Εχω μια παλιά φωτογραφία του έφηβου πατέρα μου από την Κατοχή. Στο πέτο του σακακιού του υπάρχει μια μαύρη ταινία –είναι το «πένθος» για τον θάνατο της αδελφής του από πείνα, της θείας που ποτέ δεν γνώρισα. Αυτό είναι το πένθος –«η βαθιά θλίψη, η μεγάλη ψυχική οδύνη λόγω δυστυχίας ή συμφοράς ή εξαιτίας του θανάτου συγγενικού ή προσφιλούς προσώπου», όπως αναφέρει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, με ετυμολογική προέλευση από τον μέλλοντα «πείσομαι < πένθ-σομαι» του ρήματος «πάσχω».
Οι πάσχοντες από την απώλεια των αγαπημένων τους εκδηλώνουν το πένθος τους με ποικίλους τρόπους: από τα μαύρα ρούχα (που οι χήρες παλιότερα δεν τα έβγαζαν μέχρι να πεθάνουν) και το περιβραχιόνιο ή την ταινία στο πέτο του σακακιού, μέχρι την πλερέζα, το μαύρο μαντίλι (από το γαλλικό pleurer, δηλαδή «κλαίω») κι από τον αυτοπεριορισμό στο σπίτι, μέχρι τη νηστεία, την αποφυγή κάθε ευχάριστης δραστηριότητας ή ακόμα και την ατημελησία: οι πενθούντες άντρες έμεναν ακούρευτοι και αξύριστοι για σαράντα μέρες. Ακόμα, «πένθος» λέγεται ειρωνικά η βρομιά, αυτά τα μαύρα μισοφέγγαρα στα άκοπα νύχια, ενώ οι παλιοί μάγκες, τα κουτσαβάκια, έβαζαν μια μαύρη κορδέλα στο καπέλο τους, τη «χλίψη» (θλίψη), όπως λέει ο Νίκος Τσιφόρος, ως έκφραση πένθους για τα θύματα των φόνων που είχαν διαπράξει...
Εξέχουσα θέση στη λαϊκή παράδοση του πένθους είχαν και τα μοιρολόγια, αυτά τα θλιμμένα λυρικά, επαινετικά και εγκωμιαστικά τραγούδια για τον νεκρό, που τραγουδιούνταν όχι μόνο από τις συγγενείς του νεκρού, αλλά και από επαγγελματίες, τις μοιρολογίστρες. Ο Καζαντζάκης, στο «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», περιγράφει ένα εντυπωσιακό περιστατικό, όταν οι μοιρολογίστρες του χωριού μαζεύονται στο σπίτι της μαντάμ Ορτάνς. Αν και ζει ακόμα, αυτές τη μοιρολογούν, κοιτώντας συγχρόνως τι να σουφρώσουν από το βιος της, κάτι που ενοχλεί σφόδρα τον Ζορμπά, ο οποίος τελικά διώχνει κλοτσηδόν τις μαυροφορεμένες γριές, ενώ εκείνες τον καταριούνται.... Εκτός από το ατομικό, υπάρχει και το εθνικό πένθος, μια περίοδος συνήθως δύο ή τριών ημερών, που καθορίζεται επίσημα από την κυβέρνηση, κατά την οποία οι σημαίες κυματίζουν μεσίστιες, λόγω του θανάτου κάποιας μεγάλης προσωπικότητας ή εξαιτίας θλιβερών συμβάντων πανεθνικής σημασίας. Εχουν υπάρξει πάνδημες εκδηλώσεις πένθους και συντριβής, όπως η κηδεία του Κωστή Παλαμά το 1943, στην Κατοχή, που πήρε χαρακτήρα παλλαϊκής αντίστασης στους Ναζί.
Πολλές γυναίκες μαυροφορέθηκαν τότε κι άλλοι τόσοι άντρες έβαλαν τη μαύρη ταινία στο πέτο, όπως ο πατέρας μου για την αδελφή του –ο Παλαμάς ήταν δικός τους άνθρωπος, ήταν η πατρίδα τους.
Ομως, το θεσμοθετημένο πένθος πάντα διέπεται από πολιτική σκοπιμότητα –το καθεστώς δείχνει, με τις μεσίστιες σημαίες και με την αργία των σχολείων, πόσο σημαντικός ήταν ο μακαρίτης για το σύστημα, με την υπεραξία της φήμης του να πιστώνεται στον εκάστοτε ηγέτη. Η εξουσία χρειάζεται τους επιφανείς, αγιογραφημένους νεκρούς της για να νοηματοδοτεί την ύπαρξή της –κυρίως γι’ αυτούς πενθεί και δευτερευόντως για τα θύματα φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών.
Το πένθος για τον θάνατο του Κώστα Σημίτη, που ορίστηκε από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, η οποία έχρισε εαυτήν συνεχίστρια του εκσυγχρονιστικού οράματος του πρώην πρωθυπουργού, ήταν τετραήμερο, ενώ για την εκατόμβη των 57 αδικοχαμένων, για το ειδεχθές έγκλημα των Τεμπών, το εθνικό πένθος είχε διαρκέσει μόνο τρεις μέρες...
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας