Αθήνα, 6°C
Αθήνα
Αίθριος καιρός
6°C
6.5° 4.5°
1 BF
79%
Θεσσαλονίκη
Αραιές νεφώσεις
4°C
5.5° 2.2°
2 BF
74%
Πάτρα
Σποραδικές νεφώσεις
5°C
5.5° 3.7°
4 BF
68%
Ιωάννινα
Αραιές νεφώσεις
-4°C
-4.1° -4.1°
0 BF
100%
Αλεξανδρούπολη
Αίθριος καιρός
-2°C
-0.9° -2.1°
2 BF
80%
Βέροια
Αραιές νεφώσεις
2°C
2.3° 2.0°
1 BF
77%
Κοζάνη
Αίθριος καιρός
-6°C
-1.6° -5.6°
2 BF
86%
Αγρίνιο
Αραιές νεφώσεις
2°C
2.0° 2.0°
1 BF
68%
Ηράκλειο
Ασθενείς βροχοπτώσεις
10°C
10.2° 7.2°
4 BF
66%
Μυτιλήνη
Ελαφρές νεφώσεις
5°C
5.9° 3.5°
3 BF
62%
Ερμούπολη
Σποραδικές νεφώσεις
7°C
7.7° 7.4°
5 BF
76%
Σκόπελος
Αυξημένες νεφώσεις
4°C
4.0° 4.0°
5 BF
61%
Κεφαλονιά
Αραιές νεφώσεις
8°C
8.3° 8.3°
2 BF
71%
Λάρισα
Σποραδικές νεφώσεις
2°C
1.9° 1.8°
0 BF
81%
Λαμία
Σποραδικές νεφώσεις
4°C
4.4° 1.2°
1 BF
75%
Ρόδος
Ελαφρές νεφώσεις
9°C
8.8° 7.8°
1 BF
49%
Χαλκίδα
Αραιές νεφώσεις
5°C
5.3° 4.0°
2 BF
70%
Καβάλα
Ελαφρές νεφώσεις
2°C
2.1° -3.7°
2 BF
61%
Κατερίνη
Αραιές νεφώσεις
3°C
3.1° 2.7°
1 BF
84%
Καστοριά
Αραιές νεφώσεις
-1°C
-0.8° -0.8°
1 BF
87%
ΜΕΝΟΥ
Τρίτη, 11 Φεβρουαρίου, 2025
ekthesi-psyxopaidis
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
Γιάννης Ψυχοπαίδης

«Παλέρμο. Ανθρωποι και Ερείπια»: Εικόνες από μια έκθεση

Οι άνθρωποι, έρμαιο των εποχών που διαδέχονται η μία την άλλη΄ το παλαιό δεν πεθαίνει εύκολα, το νέο γεννιέται με βία μέσα στον θρίαμβο και την οδύνη.

Δώσε μου το χώμα, δώσ’ μου φως
δώσε μου νερά και χρώματα.
Κόσμος φεύγει πάντοτε κουφός –
τον τραβά η Ιστορία στα γόνατα.
Δ. Κοσμόπουλος

Μια πλούσια συνάρθρωση και ώσμωση διαφορετικών πολιτισμών από την κλασική αρχαιότητα μέχρι σήμερα μας δίνει το χρώμα, την ατμόσφαιρα και το μοναδικό αίσθημα που γεννά το σικελικό τοπίο. Αίσθημα ενός βαθιά ριζωμένου στους αιώνες οικείου χώρου, διαποτισμένου από την Ιστορία και τους μύθους που άφησαν με την έντονη παρουσία τους στο νησί τα κύματα των κατακτητών που πέρασαν, κατοίκησαν και σημάδεψαν τον τόπο.

Η Σικελία, αυτό το τόσο ιδιαίτερο πολιτισμικό ίχνος στον χάρτη της Μεσογείου, αυτή η συνοπτική έκφραση της ευρωπαϊκής ταυτότητας είναι ένα σταυροδρόμι μορφών, ιδεών και αισθημάτων, μνημείων και ζωντανών ερειπίων που καταμαρτυρούν σε μια εκρηκτική πολυμορφία το γοητευτικό πολυσύνθετο τόσο διαφορετικών κόσμων.

