Είναι πλέον παραδεκτό ότι η «πρόοδος»/αύξηση του ΑΕΠ, με το οποίο ταυτίζεται η (ποσοτική) οικονομική μεγέθυνση, στα λεγόμενα δυτικά και βόρεια αναπτυγμένα κράτη δεν ταυτίζεται με τη βελτίωση της ζωής των πολλών ανθρώπων, ούτε οδηγεί και στην καταπολέμηση της φτώχειας (βλ. Olivier de Schutter, ειδικός εισηγητής των Η.Ε. για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ακραία φτώχεια, έκθεση 2024). Ετσι, παρά τον «ουτοπισμό» και τον «μη ρεαλισμό» με τον οποίο «περιβάλλεται» το κίνημα (ή σλόγκαν κατ’ άλλους) της απομεγέθυνσης ως συνολική και δομική κριτική από τους «μεγεθυνσιακούς» της τυπικής-συμβατικής οικονομίας (και της «πράσινης»), η ουτοπία σήμερα συνίσταται στο να πιστεύουμε, όπως έλεγε ο Α. Gorz, ότι η διαρκής μεγέθυνση της κοινωνικής παραγωγής μπορεί ακόμα να ταυτίζεται με την ευζωία πέρα από τη συνολική οικολογική (και ειδικότερα οικο-κλιματική) κρίση που δημιουργεί.
Η «οβίδα», κατά τον Ph. Ariès, της απομεγέθυνσης, η οποία ξεκίνησε ως «επαναστατική» κριτική ακόμα και απόρριψη της οικονομίας (και όχι μόνο της πολιτικής οικονομίας), είναι πρωτίστως ένα άλλο υπόδειγμα επιλογών της κοινωνίας και της συλλογικής ζωής. Είναι επίσης μήτρα πλουραλιστικών και εναλλακτικών δυνατοτήτων ανά βιο-χωροτόπο/βιο-περιοχή (και ανά ήπειρο) με επανεπινόηση της προόδου και της αφθονίας. Δεν συνιστά βέβαια αυτή συνολικό πολιτικό πρόγραμμα-σχέδιο υπό στενή έννοια (ούτε βέβαια κατάληψης της εξουσίας), αλλά μπορεί να εκβάλλει σε συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές (S. Latouche, Socialter, Hors–série–Décroissance, Automne, 2024. Από αυτή την άποψη φαίνεται να τροφοδοτεί το πρόταγμα του οικοσοσιαλισμού («απομεγεθυνσιακός οικοσοσιαλισμός») με μια νέα-απομεγεθυνσιακή και αντιπαραγωγιστική-ταξική συνείδηση .
Σύγχρονοι απομεγεθυνσιακοί, όπως ο Κ. Saito, κάνουν λόγο για «κομμουνισμό της απομεγέθυνσης» ως κατά βάθος μια ήπια και μακρο(ορθο)λογική θέση. Ο νέος αυτός «κομμουνισμός», για να μην περιπέσει σε μια οικο-δικτατορία ή αυταρχική δημοκρατία, προϋποθέτει αμεσοσυμμετοχικό διαβουλευτικό σχεδιασμό της αποκλιμάκωσης-επιβράδυνσης των οικονομιών παραγωγής και «από-αγοραποίηση» της ενέργειας. Μια δηλαδή οικο-δημοκρατία των πολιτών, του «δήμου», και όχι της (οικο)επιστήμης. Και τούτο σε βιο-χωροτοπικό (territoire) ή βιο-περιοχικό (bio-region) επίπεδο αρχικά, όπως αναφέρθηκε, και μετά σε εθνικό κ.ο.κ. με βάση τις ήδη υπάρχουσες εκεί εναλλακτικές/συνεργατικές-αλληλέγγυες μικρο-εμπειρίες (μικρά-άμεσα δίκτυα παραγωγής-κατανάλωσης, δημοτικοί-κοινοτικοί λαχανόκηποι / περιαστική γεωργία και κτηνοτροφία, αγροοικολογία, χωροτοπικές συνεταιριστικές ή δημο-συνεταιριστικές και αλληλέγγυες ή ηθικές τράπεζες, τοπικά νομίσματα, δίκτυα αμοιβαίας φροντίδας κ.ά.) και την ανάδειξη των κοινών σε μια άλλη νέα οικονομία/αγορά των αναγκών (και όχι των αγαθών) και της ισοδίκαιης ολιγοεπάρκειας, σε αντίθεση με την ισχύουσα νεοφιλελεύθερη ανταγωνιστική και προκλητικά άνιση λιτότητα.
Παράλληλα με δηλωμένα οικοπολιτικά μετασχηματιστικά αλλά και απομεγεθυνσιακά χαρακτηριστικά φαίνεται να βρίσκεται, ιδίως στην αυγή του 21ου αιώνα, ο (δημοκρατικός) οικοσοσιαλισμός (βλ. Β. Jessop, 2022) ο οποίος εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Ο οικοσοσιαλισμός (ξανα)θέτει στο επίκεντρο την «υλιστική» (ταξική και ιδιοκτησιακή) και κοινωνική ανάλυση με έμφαση στην κοινωνική δικαιοσύνη (μείωση των ανισοτήτων) και την επέκταση της κοινωνικής σφαίρας. Στο πλαίσιο αυτό δίνει έμφαση στην επέκταση των δημόσιων υπηρεσιών και την πρόσβαση σε αυτές, όπως και στην ποιοτική κοινωνική προστασία. Οι οικοσοσιαλιστές εστιάζουν ειδικότερα στη συλλογική προστασία και ιδιοκτησία των κοινών αγαθών της ανθρωπότητας (νερό, ζωτικοί πόροι, γνώσεις, ζωντανοί οργανισμοί κ.λπ.).
Σύμφωνα με το οικοσοσιαλιστικό μανιφέστο του Μπελέμ (2008), πέρα από την κοινωνική δικαιοσύνη κύριο ζητούμενο προς ένα οικοκοινωνικό και οικοδημοκρατικό μετασχηματισμό είναι η ρήξη με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και συσσώρευσης, το ιδιωτικό κέρδος και την οικολογία της αγοράς, αλλά και ο περιορισμός της μεγέθυνσης. Προτείνεται συναφώς ο δημοκρατικός επαναπροσδιορισμός των αναγκών με ποιοτικά και όχι ποσοτικά κριτήρια σε μια αξιοχρησική οικο-νομία. Τα παραπάνω προϋποθέτουν και δημοκρατικοποίηση του κράτους αλλά και ουσιαστικοποίηση της δημοκρατίας με αμεσοσυμμετοχή αλλά και αντιπροσώπευση. Εδώ εντάσσεται και η ουσιαστική αποκέντρωση και αποσυγκέντρωση σε όλα τα επίπεδα υπέρ των βιοχωρο-τόπων ή βιο-περιοχών. Ας μην ξεχνάμε πως σήμερα στον μητροπολιτόκαινο καπιταλισμό οι μεγαπόλεις-μητροπόλεις θεωρούνται, όπως λέει ο Γκ. Φαμπουρέλ, το άντρο της μεγέθυνσης εντός των οποίων καταναλώνονται τεράστιες ποσότητες υλικών και πόρων.
Πρόκειται για μια σύγκλιση «κόκκινου» και «πράσινου», για ένα ριζικό επανορισμό της έννοιας της προόδου σ’ ένα πλαίσιο μετακαπιταλιστικό και μη παραγωγιστικό, χωρίς αυτό να φαίνεται να περιλαμβάνει και το μεταβιομηχανικό πλαίσιο που θα έθετε το ερώτημα των υλικών προϋποθέσεων του οικοσοσιαλισμού (Ο. Ιγκλετον, «Εποχή», Σεπτέμβριος 2024). Οπως γράφει ο Μ. Löwy (2024), πρόκειται «για μια πρωτότυπη προσπάθεια συνάρθρωσης των θεμελιωδών ιδεών του σοσιαλιστικού μαρξισμού με τα κεκτημένα της οικολογικής κριτικής». Για τους οικοσοσιαλιστές όπως και για άλλους (π.χ Κ. Saito, 2011, 2024, ελλ. 2022, και συνεντ. Altern. Econom., nο 452/2024) δεν υπάρχει λύση στη σφαιρική οικολογική κρίση εντός του καπιταλισμού. Ετσι σοσιαλισμός και οικοσοσιαλισμός φαίνονται άρρηκτα δεμένοι.
Σύμφωνα με τον K. Saito (βλ. σχ. και Ο. Ιγκλετον οπ. παρ.), στους οικοσοσιαλιστές αλλά και στους απομεγεθυνσιακούς θα πρέπει σε μια νέα ανάγνωση να εντάξουμε και τον Μαρξ, ο οποίος στο τέλος της ζωής του διέκρινε την αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση του κοινωνικοοικονομικού συστήματος και του περιβάλλοντος θεωρητικοποιώντας την υπό τον όρο «υλικός μεταβολισμός». Η μεταβολική σχέση ανθρώπου και φύσης καταδεικνύει τα βιοφυσικά όρια στην απεριόριστη μεγέθυνση και στο κέρδος .
Πάντως τελικά οικοσιαλισμός και απομεγέθυνση φαίνεται θεωρητικά να αποτελούν πλέον συγκοινωνούντα δοχεία, με τον πρώτο, πιο «πολιτικό», να τείνει να υλοποιεί την δεύτερη, πιο οικοφιλοσοφική, που βασίζεται στην «αποαποικιοποίηση του φαντασιακού» με πολιτισμικά στοιχεία, να καλύπτει την απουσία τής μέχρι τώρα εφαρμογής της ως τέτοιας, εν απουσία δηλαδή, όπως αναφέρθηκε, ίδιου συνολικού αφηγηματικού σχεδίου. Βέβαια (S. Latouche, οπ. παρ.) «όπως πήρε χρόνο στη μεγέθυνση να επιβληθεί, έτσι θα γίνει και με την απομεγέθυνση». Ωστόσο η απομεγέθυνση αρδεύει πλέον τον οικοσοσιαλισμό με την αναζήτηση μιας ποιοτικής ζωής, της ευζωίας, η οποία σε μερικές χώρες (ιδίως της Λ. Αμερικής) είναι εγγεγραμμένη (buen vivir) αυτή και όχι πλέον η ανάπτυξη ως στόχος στο Σύνταγμά τους.
*Ομ. καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας