Η αναμέτρηση με τον «εχθρό» εαυτό μας

«Φαντάστηκε ότι μπορούσε να μυρίσει τη βροχή και του πέρασε από τον νου πως τίποτα δεν θα απολάμβανε περισσότερο από το να βραχεί, να μουσκέψει ώς το κόκαλο, να βαδίζει ατελείωτα σ’ αυτή την άγρια χώρα με το λευκό του φανελένιο παντελόνι κολλημένο στο δέρμα του, όλο και πιο βρεγμένος, ολότελα μουλιασμένος. Κοίταξε τα σύννεφα∙ σκούρα γοργοπόδαρα άλογα που κάλπαζαν στον ουρανό. Μια άγρια καταιγίδα να ξεσπάει εκτός εποχής! Αυτό ακριβώς ήταν ο έρωτας, σκέφτηκε∙ ο έρωτας που έρχεται πολύ αργά. Μόνο που δεν τον ακολουθούσε το ήρεμο καταλάγιασμα, όπως όταν επέστρεφαν στην ξαφνιασμένη γη τα βραδινά αρώματα, το ράθυμο φως του ήλιου και η ζέστη».

Εβδομήντα οκτώ χρόνια μετά την έκδοσή του το «Κάτω από το ηφαίστειο», του Βρετανού μυθιστοριογράφου και ποιητή Μάλκομ Λόουρι, είναι σταθερά στις λίστες των είκοσι καλύτερων βιβλίων του 20ού αιώνα. Ο Μάρκες είχε κάποτε δηλώσει ότι είναι το μυθιστόρημα που είχε ξαναδιαβάσει περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στη ζωή του. Εχουν γραφτεί πάνω από 50 ακαδημαϊκά βιβλία για το βιβλίο αυτό και οι διδακτορικές διατριβές ανέρχονται σε εκατοντάδες.

Το «Κάτω από το ηφαίστειο» κυκλοφόρησε στη χώρα μας από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε νέα εξαιρετική μετάφραση της Κατερίνας Σχινά και αποτελεί σημαντικό εκδοτικό γεγονός.

Μεταφερόμαστε στο Μεξικό την Ημέρα των Νεκρών του 1938, παρακολουθώντας το τελευταίο 24ωρο της ζωής ενός Βρετανού προξένου, του Τζέφρι Φέρμιν. Η πλοκή είναι βασισμένη στο πρότυπο των Νεκρών Ψυχών του Γκόγκολ και στη Θεία Κωμωδία του Δάντη. Ο Λόουρι έδωσε στον Φέρμιν πολλά από τα δικά του χαρακτηριστικά. Είναι αλκοολικός και πάσχει από κατάθλιψη. Λίγο πριν από την ολοκληρωτική του κατάρρευση προσπαθεί να σώσει τον γάμο του, την καριέρα του και το κοινωνικό του στάτους. Η πλοκή προσαρμόζεται στον ρυθμό της αιώνιας επανάληψης ή του κυκλικού χρόνου των Νίτσε και Ουσπένσκι. Ξεκινάει στο παρόν, αλλά στη συνέχεια γυρίζει πίσω στο ίδιο σημείο έναν χρόνο νωρίτερα, δίνοντας την αίσθηση ότι ο κεντρικός χαρακτήρας επαναλαμβάνει την ίδια μάταιη πορεία ξανά και ξανά. Σε μια σισύφεια αναζήτηση της ύπαρξης και του νοήματος της ζωής, ο συγγραφέας επιστρατεύει τον «τροχό του Χρόνου» ώστε να φτάσουμε στη χρονιά που προηγήθηκε της αφήγησης του πρώτου κεφαλαίου. Ο απατημένος σύζυγος και μέθυσος πρόξενος, η εν διαστάσει σύζυγός του Ιβόν που επιστρέφει, και ο ετεροθαλής αδερφός του Χιου αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις των αποφάσεών τους στη σκιά δύο ηφαιστείων της πόλης Κουαουναγουάκ του Μεξικού.

Με πυρετώδη λογοτεχνική γραφή και μυστηριακή ατμόσφαιρα, ο Λόουρι σε «φυλακίζει» στις σελίδες του βιβλίου του, που δεν είναι καθόλου εύκολο στην ανάγνωση. Πρέπει να του «παραδοθείς» οικειοθελώς, αλλιώς δεν θα φτάσεις στο τέλος. Περιέχει πολλές αναφορές στον Δρα Φάουστ του Κρίστοφερ Μάρλοου συγκρίνοντας την καταστροφή της πουλημένης στον διάβολο ψυχής με τον αναπόφευκτο θάνατο του Φέρμιν, είναι μια κλασική τραγωδία με την έννοια ότι ο πρωταγωνιστής γνωρίζει τις λάθος επιλογές του αλλά δεν μπορεί να αλλάξει. Στην πραγματικότητα, καθώς η μέρα περνάει και εκείνος γίνεται όλο και πιο μεθυσμένος, η συμπεριφορά του επιδεινώνεται με απροσδόκητα επίπεδα εγωιστικής σκληρότητας προς το τέλος του βιβλίου. Δεν νομίζω πως υπάρχει άλλο βιβλίο που να μεταφέρει με τόσο δυνατό τρόπο την καταστροφική δύναμη του αλκοόλ.

Ο Μάλκομ Λόουρι ήταν μια τραγική φιγούρα. Ενας εξαιρετικά ταλαντούχος συγγραφέας, αλλά αλκοολικός σε αυτοκαταστροφικό βαθμό που πέθανε σε ηλικία 47 ετών. Το τελευταίο μυθιστόρημά του -έχει γράψει άλλο ένα, το «Ουλτραμαρίν»- είναι ένα σκοτεινό, τρομακτικό, βαθιά συγκινητικό και στιλιστικά εντυπωσιακό λογοτεχνικό κείμενο για τον θάνατο, τη λύπη, τον διεθνισμό, τα ταξίδια, τη λαγνεία, την πίστη και τον εθισμό στις ουσίες.

Στον πρόλογο που έγραψε το 1949 για τη γαλλική έκδοση του μυθιστορήματος, δύο χρόνια μετά την πρώτη έκδοση, εξηγεί το «πολύπτυχο σύμπαν αυτού του σπουδαίου πολιτικού, υπαρξιακού, μυστικιστικού, φιλοσοφικού έργου που σήμερα αναγνωρίζεται ως ένα από τα πλέον σημαντικά μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα». Οι σημειώσεις της μεταφράστριας Κατερίνας Σχινά είναι ένα σημαντικό εργαλείο που βοηθά στην ανάγνωση και στην «πλοήγηση». Με τα λόγια του σπουδαίου δημιουργού, του Μάλκομ Λόουρι, κλείνει αυτό το κείμενο και με τη δική μας ευχή να ανακαλύψουν το «Κάτω από το ηφαίστειο» περισσότεροι αναγνώστες και στη χώρα μας. «Αυτό το μυθιστόρημα για να χρησιμοποιήσω μια έκφραση του Εντμουντ Γουίλσον, έχει ως θέμα τις δυνάμεις που κατοικούν μέσα στον άνθρωπο και τον οδηγούν να βλέπει με τρόμο τον εαυτό του. Θέμα του είναι επίσης η πτώση του ανθρώπου, οι τύψεις του, ο αδιάκοπος αγώνας του να βγει στο φως υπό το βάρος του παρελθόντος - το αιώνιο πεπρωμένο του. Η αλληγορία είναι αυτή του Κήπου της Εδέμ, του κήπου που αντιπροσωπεύει αυτόν τον κόσμο από τον οποίο σήμερα κινδυνεύουμε να εκδιωχθούμε πολύ περισσότερο απ’ ό,τι όταν έγραφα αυτό το βιβλίο. Σε ένα επίπεδο η μέθη του Προξένου μπορεί να θεωρηθεί ότι συμβολίζει την καθολική μέθη του πολέμου και της περιόδου που προηγείται του πολέμου, ανεξάρτητα από το πότε. Σ’ όλη την έκταση των δώδεκα κεφαλαίων η μοίρα του ήρωά μου συμβαδίζει ή αντιπαρατίθεται με τη μοίρα της ανθρωπότητας».