Το Παλέρμο -ή Πάνορμος- με τα ζωντανά απομεινάρια άλλων εποχών, με τα ερείπια που σφύζουν από ζωή, είναι η εικόνα ενός τόπου που κάθε τόσο άλλαζε τους αποίκους και τους κατακτητές του και παρέμενε πάντα στον πυρήνα του ίδιος μέσα στην πολυπλοκότητά του. Ενας κόσμος ατίθασος, βίαιος αλλά και γαλήνιος, παραδοσιακός και σύγχρονος, λαϊκός και αριστοκρατικός, πνευματικός και πρωτογενής, κατάμεστος από περήφανα μνημεία, που διατηρούν μέσα στην αποσύνθεσή τους το κύρος τους και την αισθητική αλαζονεία του πνευματικού τους μεγαλείου. Πολιτισμοί που υπερκαλύπτονται χωρίς να ακυρώνονται, σαν ένα μεγάλο ψηφιδωτό, μοναδικής αισθητικής, πνευματικής, πολιτιστικής πυκνότητας, όπως αυτό αριστουργηματικά αποτυπώνεται εικαστικά στον βυζαντινό Παντοκράτορα Χριστό στην Καπέλα Παλατίνα ή στον καθεδρικό ναό του Μονρεάλε με την υψηλή αραβο-νορμανδική αισθητική του.

Αυτός ο τόπος έχει υποδεχτεί βίαια, αλλά και έχει οικειοποιηθεί δημιουργικά τις ξένες παρεμβάσεις εξοικειωμένος με τη σταθερότητα των πολιτιστικών εναλλαγών. Εχοντας ενσωματώσει στην τοπική ταυτότητα κάτι πολύ ευρύτερο, πάντρεψε τις λαϊκές, διαχρονικά ριζωμένες παραδόσεις με μια διαπολιτισμική ανθρώπινη έκφραση από τους Καρχηδόνιους, τους Φοίνικες, τον ελληνικό κόσμο μέχρι σήμερα.

Από τον μύθο της Αρέθουσας και του ποταμού Αλφειού στις Συρακούσες στον Αισχύλο και την αρχαία τραγωδία και τις ελληνικές αποικίες, από το βυζαντινό, θεοκρατικό μπαρόκ και τις αραβικές αναπαραστάσεις και τους ισπανικούς ρυθμούς μέχρι τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και το οργανωμένο κοινωνικό σύστημα, τα κάστρα και το μεγαλείο της νορμανδικής διοίκησης μέχρι την Ιερά Εξέταση και αργότερα τις σύγχρονες μορφές της ιταλικής παλιγγενεσίας μέχρι και την ταραχώδη ιστορία της σικελικής μαφίας στην πρόσφατη εποχή.

Η Σικελία, μια συμβολική εικόνα ενός συμπαγούς ευρωπαϊκού χώρου, προσομοίωση ενός νοητού, ιστορικού συνόλου. Χτεσινά μεγαλεία, σημερινοί ερειπωμένοι οικισμοί, κατεστραμμένα δημόσια μνημεία, πολιτισμοί υπό κατάρρευση, σεβάσμιοι στη φθορά τους και ζωντανοί στην παρουσία τους. Αραβικοί μύθοι συμπλέουν με τα μεσαιωνικά κάστρα, οι Ισπανοί ιεροεξεταστές συναντούν τα βυζαντινά ψηφιδωτά, εκεί που η Ιστορία αφήνει έντονα τα ίχνη της πάνω στους αρχαιολογικούς τόπους με τα ελληνικά ονόματα, στις «κοιλάδες των ναών» αλλοτινών εποχών. Μνημεία ερειπίων ενός παρελθόντος πανταχού παρόντος, κατάλοιπα εν ζωή, σχήματα, όψεις και κατασκευές μιας πάλλουσας, διιστορικής μακραίωνης κοινωνικής μνήμης.

Οι μορφές και τα πρόσωπα του αρχαίου, απώτερου και πρόσφατου παρελθόντος είναι τα πρόσωπα που σήμερα κινούνται γύρω μας διασχίζοντας την Ιστορία και ζούνε στα αδρά χαρακτηριστικά μιας παγκόσμιας ανθρώπινης κοινότητας, πρόσωπα τραγικά και κωμικά μαζί, βίαια, προκλητικά, χλευαστικά, πρόσωπα όμως που διαφυλάσσουν τον χαρακτήρα, την ορεινή και πελαγίσια σκληρή κατατομή ενός αρχέγονου τόπου. Στα πρόσωπα αποτυπώνεται η μάχη του φωτεινού με το σκοτεινό, της φτώχειας με τον πλούτο, του δίκαιου με το άδικο. Οι άνθρωποι, έρμαιο των εποχών που διαδέχονται η μία την άλλη∙ το παλαιό δεν πεθαίνει εύκολα, το νέο γεννιέται με βία μέσα στον θρίαμβο και την οδύνη.

Στις αρχετυπικές σταθερές της ανθρώπινης ύπαρξης ο έρωτας και ο θάνατος σημαδεύουν την ανθρώπινη μοίρα και αυτούς τους ανθρώπους δίπλα μας. Ζωή και θάνατος σε σφιχτό αγκάλιασμα. Στο σικελικό όμως υπαρξιακό παλίμψηστο ο θάνατος θριαμβεύει επιβάλλοντας στη ζωή κανόνες ηθικής και δικαίου.

Στη θαυμάσια νωπογραφία «Ο θρίαμβος του θανάτου», έργο αγνώστου Σικελού καλλιτέχνη του 15ου αιώνα στο Μουσείο Αμπατέλις στο Παλέρμο -έργο σκοτεινό, μεγάλης καλλιτεχνικής υποβολής-, ο θάνατος, σαν άλλος έφιππος ιππότης της Αποκάλυψης, οπλισμένος με τόξο και βέλη επιβάλλει και αποκαθιστά την κοινωνική δικαιοσύνη. Σε μια μοναδική αισθητική ισορροπία, με έντονα διακοσμητικά στοιχεία που όμως δεν αισθητικοποιούν την τρομερή ρήτρα «ζωή-θάνατος», ο θάνατος τιμωρεί σκοτώνοντας τους πλούσιους και ισχυρούς και δείχνει έλεος στους φτωχούς και ασθενείς. Et in Sicilia ego.

Η κοινωνική ανισότητα και η βάρβαρη αδικία διατυπώνονται εδώ ως εικαστική προσομοίωση μιας πανανθρώπινης αλήθειας. Λάβαρο μιας κοινωνίας που παρ’ όλους τους μετασχηματισμούς και μεταμορφώσεις, παρ’ όλες τις βίαιες αναταράξεις που βίωσε -και ίσως ακριβώς γι’ αυτές-, παρέμεινε στις τέχνες και τον πολιτισμό ζωντανός εκφραστής ενός βαθύτερου κοινωνικού ανθρωπισμού.

Μ’ αυτές και άλλες σκέψεις, με αφορμή πρόσφατο ταξίδι στη Μάγκνα Γκρέτσια και στους ερειπιώνες των σικελικών πολιτισμών της, περπατώντας αργότερα στα φιλόξενα ελληνικά ακρογιάλια της Πελοποννήσου, μακριά από την παράνοια των καταναγκασμών της μεγαλούπολης, ανακαλύπταμε και τους μικρούς θησαυρούς που απλόχερα χαρίζει η θάλασσα. Εκεί που βγάζει στις ακτές θαυμάσιες πέτρες, βότσαλα, σπασμένα ξύλα, κοχύλια, φθαρμένα πλαστικά, σκουριασμένα σίδερα, φαγωμένα μάρμαρα. Αλλά πιο πολύ παρασέρνει τα πιο ελαφριά απ’ όλα αυτά, αυτά που πιο εύκολα τα σπρώχνει έξω το κύμα και γεμίζουν τις αμμουδιές. Είναι τα σπασμένα τούβλα και τα κεραμίδια, οι μικρές αλλοιωμένες φόρμες, κεραμιδιά θραύσματα πού έχουν χάσει τα πρώτα τους σχήματα χρόνια μέσα στο νερό. Σπαρμένα στην άμμο, με τις παράξενες όψεις, οι «κυψέλες» αυτές από σπασμένα τούβλα και τσακισμένα κομμάτια, με τον χρόνο να έχει λειάνει τη μορφή τους, ψάχνουν έναν φανταστικό, ελλειπτικό μικρόκοσμο μιας παράδοξης μικρογλυπτικής από όγκους, πλαστικούς ρυθμούς και καμπυλώσεις θερμών χρωματικών τόνων. Μέλη από παλιά οικοδομήματα ήτανε κάποτε και αυτά, κομμάτια και θρύψαλα από περήφανα κτίσματα, ανθρώπινες κατασκευές για ταπεινά ή μεγαλειώδη ενδιαιτήματα, μάρτυρες άλλων εποχών, ίχνη στους χρόνους που περνούν και αφήνουν πίσω τους ερείπια. Από ένα μακρινό ή πρόσφατο παρελθόν ξεβρασμένα στο σήμερα, τα σπασμένα αυτά κομμάτια μάς ανακαλούν με τη φαντασία τη νοητή προϊστορία τους, μια αλλοτινή ζωή που κάποτε υπήρξε, ανθρώπινες υπάρξεις που χτίζανε και στέριωναν τα σπίτια τους, τις ελπίδες και τα όνειρά τους.

Αυτές οι θρυμματισμένες μνήμες, τα σπαράγματα μιας άλλης ζωής, ζητούν σήμερα να μεταμορφωθούν μέσα από την εικαστική γλώσσα σε μικρές συμβολικές «κοιλάδες των ναών», φανταστικά κτίσματα και κατοικίες, πρωτόγονοι νέοι οικισμοί, μαρτυρίες μιας νέας ελπίδας για τη συνέχιση της ζωής.

Νέες, αλλόκοτες, τούβλινες κατασκευές που συνθέτουν χρωματικές πανδαισίες από «κυψέλες ζωής», πολύχρωμες οντότητες από ξαναζωντανεμένα μικρά, ξαναχτισμένα ερείπια, στο πείσμα των βάρβαρων καιρών, στο πείσμα των μονόχρωμων, μαύρων, σκοτεινών προμηνυμάτων.

Μόνο που σήμερα δεν είναι πια προμηνύματα, είναι οι θύελλες που θερίζει ο κόσμος μας, είναι τα παρανοϊκά εγκλήματα πολέμου σε άμαχους πληθυσμούς, σε λαούς που παλεύουν για την ελευθερία και την ίδια την ύπαρξή τους, είναι τα εγκλήματα στους ασθενείς και οδοιπόρους που αντιστέκονται στον συστηματικό αφανισμό τους.

Τα σημερινά ερείπια γύρω μας δεν είναι από τις πόλεις που τις ρήμαξε και τις ερήμωσε ο χρόνος και τα φυσικά φαινόμενα. Είναι το εγκληματικό ανθρώπινο χέρι του πολέμου, αυτό που μακριά από κάθε ανθρωπιστική ηθική λεηλατεί και αφανίζει όλα τα όντα που διεκδικούν τη ζωή τους ελεύθερη, καθετί που στέκεται απέναντι στην πανίσχυρη συνωμοσία του κακού.

Ογδόντα χρόνια μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο η ανθρώπινη κοινωνία ζει τον εφιάλτη ενός νέου βάρβαρου μεσαίωνα, την εξαΰλωση του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως τον ήξερε ή μάλλον όπως τον ποθούσε.

Πεινούσαμε στης γης την πλάτη
σα φάγαμε καλά
πέσαμε εδώ στα χαμηλά
ανίδεοι και χορτάτοι
γράφει ο Σεφέρης.

Οι «σύντροφοι στον Αδη» στους στίχους του Σεφέρη δεν είναι πια ούτε «ανίδεοι», ούτε «χορτάτοι». Βρέθηκαν, με τα λόγια του Σεφέρη, «γυμνοί, κρατώντας τη ζυγαριά που βάραινε κατά το μέρος της αδικίας». Και ανέχονται, φοβισμένοι, υστερόβουλοι, αποσυρμένοι ιδιώτες, τους κακούς δαίμονες όχι μόνο στη γειτονιά τους, αλλά και στο ίδιο τους το σπίτι όπου κυριαρχεί το δόγμα των τριών πιθήκων –μη μιλάς, μην ακούς, μη βλέπεις.

Κλεισμένοι στων πολυκατοικιών τις τρύπες
νομίζουμε πως ζούμε, μα είμαστε σε τάφους,
γιατί εκχωρήσαμε τη ζωή στους φωτογράφους
στους μακιγιέρ του χρόνου, στων ειδήσεων τους γύπες

γράφει ο Δημ. Κοσμόπουλος μιλώντας για μια κοινωνία όπου περισσεύει η υποκρισία, ο κυνικός ατομικισμός και η σιωπηλή αποδοχή μιας κατάφωρης γενοκτόνου βαρβαρότητας. Στην Ανατολή βομβαρδισμένες πολιτείες, ξεκληρισμένοι άνθρωποι, συντρίμμια και ερείπια. Στη Δύση βομβαρδισμένα μυαλά, συντρίμμια και ερείπια οι ιδέες της αλληλεγγύης, του ανθρωπισμού, της αδελφοσύνης, της ειρήνης. Και η ανθρώπινη δημιουργία, η αισθητική έκφραση; Πού ξοδεύεται η ανθρώπινη φαντασία;

Η τέχνη καλείται να ξορκίσει τους εφιάλτες, να φανταστεί τους ανθρώπους, τις κοινωνίες, τις πόλεις όχι όπως είναι, αλλά όπως θα μπορούσε να είναι. Τέχνη και δημιουργοί καλούνται να μεταφράσουν τα αισθήματα της οδύνης και τη γλυκόπικρη γεύση της αλήθειας σε μια γλώσσα που σκέφτεται κριτικά πάνω στον εαυτό της και τα μέσα της, που αναστοχάζεται την Ιστορία της και τα όριά της. Και να εκφράσουν την αλήθεια τους με ριζοσπαστικές φόρμες, που δεν ωραιοποιούν, δεν εικονογραφούν, αλλά αναρωτιούνται, δεν αντιγράφουν την επιφανειακή εικόνα, δεν παραλύουν σε μια αισθητική ηττοπάθεια, φόρμες που δεσμεύονται σ’ αυτά που πιστεύουν, αλλά δεν είναι δέσμιες των συμβάσεων, των κοινών τόπων και του φευγαλέου γούστου της μόδας. Και μέσα στους κραδασμούς και τις θύελλες της εποχής πασχίζουν να κρατούν σταθερά τη ζυγαριά που βαραίνει όχι κατά το μέρος της αδικίας, αλλά κατά το μέρος του δικαίου, της ηθικής και της αισθητικής αξιοπρέπειας.

2024

♦ «Παλέρμο. Ανθρωποι και Ερείπια»

Η ατομική έκθεση του Γιάννη Ψυχοπαίδη θα φιλοξενηθεί στην γκαλερί Ζουμπουλάκη και θα διαρκέσει από τις 16 Ιανουαρίου μέχρι τις 8 Φεβρουαρίου. Το κείμενο που σήμερα δημοσιεύουμε θα συνοδεύει την έκθεσή του

Google News ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ ΣΤΟ GOOGLE NEWS
«Παλέρμο. Ανθρωποι και Ερείπια»: Εικόνες από μια έκθεση

ΣΧΕΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΕ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.

Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.

Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.

Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.

Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας