Ποίηση ανθρωποκεντρική

Αντί εισαγωγής, οφείλω να ομολογήσω πως τρέφω κρυφό θαυμασμό για τους ποιητές που δεν ανήκουν στη συντεχνία, δεν είναι μέρος του σιναφιού, δεν κάνουν παρέα με εκδότες περιοδικών, δεν συχνάζουν στα λογοτεχνικά στέκια, αλλά αθόρυβα γράφουν από εσώτερη ανάγκη προς τον εαυτό τους, όταν βρίσκουν χρόνο, συνήθως τα βράδια μετά τη δουλειά, που έχει κοπάσει ο θόρυβος και έχει καταλαγιάσει η σκόνη της εργασίας και πάνε στο σπίτι τους να επιδιορθώσουν την καθημερινότητα, να βρεθούν στο ποιητικό τους χωράφι και να το οργώσουν. Θέλω να πω ότι δεν είναι άνθρωποι που ασχολούνται όλη μέρα με τον γραπτό λόγο, όπως οι δημοσιογράφοι, οι δικηγόροι, οι γραφειοκράτες. Στον νου μου έρχεται ο Γουάλας Στίβενς, μέγιστος Αμερικανός ποιητής που δούλευε μια ζωή σε ασφαλιστική εταιρεία. Αυτό δεν τον εμπόδισε να γράψει σπουδαία ποίηση. Τον φαντάζομαι να γυρνά στο σπίτι του το βράδυ και να γράφει. Το ίδιο έκαναν και κάνουν τόσοι και τόσοι ποιητές (Τάκης Σινόπουλος, Γιάννης Κακουλίδης, Γιάννης Ευσταθιάδης, Γιώργος Γώτης, Λάνα Μανδύλα, Ελσα Κορνέτη και τόσοι άλλοι). Καλοί έως σπουδαίοι ποιητές. Φαντάζομαι, εν προκειμένω, τον Βαγγέλη Χρόνη να γυρνά σπίτι του αργά το βράδυ και να πιάνει χαρτί και καλαμάρι ή να ανοίγει το λάπτοπ του για να εναποθέσει εμπνεύσεις, ιδέες και ερεθίσματα που του ήρθαν ενόσω εργαζόταν.

Εχει κάτι το δωρικό η ποίηση του Βαγγέλη Χρόνη, κάτι το αδιάλειπτα λιτό, κάτι από το οποίο απουσιάζει το περιττό. Σαν να κοιτάς έναν ναό δομημένο με το ελάχιστο και να αναρωτιέσαι αν θα αντέξει στο πέρασμα του χρόνου. Η αρχιτεκτονική της ποίησής του παραπέμπει σε στάδια για αγωνίσματα ισότητας - αρκεί να ξέρουν όλοι οι αγωνιζόμενοι τους κανονισμούς. Οι έξω εικόνες κατασταλάζουν μέσα στον ποιητή δημιουργώντας την έσω φύση τους, καθιστώντας το έσω κελάρυσμα της ζωής πιο ισχυρό από το έξω, λες και ο ποιητής ζει μέσω της ποίησης.

Ο Βαγγέλης Χρόνης αφήνει το βλέμμα του να ταξιδεύει στην Ελλάδα, την αρχαία και τη σύγχρονη, στην ιστορία της, στη γεωγραφία της, στη φύση της. Μέσα στη φθορά της βλέπει το άρωμα, το χρώμα, τη μουσική, την αίσθηση του ανήκειν, το τρέμουλο της ύπαρξης. Στο πρόσκαιρο αντικρίζει τη διάρκεια, στη σκιά το φως, στην καταιγίδα το ουράνιο τόξο, στο πινάκιο της φακής το στερημένο πιάτο.

Στο ποίημά του «Οι ραψωδοί» διαπιστώνει πως οι ήρωες δεν κατασκευάζονται. Και πλέον, ελλείψει ηρώων, οι ραψωδοί είναι άνευ επαγγέλματος, άνευ αντικειμένου. Οπότε να σπεύσουμε να δημιουργήσουμε συνθήκες για να υπάρξουν ξανά επαγγελματίες ραψωδοί. Πώς το είπε ο Οκτάβιο Πας; «Αν οι άνθρωποι ξεχάσουν την ποίηση, θα ξεχάσουν τον εαυτό τους. Και θα ξαναγυρίσουν στο αρχικό χάος».

Κάτι ανάλογο μας λέει ο Βαγγέλης Χρόνης: έτσι που ζούμε τη ζωή μας χωρίς ήρωες (και πρότυπα) και αφήνουμε τους ραψωδούς ανεπάγγελτους, η ζωή μας δεν μας περιέχει, ευνοούμε την ύπαρξη του χάους. Ή: αν μάθουμε να ζούμε χωρίς ήρωες, ζήτω που καήκαμε.

Γράφει στο ποίημά του «Οι παντοτινά περαστικοί»: Ο χρόνος / δεν κρίνεται για την αιωνιότητά του / ούτε αμφισβητείται. // Τον χρόνο δεν τον ανταγωνίζεσαι / παρά μονάχα τον ζεις – / με την προϋπόθεση ότι σου το επιτρέπει. Εδώ η φθαρτότητα υποκλίνεται στη δύναμη του χρόνου, το κάτοπτρο δεν μας περιέχει, ο Λόγος ξύνεται απ’ τη φαγούρα.

Στην «Εφιππη ψυχή», το ποίημα που δάνεισε τον τίτλο του στη συλλογή, ο ποιητής είναι απέναντι από ένα αγγείο του Κεραμεικού του έβδομου προ Χριστού αιώνα και το παρατηρεί: μια έφιππη ψυχή οδηγείται στο πεπρωμένο της. Τη διαδρομή τη δείχνει ένα καλικαντζαράκι. Ο ποιητής βλέπει την ίδια αγωνία τού τότε με το σήμερα, τη φωτιά που έκαιγε τον Προμηθέα να καίει και τον σύγχρονο άνθρωπο. Πάλι ο χρόνος κάνει τα τσαλιμάκια του. Πάλι ο χρόνος μπλέκεται στα πόδια μας και (σχεδόν) μας καταδιώκει. Τίποτε δεν άλλαξε μετά από είκοσι επτά αιώνες: ολόκληρη η ζωή, η ψυχή μας, έφιππη, ακέραιη, υπόλογη, αμίλητη, απροστάτευτη.

Σαφώς και πρόκειται για ανθρωποκεντρική και ελληνοκεντρική ποίηση, με μια ελαφρώς μεταφυσική διάθεση ή διάσταση. Επίσης κεντρικό ρόλο στην ποίηση του Βαγγέλη Χρόνη παίζουν η Ιστορία, ο Χρόνος, η Ψυχή, η Υπαρξη, η Φθορά. Είναι θέματα που επανέρχονται κυκλικά. Φτιάχνουν έναν καμβά που ρίχνει το κέντρο βάρους του στον εξελικτικό στοχασμό, έναν καμβά-αλάτι που διαλύει ψευδαισθήσεις για τούτο ή για κείνο, έναν καμβά που έχει μια απελευθερωτική δύναμη, έναν καμβά που ζωγραφίζει τη ζωή μας.

Από την πρώτη συλλογή του ποιητή «Σύμμαχος χρόνος» έως σήμερα, έχουν περάσει 25 χρόνια και εννέα συλλογές. Ο χρόνος φτιάχνει το προαύλιό του στον ποιητικό κήπο του ποιητή, όπου αρχαιότητα, αγάλματα, κεραμίδια, κίονες, θνητότητα, Βυζάντιο, προορισμοί, όνειρα και θάνατος, είναι μερικά από τα ψηφιδωτά που συναποτελούν το ποιητικό του σύμπαν. Τα διαχειρίζεται περίτεχνα και με ακρίβεια. Δεν ξέρω για πόσο ακόμη ο πλανήτης θα αντέξει φθινόπωρο χωρίς κίτρινα φύλλα και πρωτοβρόχια δίχως βροχή. Πάντως χωρίς ποίηση και ποιητές δεν θα αντέξει πολύ.