Στην «Ακούσια αποικεσία. Πέρα από το τραύμα του ξεριζωμού» (Εκδόσεις Τόπος) ο Ρένος Παπαδόπουλος αναφέρεται στην ακούσια απώλεια του οικείου χώρου. Αφορά τις βιωματικές εμπειρίες των ανθρώπων που εγκατέλειψαν τον οικείο χώρο τους εξαιτίας ποικίλων λόγων και αναταραχών και αναγκάστηκαν να αναζητήσουν νέους οικείους χώρους. Ο συγγραφέας και καθηγητής στο Τμήμα Ψυχοκοινωνικών και Ψυχαναλυτικών Σπουδών και διευθυντής του Κέντρου για το Τραύμα, το Ασυλο και τους Πρόσφυγες του Πανεπιστημίου του Εσεξ επινοεί καινοτόμες έννοιες και πρακτικά εργαλεία, αποκαλύπτοντας τις επιστημολογικές παγίδες της σκέψης του καιρού µας για το τραύμα και την ανθεκτικότητα.
Τι σημαίνει ωστόσο η ιδιότητα του πρόσφυγα για το σύνολο της ταυτότητάς του και πώς επηρεάζει η προσφυγική εμπειρία τον κάθε ξεριζωμένο; Οι πρόσφυγες μετά την ακούσια εγκατάλειψη της πατρίδας τους, της εστίας τους και των οικείων τρόπων απόλαυσης προσπαθούν να κατασκευάσουν έναν νέο οικείο χώρο σε μια ξένη γη. Αυτό σημαίνει πως αποκτούν αναπόδραστα νέες ταυτότητες. Ο συγγραφέας, ο οποίος έχει υπάρξει συνεργάτης-σύμβουλος πολυάριθμων οργανισμών, έχει εργαστεί µε πρόσφυγες, ανθρώπους που έχουν βασανιστεί και άλλους επιζώντες πολιτικής βίας και καταστροφών σε πολλές χώρες, καταλήγει πως παρ’ όλο που η ακούσια αποικεσία επηρεάζει τις προηγούμενες ταυτότητες του ατόμου, το άτομο δεν μένει χωρίς ταυτότητα. Αντιθέτως διαμορφώνει νέες ταυτότητες, όπως μας εξηγεί.
Τα άτομα ωστόσο που έχουν ξεριζωθεί από τον τόπο τους και έχουν αποικίσει ακουσίως υφίστανται διάφορες μορφές θυματοποίησης, με αποτέλεσμα η ταυτότητα του θύματος να υπερκαλύπτει όλες τις άλλες πτυχές της ταυτότητάς τους. Μόνο που η ιστορία ενός ανθρώπου δεν ξεκινά απ’ όταν γίνεται θύμα φυσικής καταστροφής ή θύμα υγειονομικής κρίσης. Ο ψυχικός κόσμος ενός ανθρώπου διαμορφώνεται από τις εμπειρίες που είχε και πριν από το τραυματικό γεγονός. Οφείλουμε να μιλάμε για το τραύμα από τα στερεότυπα, για να αναλάβουμε την ευθύνη μας ως υποκείμενα του ασυνειδήτου, για να μην καθηλωθούμε σε θέσεις θύματος ή κατήγορου και να αντιδράσουμε στη βιοπολιτική διαχείριση των όποιων βλαπτικών συμβάντων. Βάσει της ψυχαναλυτικής θεωρίας το τραύμα μετεξελίσσεται σε ταυτότητα ορισμένων κατηγοριών ανθρώπων.
Γιατί θυματοποιούμε τα άτομα που έχουν ξεριζωθεί από τον τόπο τους αποδίδοντάς τους κυρίως ταυτότητες θύματος και αναγκάζοντάς τα να αισθάνονται και να αλληλεπιδρούν ως θύματα ακόμα και πέρα από το θυματοποιητικό πλαίσιο; Πώς τους επηρεάζει η εικόνα που έχουν οι άλλοι γι’ αυτούς;
Οι ψυχαναλυτές αποσαφηνίζουν πως είναι εξαιρετικά περίπλοκο να δουλεύεις με ένα θύμα, με κάποιον που είναι απόλυτα ταυτισμένος με τη θέση του θύματος, καθώς το θύμα διαρκώς ζητά από τον Αλλο επανόρθωση, και όχι οποιαδήποτε επανόρθωση: απαιτεί μια επανόρθωση τόσο ισχυρή όσο η παντοδυναμία του Αλλου που συναντά κατά τη διάρκεια του τραυματικού σοκ. Γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά σημαντικό να επανεξετάσουμε την έννοια του «τραυματισμένου πρόσφυγα» ώστε να μην καθηλώνεται το τραυματισμένο υποκείμενο στη θέση του θύματος. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί παρά μονάχα μέσα από μια αντιμετώπιση του υποκειμένου της προσφυγιάς ως ανθρώπου με βαθιά οδύνη και όχι ως ασθενή. Σε αυτή την εποχή μεταναστευτικών ροών και τραυματικών συμβάντων, οι εμπειρίες του υποκειμένου της προσφυγιάς δεν θα πρέπει να ταξινομούνται μαζικά και πρόχειρα ως παθολογικές, αλλά θα πρέπει να γίνονται αντιληπτές ως κανονικές αντιδράσεις σε μη κανονικές καταστάσεις, μότο του Κέντρου Βαβέλ, που ακολουθεί το «Πλέγμα Αντιξοότητας» - καινοτόμο εργαλείο του Ρ. Παπαδόπουλου για να εδραιώσει μια ψυχική σύνδεση με το υποκείμενο της προσφυγιάς, να εντοπίσει και να ενισχύσει τα στοιχεία που παραμένουν ψυχικά και πρακτικά διαθέσιμα εντός του υποκειμένου, παρά την έκθεση στην αντιξοότητα.
Στόχος είναι το άτομο να μη μείνει εγκλωβισμένο στην ταυτότητα του θύματος, να μη συμπεριφέρεται μοιρολατρικά, παθητικά και ανήμπορα και να δημιουργήσει έναν νέο οικείο χώρο, έναν νέο οικείο τόπο, να βγάλει δηλαδή νέες καταγωγικές ρίζες.
Στο βιβλίο «Σε αναζήτηση τόπου» (εκδόσεις moralia), η Αγάπη Ρωμηού επιχειρεί να δώσει λόγο στα υποκείμενα της προσφυγιάς θέτοντας το ερώτημα «τι μπορεί να αποτελέσει τόπο για το υποκείμενο της προσφυγιάς;». Η συγγραφέας, κλινική ψυχολόγος και διδάκτωρ ψυχανάλυσης και ψυχοπαθολογίας, θίγει τους αέναους επαναπατρισμούς του υποκειμένου της προσφυγιάς που διασχίζει ενδιάμεσους τόπους μέχρι να αγγίξει τον προορισμό του. Μιλά για υποκείμενο της προσφυγιάς θίγοντας την ενικότητα μέσα στο μαζικό φαινόμενο του ξεριζωμού, καταλήγοντας πως οι ψυχικές δομές παραμένουν άθικτες παρ’ όλες τις καταστροφές και πως οι πρόσφυγες διατηρούν μέχρι τέλους την υποκειμενικότητά τους. Η ιστορία εξάλλου ενός ανθρώπου δεν ξεκινά απ’ όταν γίνεται πρόσφυγας ή πυρόπληκτος, θύμα φυσικής καταστροφής ή θύμα υγειονομικής κρίσης. Ο ψυχικός κόσμος ενός ανθρώπου διαμορφώνεται από τις εμπειρίες που είχε και πριν από το τραυματικό γεγονός. Ας μιλήσουμε λοιπόν για το τραύμα πέρα από τα στερεότυπα, για να αναλάβουμε την ευθύνη μας ως υποκείμενα του ασυνειδήτου, για να μην καθηλωθούμε σε θέσεις θύματος ή κατήγορου και να αντιδράσουμε στη βιοπολιτική διαχείριση των όποιων βλαπτικών συμβάντων. Αυτό σημαίνει πως η ψυχική δομή του υποκειμένου δεν μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια «αυτού του περάσματος που επιβάλλει τη διαδρομή από έναν τόπο στον άλλο».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας