«Σπουδή» στο πολιτικό τραγούδι

Τραγούδια «πολιτικής ψυχαγωγίας» χαρακτηρίζει ο Φώντας Λάδης τα εννέα μελοποιημένα από τον συνθέτη Γιώργο Κομπογιάννη ποιήματά του που περιλαμβάνονται στο βιβλιαράκι-cd «Τα τραγούδια του νόμου και της τάξης». Κυκλοφορεί από τον «Μετρονόμο», με την επιμέλεια του ακάματου και πάντα δημιουργικού Θανάση Σιλιβού, που διατηρεί το ομώνυμο μοναδικό «θερμοκήπιο» μουσικής και εκδοτικής παραγωγής.

Η έκδοση μπορεί να χαρακτηριστεί και μικρή σπουδή πάνω στο πολιτικό τραγούδι που αντλεί την έμπνευσή του από την παράδοση την οποία δημιούργησαν οι Μπρεχτ, Αϊσλερ και Βάιλ, στο τραγούδι που μέσα από τους «διδακτικούς» στίχους και την «αφυπνιστική» μουσική του φιλοδοξεί να ξεσηκώσει, να παρακινήσει τους ακροατές-θεατές σε συμπεριφορές αντίστασης, ανυπακοής, διαμαρτυρίας.

Ο Φώντας Λάδης, φυσικά, έχει υπηρετήσει μια πολύ ευρύτερη εκδοχή πολιτικού τραγουδιού εδώ και πολλές δεκαετίες, έχοντας γράψει στίχους για τραγούδια λαϊκά που μπήκαν στα στόματα εκατομμυρίων. Με πιο χαρακτηριστική περίπτωση «Τα τραγούδια μας», που από το 1976 σε μουσική Λοΐζου έγιναν το σάουντρακ της Μεταπολίτευσης και της ριζοσπαστικοποίησης που αυτή έφερε στα ευρύτατα λαϊκά στρώματα. Εγιναν τα τραγούδια των απεργιακών συλλαλητηρίων, των διαδηλώσεων, των συγκεντρώσεων της Αριστεράς.

«Τα τραγούδια του νόμου και της τάξης» είναι πολύ διαφορετική περίπτωση. Δεν είναι εύληπτα, δεν μιλούν για τους καημούς εργατών, αγροτών, μεταναστών. Μιλούν για τον «Νόμο, το Κράτος, την Εξουσία», αλλά και την «Τάξη», που ενδεχομένως δεν είναι μόνο η «τάξη» που επιβάλλει διά της βίας στους υποτελείς το προαναφερόμενο τρίπτυχο της εξουσίας, αλλά η κοινωνική ομάδα στην οποία πρέπει να ανυψωθεί ο κόσμος της εργασίας για να γκρεμίσει «ένα σύστημα παλιό».

«Η ταξική συνείδηση παλεύει
μ’ ολόκληρο ένα σύστημα παλιό.
Γκρεμίζει, μα φροντίζει και να κλέβει
εκείνο που απέμεινε γερό»,
λέει ο Λάδης στο τελευταίο από τα 9 μελοποιημένα ποιήματα του βιβλίου-cd, με τίτλο «Ταξική συνείδηση».

Τα ποιήματα που έκανε τραγούδια ο Γιώργος Κομπογιάννης αντλούνται από την ομότιτλη συλλογή 22 ποιημάτων του Φώντα Λάδη που εκδόθηκαν το 2022 από τη Σύγχρονη Εποχή. Γράφτηκαν στη διάρκεια πολλών δεκαετιών, το πρώτο εξ αυτών μάλιστα («Ενας άνθρωπος») είναι μια νεανική παρόρμηση γραμμένη προδικτατορικά, στη δεκαετία του ‘60, από τον 20χρονο τότε -και ενθουσιασμένο από τις συναυλίες του Μίκη- Φώντα Λάδη. Το ίδιο περίπου ισχύει, όπως εξηγεί ο ποιητής και συγγραφέας, για το δεύτερο ποίημα, «Είμαι ο γιος του απόλυτου». Τα δυο τους λειτουργούν ως εισαγωγή στην επτάδα μελοποιημένων ποιημάτων που αποτελούν την καθ’ εαυτήν συλλογή «Τα τραγούδια του νόμου και της τάξης»: «Οταν δυο μαλώνουν», «Ο κοντυλοφόρος», «Οι κροκόδειλοι», «Τι είν’ ο νόμος, τι ‘ν’ το κράτος», «Η εξουσία», «Αμα ανήκεις σε μια τάξη» και «Ταξική συνείδηση». Οι στίχοι του Λάδη αποτέλεσαν ιδανική πηγή έμπνευσης για τα σκίτσα του Στάθη που κοσμούν την έκδοση.

Η μουσική με την οποία έντυσε τα «Τραγούδια» ο Γιώργος Κομπογιάννης υπηρετεί σαφώς τις ανάγκες μιας θεατρικής παρουσίασης του συνόλου. Εναλλάσσονται από το «αγωνιστικό εμβατήριο» στο λαϊκό ή στο ηλεκτροακουστικό (μουσικοκριτικοί δεν είμαστε, ερασιτεχνικές είναι οι αναφορές μας) και αποδίδονται από τη στέρεη, «πεντακάθαρη» φωνή της Πολυξένης Καράκογλου και από 13 (αν τους μετρήσαμε σωστά) μουσικούς (φωνητικά, ηλεκτρική και ακουστική κιθάρα, πιάνο, μπουζούκι, μπαγλαμάς, φλάουτο, μπάσο, τύμπανα, τρομπέτα, κίμπορντς, κρουστά).

Ο Γιώργος Κομπογιάννης έχει στο ενεργητικό του αρκετούς ολοκληρωμένους κύκλους τραγουδιών σε ποίηση Μαγιακόφσκι, Μπρεχτ, Σαραντάρη, Λεοντάρη, Σκαρίμπα, την Ασκητική του Καζαντζάκη σε λαϊκό ορατόριο, αλλά και απροσδόκητες μελοποιήσεις αποσπασμάτων του Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος, για τις ανάγκες θεατρικής παράστασης του 2008.

«Οι ρίζες του κόσμου»

Σπουδή στο πολιτικό τραγούδι είναι ακόμη ένα βιβλίο-cd που κυκλοφορεί από τον «Μετρονόμο». «Οι ρίζες του κόσμου» είναι τίτλος του και όπως εξηγεί ο υπότιτλος, πρόκειται για τραγούδια ενάντια στη δικτατορία που γράφτηκαν μεταξύ 1970 και 1974. Είναι ποιήματα των Κώστα Βάρναλη, Κώστα Καρυωτάκη, Γιάννη Ρίτσου, Πάμπλο Νερούντα και Ναζίμ Χικμέτ που μελοποιήθηκαν αυτήν ακριβώς την περίοδο από τον Τάσο Γκρου, που σπούδαζε στην Ιταλία συμμετέχοντας από εκεί και στον αντιδικτατορικό αγώνα. Τα 15 μελοποιημένα ποιήματα της έκδοσης, ενορχηστρωμένα από τον Αλέξανδρο Καψοκαβάδη, συνοδεύονται από εικονογράφηση της Αλεξίας Γκρου.

«Εις το επανιδείν»

Ο ακαταπόνητος Φώντας Λάδης δεν φοβάται να εκτεθεί. Ετσι, η επανέκδοση κειμένων του για τη Σοβιετική Ενωση που γράφτηκαν ως απόηχος τριών ταξιδιών του το 1980, το 1982 και το 1983, στα χρόνια που τίποτα δεν προοιωνιζόταν την εκκωφαντική κατάρρευση της ΕΣΣΔ, «ίσως να ‘‘προκαλούν’’ τον σημερινό αναγνώστη με την εξιδανίκευση και την ωραιοποίηση που χαρακτηρίζει ορισμένα σημεία τους», όπως ο ίδιος ο συγγραφέας γράφει στον πρόλογο της έκδοσης. Ωστόσο, το βιβλίο με τα 40χρονα κείμενα του Λάδη, που κυκλοφορεί από τη Σύγχρονη Εποχή, μπορεί να έχει αυτήν ακριβώς τη γοητευτική χρησιμότητα: η αντίστιξη επιθυμητού και υπαρκτού ίσως είναι το κίνητρο ανανέωσης του ραντεβού με το όνειρο της άλλης κοινωνίας στο μέλλον, έστω κι αν πολλοί από μας δεν θα ‘μαστε εκεί. Εξ ου και ο ευφυής τίτλος του βιβλίου: Ντα ζβιντάνιγια, που σημαίνει «Εις το επανιδείν».

♦ Παρουσίαση στις 11/12

«Τα τραγούδια που περιέχει αυτό το cd δεν είναι λαϊκά, με την έννοια που συχνά χρησιμοποιούμε τον όρο. Στοχεύουν σε ένα ‘‘υποψηφιασμένο’’ κοινό, ήδη πολιτικοποιημένο ή που τείνει να πολιτικοποιηθεί... Είναι τραγούδια που θα μπορούσαν να παιχτούν σε μια εκδήλωση..., σε ένα αμφιθέατρο γεμάτο φοιτητές ή στη λέσχη ενός συνδικάτου...», λέει ο Φώντας Λάδης στον πρόλογο της έκδοσης, χαρακτηρίζοντας τα τραγούδια του «διδακτικά» και «θεατρικά». Και για του λόγου το αληθές και η παρουσίαση του βιβλίου-cd θα είναι στην ουσία μια ολοκληρωμένη παράσταση. Στην οποία εκτός από τους συντελεστές της έκδοσης, μικρή ορχήστρα θα παίξει ζωντανά τα τραγούδια, ενώ ο ίδιος ο Φώντας Λάδης θα παρουσιάσει ένα σύντομο οπτικοακουστικό υλικό για την εξέλιξη του πολιτικού τραγουδιού διεθνώς εδώ και έναν αιώνα. Πού θα γίνουν όλα αυτά; Την προσεχή Τετάρτη, 11 Δεκεμβρίου, στις 9 το βράδυ, στο θέατρο «Αλκμήνη» (Αλκμήνης 8-12, Κάτω Πετράλωνα, Μετρό Κεραμεικός)