«ΓΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΛΑΓΙΑΖΑ ΝΩΡΙΣ. Κάποιες φορές το κερί μου δεν πρόφταινε να σβήσει, και τα μάτια μου έκλειναν τόσο γρήγορα που δεν είχα χρόνο να πω ‘‘με παίρνει ο ύπνος’’. Και μισή ώρα αργότερα, με ξυπνούσε η σκέψη ότι έπρεπε να κοιμηθώ∙ ήθελα να αποθέσω το βιβλίο που τάχα κρατούσα στα χέρια μου και να φυσήξω το φως∙ όσο κοιμόμουν δεν είχα πάψει να κάνω σκέψεις για ό,τι διάβαζα, αλλά οι σκέψεις μου αυτές έπαιρναν κάπως μια παράξενη τροπή∙ μου φαινόταν ότι εγώ ο ίδιος ήμουν εκείνο για το οποίο μιλούσε το βιβλίο: μια εκκλησία, ένα κουαρτέτο, η διαμάχη ανάμεσα στον Φραγκίσκο Α’ και τον Κάρολο Κουίντο».
Η παραπάνω παράγραφος ίσως είναι η διασημότερη αρχή βιβλίου στην παγκόσμια λογοτεχνία. Είναι η αρχή της επτάτομης «Αναζήτησης του χαμένου χρόνου», η αρχή του πρώτου βιβλίου «Από τη μεριά του Σουάν». Αν ρωτήσετε επίμονους αναγνώστες, κριτικούς λογοτεχνίας, συγγραφείς και διανοούμενους σε όλο τον κόσμο θα ομολογήσουν πως το συγκεκριμένο έργο του Μαρσέλ Προυστ συγκαταλέγεται στα πολύ δύσκολα αναγνώσματα, ωστόσο το «ταξίδι» μαζί του όχι μόνο δεν τους απογοήτευσε, αλλά τους αντάμειψε με αξεπέραστη -ώς τις μέρες μας- λογοτεχνία.
Στο βιβλίο «Η αναζήτηση του χαμένου χρόνου. Θέματα, πρόσωπα και σκηνές» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αγρα, η συγγραφέας και μεταφράστρια Κλαίρη Μιτσοτάκη επιχειρεί να συνθέσει σε έναν τόμο το περίπλοκο και χαώδες σύμπαν του επτάτομου έργου του Προυστ. Κάνοντας την επιλογή, τη σύνθεση, τη μετάφραση, μας προσφέρει ένα εξαιρετικό αναγνωστικό δώρο. Χωρίς, όμως, να αμφισβητείται η αξεπέραστη μαγεία του ολοκληρωμένου έργου.
Ο Προυστ άρχισε να το γράφει το 1909 και συνέχισε μέχρι τον θάνατό του το φθινόπωρο του 1922. Είχε ολοκληρώσει νωρίς τη δομή, αλλά ακόμη και έπειτα από την ολοκλήρωση των επτά τόμων συνέχισε να προσθέτει νέο υλικό. Ο Γάλλος συγγραφέας καταβυθίζεται ως ανώνυμος αφηγητής από την παιδική του ηλικία ώς τα τέλη του 19ου αιώνα. Διηγείται με αριστοτεχνική ικανότητα τις μικρές λεπτομέρειες και τις μεγάλες στιγμές της προσωπικής του ζωής ταυτόχρονα με την πολιτισμική και κοινωνική ζωή της εποχής εκείνης. Πρόσωπα, πράγματα και τοπία παίρνουν ζωή, ακόμη και σήμερα, 116 χρόνια μετά, ξεπηδούν και φτάνουν ολοζώντανα. Το χωριό Κομπρέ, η μητέρα, η γιαγιά, ο κύριος Σουάν και η κόρη του η Ζιλμπερτίν, η θεία Λεονί, η εταίρα Οντέτ, η κοινωνική καταξίωση, η Αλμπερτίν, ο Λίβανος, ο Βαρόνος Σεντ-Λουπ, ο Δούκας και η ξιπασμένη Δούκισσα του Γκερμάντ, η υπόθεση Ντρέιφους, η ομοφυλοφιλία την εποχή εκείνη, ο έρωτας και η μνήμη πίσω από κάθε σελίδα και πάνω απ’ όλα.
Οι τέσσερις πρώτοι τόμοι κυκλοφόρησαν ενόσω ο συγγραφέας ήταν εν ζωή και φέρουν τους τίτλους: Από τη μεριά του Σουάν, Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών, Η μεριά του Γκερμάντ, Σόδομα και Γόμορρα. Μετά τον θάνατό του κυκλοφόρησαν: Η φυλακισμένη, Η Αλμπερτίν αγνοούμενη, Ο ανακτημένος χρόνος.
Οι πρώτοι τέσσερις τόμοι πρωτομεταφράστηκαν στα ελληνικά από τον σπουδαίο Παύλο Ζάννα, κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του από τη χούντα. Κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ηριδανός στην Αθήνα κατά την περίοδο 1968-1999. Και οι εφτά τόμοι του μυθιστορήματος κυκλοφόρησαν από το 2001 έως και το 2018 από τις εκδόσεις Εστία, σε μετάφραση Παύλου Ζάννα (τόμοι α’-ε’) και Παναγιώτη Πούλου (τόμοι ε’-ζ’) και επιμέλεια του τελευταίου. Είχαν στο μεταξύ προηγηθεί η μετάφραση του ε’ τόμου από τη Βαρβάρα Νουτοπούλου (Η φυλακισμένη, Ηριδανός, Αθήνα 2003), η μετάφραση του στ’ τόμου από τον Γιάννη Αγγέλου (Μετά την εξαφἀνιση της Αλμπερτίν, Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1987) και η μετάφραση του ζ’ τόμου από τους Παντελή Ανδρικόπουλο και Δημήτρη Δημουλά (Ο ξανακερδισμένος χρόνος, Διώνη, Αθήνα 1997).
Η ιδέα για τη δημιουργία αυτής της επιτομής από την Κλαίρη Μιτσοτάκη, όπως αναφέρει στον πρόλογό της, γεννήθηκε με το σχέδιο μιας ανθολόγησης θεμάτων, προσώπων και σκηνών από την Αναζήτηση του χαμένου χρόνου που «να γνωρίζει στον αναγνώστη ‘‘λεπτομέρειες’’ αυτού του έργου ικανές να τον κάνουν να συναντιέται με τη ματιά του συγγραφέα», με πλοηγό βέβαια και την παρακολούθηση της εξέλιξης της διήγησης: «Καθώς στη συγγραφή του μυθιστορήματος κυριότερο ρόλο παίζει η επανεπεξεργασία των ψυχικών καταστάσεων του συγγραφέα σε δεύτερο και τρίτο χρόνο παράλληλα με τα νέα δεδομένα που μπαίνουν στη ζωή του και ξετυλίγουν μπροστά μας ένα ιστορικό-κοινωνικό-ψυχολογικό-αισθητικό φρέσκο των δεκαετιών γύρω από την Μπελ Επόκ, οι βασικές συναισθηματικές συνιστώσες που διαπλέκουν τη θεμελίωση της αφήγησης -και έχουν αποκτήσει πλέον παραδειγματικό χαρακτήρα για ολόκληρο τον πολιτισμό μας- έχουν επαναληπτικότητα και αναγκαία η επαναληπτικότητα αυτή διοχετεύεται μέσα στις σκηνές που σταχυολογούνται ακολουθώντας την πορεία της αφήγησης».
Εχουν γραφτεί πολλά, και θα γράφονται συνεχώς, για το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ. Η κρυστάλλινη γλώσσα και η απαράμιλλη λογοτεχνική του αξία θα αναλύονται και θα υπάρχουν για πάντα. Ποιος αναγνώστης μπορεί να ξεχάσει τη γεύση από τις Μικρές Μαντλέν, μια γεύση που δεν δοκίμασε ποτέ, αλλά μα τον Θεό ορκίζεται πως νιώθει το γλυκό στον ουρανίσκο του; «Αλλά δεν πρόλαβε η γουλιά με τα ψίχουλα του γλυκού να ακουμπήσει τον ουρανίσκο μου, κι αναπήδησα, εστιάζοντας την προσοχή μου στα εξαιρετικά που συνέβαιναν μέσα μου. Μια θεσπέσια ηδονή με είχε κατακλύσει, απομονωμένη, χωρίς αίσθηση της αιτίας της. Αμεσα μου είχε καταστήσει τις μεταπτώσεις της ζωής αδιάφορες, τις πανωλεθρίες της άκακες, τη συντομία της αυταπάτη, όπως ακριβώς κάνει ο έρωτας, έχοντάς με γεμίσει με μια ουσία ανεκτίμητη: Ή μάλλον η ουσία αυτή δεν βρισκόταν μέσα μου, ήμουν εγώ. Είχα πάψει να αισθάνομαι μέτριος, θνητός, τυχαίος».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας