Κάθε ιστορία είθισται να λέγεται ότι προσομοιάζει με κρεμμύδι που ξεφλουδίζεται αργά, στρώμα στρώμα, μέχρις ότου ατενίσουμε το τελείωμά της. Ολοκληρώνοντας όμως την ανάγνωση του μυθιστορήματος Ενα νησί της Κάρεν Τζένινγκς (Κέιπ Τάουν, 1982), καταλήγουμε εκεί απ’ όπου μάλλον εκκινούν νέες υποθέσεις.
Ο πρωταγωνιστής Σάμιουελ, ένας αυτοεξόριστος εβδομηντάχρονος φαροφύλακας, επιστρέφει δεκαετίες πίσω στο παρελθόν για να εκπληρώσει την επιθυμία του να αποκαταστήσει όσα υπέφερε από τον δικτάτορα ηγέτη μιας ανώνυμης αφρικανικής χώρας, κάτι που δεν έγινε εφικτό στη διάρκεια μιας εξέγερσης.
Στην αρχή της ιστορίας βρίσκουμε έναν νεαρό πρόσφυγα στην ακτή του νησιού, ο οποίος σταδιακά γίνεται σύντροφος στη μοναχική ζωή του Σάμιουελ. Κάποια περίεργα όμως πράγματα εξυφαίνονται... Ο δικτάτορας βρίσκεται σε διχόνοια με τον λαό του, τον οποίο κάποτε αγαπούσε και υπηρετούσε. Ο Σάμιουελ, πρώην επαναστάτης, καλωσορίζει, βοηθά και υποστηρίζει τον πρόσφυγα του οποίου τη γλώσσα δεν κατανοεί, αλλά αργότερα νιώθει να απειλείται απ’ αυτόν. Τελικά, παρερμηνεύει την αθώα «δολοφονία» μιας κότας από τον πρόσφυγα θεωρώντας την κίνδυνο για τη δική του ζωή.
Το βιβλίο μάλλον ανοίγει την ιστορία της τυραννίας στην Αφρική και η συγγραφέας λειτουργεί εν προκειμένω ως μυθιστοριογράφος και ιστορικός συνάμα. Στο κείμενο αφήνεται να εννοηθεί ότι τα δικτατορικά καθεστώτα είναι κύκλοι, όπου ο ένας οδηγεί άμεσα στον άλλο, κι ετούτη η λεπτομέρεια ήταν μια χαίνουσα πληγή και στον χώρο της Αφρικής, της οποίας αρκετές Δημοκρατίες είναι χτισμένες πάνω σε σαθρό υπέδαφος. Είναι αυτή η αστάθεια, τελικά, που αντιμετωπίζει η συγγραφέας και επιθυμεί να μας καταδείξει.
Ο Σάμιουελ, η Μέρια και άλλα μέλη της Λαϊκής Φράξιας ξεκινούν μια ξέφρενη πορεία για να καταστρέψουν το άγαλμα του δικτάτορα, αλλά όταν συλλαμβάνονται και βασανίζονται μαθαίνουν ότι δεν τράβηξαν την προσοχή των μέσων ενημέρωσης. Κι όταν ο Σάμιουελ αρπάζει τον νεαρό αστυνομικό από τον λαιμό και τον βλέπει να πεθαίνει, δεν μπορεί να πείσει τον εαυτό του να τον σκοτώσει, να τον αποτελειώσει, παρ’ ότι είναι προφανής ταξικός εχθρός του. Δεν εκπλησσόμαστε, όμως, όταν βλέπουμε ότι ο άλλοτε ακίνδυνος Σάμιουελ σκοτώνει τώρα τον ανώνυμο φίλο του, τον πρόσφυγα, χτυπώντας το κεφάλι του με μια πέτρα, όταν ο τελευταίος, με μια κίνηση που μόνο αθώα μπορεί να χαρακτηριστεί, στρίβει το κεφάλι της κότας. Ο Σάμιουελ βλέπει τον εαυτό του ως ένα αβοήθητο και καταπιεσμένο πλάσμα· έχουμε δηλαδή βαθύτερο πρόβλημα κατανόησης μεταξύ καταπιεστή και καταπιεσμένου. Ο Σάμιουελ καταλαβαίνει ελάχιστα τον πρόσφυγα, όπως και ο πρόσφυγας τον Σάμιουελ. Θα ήταν ενδιαφέρον, φυσικά, να φανταστούμε πόσο διαφορετικά θα εξελισσόταν η ιστορία αν ο Σάμιουελ κατανοούσε τον σύντροφό του στο νησί ή τον δικτάτορα, και το αντίστροφο.
Η ηγεσία και η τυραννία, έτσι, παραμένουν μια αέναη ψευδαίσθηση, ένας λαβύρινθος με εμφανή αδιέξοδα. Οταν ο πρόσφυγας σκοτώνει τη γερασμένη κότα, ο Σάμιουελ νιώθει την αποσύνθεση της δικής του ανθρωπιάς και την απώλεια της λογικής του. Τα τείχη του παρελθόντος του, της προσωπικής και εθνικής του ιστορίας, καταρρέουν εκκωφαντικά. Δεν υπάρχουν επιλογές για να ευδοκιμήσει, γιατί με τη θανάτωση της κότας η ζωή του σταματά, μεταφορικά βεβαίως. Η θανάτωσή της επιβεβαιώνει την υποψία του Σάμιουελ για την ικανότητα του πρόσφυγα μόνο για το κακό.
Η Τζένινγκς μάς αφήνει στη γλαφυρή αποκάλυψη ότι όλοι μπορούμε να γίνουμε τυραννικοί όταν το απαιτούν οι περιστάσεις. Θα παραχωρήσουμε κάτι στον άλλο, αλλά ελάχιστο και για μικρό χρονικό διάστημα, όπως υπαινίσσεται!
Η Κάρεν Τζένινγκς εδώ παριστά έναν εκπρόσωπο της Νότιας Αφρικής, καυτηριάζοντας τις μακρόχρονες κυβερνητικές υποσχέσεις χωρίς αισθητή βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων της. Το τοπίο όπου αναφέρεται ανήκει κάπου στη μαύρη ήπειρο, οι άνθρωποί του είναι Αφρικανοί, αλλά δεν δίνονται στοιχεία φυλετικού προσδιορισμού στους λίγους πρωταγωνιστές του μυθιστορήματός της. Ο εικοστός αιώνας βίωσε και φιλοξένησε τη μάχη της μαύρης πλειοψηφίας της Νότιας Αφρικής με τη λευκή μειοψηφία για τη διεκδίκηση στοιχειωδών δικαιωμάτων.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε με την επιβολή του απαρτχάιντ το 1948 από το Εθνικό Κόμμα, νομιμοποιώντας τον φυλετικό διχασμό. Το 1994, η κατάσταση επανήλθε στην κανονικότητα, καθώς οι χρωματικές διαιρέσεις και οι γλωσσικές και πολιτισμικές ομάδες ανέκτησαν ίσα δικαιώματα στο δημοκρατικό σύστημα της χώρας, με την αποφυλάκιση και εκλογή του Νέλσον Μαντέλα στις πρώτες πολυφυλετικές εκλογές της χώρας. Η χώρα της συγγραφέως, πάντως, δεν έχει βιώσει πραξικοπήματα ή στρατιωτικές δικτατορίες και έτσι είναι δύσκολο να συνδυαστεί αυτό με κάποια σχετική αληθοφάνεια της ιστορίας, οπότε ολοκληρώνοντας την ανάγνωση πλησιάζουμε κοντύτερα στη μυθοπλασία της συγγραφέως!
*Δ/ντής Χειρουργικής - συγγραφέας
♦ Τη σελίδα αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας