτα τα όρια αυτών των ρόλων και των θέσεων.

Η αριστοτεχνική γραφή του Ανδρέα Μήτσου στη συλλογή διηγημάτων Ο καουμπόης του Αλίμου καθιστά τον αναγνώστη συμμέτοχο, συνένοχο της ιστορίας, άλλοτε πρωταγωνιστή, ήρωα, αντι-ήρωα ή απλό παρατηρητή. Είναι σίγουρα μια μορφή παγίδας που δύσκολα θα αποδράσει κανείς χωρίς να μεταφέρει, μαζί με το βλέμμα του, και μέρη θραυσμάτων του αφηγηματικού καθρέφτη, βλέμματα και είδωλα του «άλλου», και πρωτίστως τους αντικατοπτρισμούς των βαθύτερων ψυχικών στρωμάτων του ίδιου του συγγραφέα, ο οποίος ορά, πάντοτε, ορώμενος, και ποιεί, πάντοτε, ποιούμενος.

*Ιατρός, συγγραφέας, υπ. διδάκτορας της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Τμήμα Εικαστικών Τεχνών & Επιστημών της Τέχνης)

—

Τη σελίδα αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]