«Μας έχει επιβληθεί μια κουλτούρα ατομισμού και μοναξιάς»

Και μόνο η φράση «ο Αργύρης Ξάφης συμπράττει με την Ιώ Βουλγαράκη» θα αρκούσε για να καταλάβουμε πως πρόκειται να δούμε μία το λιγότερο πολύ ενδιαφέρουσα, το περισσότερο μία πραγματικά πρωτοποριακή παράσταση. Αυτό και εγένετο: ο Αργύρης Ξάφης πήρε το κλασικό κείμενο του Τολστόι «Αννα Καρένινα» και δημιούργησε ένα παράλληλο και ταυτόχρονο σύμπαν, όπου η ιστορία της τραγικής ηρωίδας συνδέεται με μία μικρότερη που περιγράφει ο Ρώσος συγγραφέας, αυτή του Λεβίν. Ο Αργύρης Ξάφης έκανε και τη δραματουργία, για την οποία συνεργάστηκε με τη σκηνοθέτρια της παράστασης Ιώ Βουλγαράκη. Ισως η δραματουργία να ήταν πιο δύσκολη και από την ίδια την κειμενογραφία. Οσο για τις ερμηνείες, και οι τρεις ηθοποιοί, Δέσποινα Κούρτη, Αργύρης Ξάφης και Δημήτρης Γεωργιάδης δίνουν πραγματικά ψυχή και σώμα επί σκηνής. Οι δε θεατές, με τις μάσκες τους στο πρόσωπο ή στα χέρια, καλούνται να συμμετάσχουν σε ένα παιχνίδι που τα αποτελέσματά του μπορούν να εκπλήξουν αλλά και να τρομάξουν. Ζητήσαμε από τον Ξάφη και την Κούρτη να μας σχολιάσουν λέξεις που προέκυψαν στο μυαλό μας παρακολουθώντας την παράσταση, και να μας απαντήσουν σε μία εκτενή ερώτηση.

Δέσποινα Κούρτη
«Η γυναικεία απιστία είναι ακόμη θέμα ταμπού»

Απιστία: «Κάτι που είναι πολύ ενδιαφέρον σε σχέση με το θέμα “γυναίκα” και ξεκινώντας πάντα από το έργο που κάνουμε, από την “Αννα Καρένινα” του Τολστόι, είναι ότι το θέμα της γυναικείας απιστίας εξακολουθεί και στις μέρες μας να είναι ένα θέμα ταμπού. Δηλαδή η ιστορία μιας γυναίκας η οποία είναι και μητέρα και η οποία εξαιτίας ενός άλλου άντρα θέτει σε κίνδυνο τον γάμο της, κλονίζει τον γάμο της -και σίγουρα και τις σχέσεις με το παιδί της-, η ιστορία αυτή κάπως μας πιάνει στο στομάχι, μας τοποθετεί καταρχήν απέναντί της -δεν είμαστε πολύ άνετοι μ’ αυτό. Είναι πολύ εύκολο ν’ αρχίσουμε να την κρίνουμε. Και σίγουρα η γυναικεία απιστία αντιμετωπίζεται τελείως διαφορετικά από την αντρική απιστία. Δηλαδή η αντίστοιχη ιστορία ενός συζύγου και πατέρα φαντάζει στα μάτια μας όχι τόσο βεβαρημένη, όχι τόσο επώδυνη, όχι τόσο καταστροφική».

Ανελευθερία: «Το δίπολο “ελευθερία - ανελευθερία” το αισθάνομαι λίγο τρομακτικό στην εποχή μας, καθώς δεν μπορούμε να καταλάβουμε ποιες είναι οι μορφές καταπίεσης που μας επιβάλλονται. Είναι σαν να μην μπορούμε να τις δούμε καθαρά, κάποιες από αυτές τις αγκαλιάζουμε. Και δεν μιλάω για τρομερά πράγματα, μιλάω ας πούμε για την έλλειψη χρόνου και χώρου για προσωπική σκέψη. Μιλάω για την ανόθευτη πρόσβαση στην πληροφορία. Ναι, ο κόσμος φαίνεται πιο προηγμένος και πιο ευγενικός προς τον άνθρωπο, αλλά υπάρχουν μοχλοί πίεσης που -αυτό είναι για μένα πολύ ενδιαφέρον- δεν μπορούμε να τους δούμε καθαρά. Δεν ξέρω αν συνειδητοποιούμε κιόλας τι είδους ελευθερίες έχουμε χάσει».

Σύντροφος: «Η συντροφικότητα είναι ένα ζητούμενο για μένα και επίσης έχει δεχτεί επίθεση. Επίσης νομίζω ότι μας έχει επιβληθεί μια κουλτούρα ατομισμού και μοναξιάς. Μία αίσθηση ότι μόνος σου θα τα βγάλεις πέρα και σε πολλές περιπτώσεις εις βάρος του διπλανού σου. Μια ανταγωνιστική κοινωνία, σκληρή, με πολύ υποβαθμισμένες τις βασικές αρχές όπως η ενσυναίσθηση, η δημιουργική συνεργασία, η γενναιοδωρία προς τον άλλον -το να του δίνεις χώρο, το να τον ακούς, το να τον συμπεριλαμβάνεις, να συνυπάρχεις με αξιοπρέπεια, να συνδημιουργείς. Ηδη είπα τόσες πολλές λέξεις με πρώτο συνθετικό το “συν” που είναι ενδεικτικό. Είναι μάλλον διασπαστικά αυτά που συμβαίνουν γύρω μας και απομακρύνουν τον έναν από τον άλλον. Αυτό έχει ένα πολύ καθαρό παράγωγο, το βλέπουμε όλοι: τη βία. Κάτι που μόνο καλό δεν είναι - σίγουρα όχι για τους αδύναμους, αλλά εγώ πιστεύω ούτε και για τους δυνατούς».

Ενοχές/απελπισία: «Παρατηρώ ότι τις περισσότερες ενοχές, τις πιο βασανιστικές, τις έχουν οι λάθος άνθρωποι. Επίσης, υπάρχει μια παραγωγή ενοχών. Θα έλεγε κανείς ότι η Καρένινα είναι βουτηγμένη στις ενοχές. Για μένα, βέβαια, είναι λίγο διαφορετικό: για μένα η Αννα κοιτάει συνεχώς κατάματα τη ζωή με πολύ ανοιχτή καρδιά και ειδικά από τη στιγμή που γνωρίζει τον Βρόνσκι και μετά θέλει να είναι ακέραια και τίμια με τον εαυτό της και με αυτό που της συμβαίνει. Αναγνωρίζει πολύ καλά το πόσο πόνο προκαλεί. Αναγνωρίζει πόσο τρομερό πλήγμα είναι αυτό για τη σχέση της με το παιδί της. Δεν κουκουλώνει ούτε μία στιγμή αυτόν τον πόνο και είναι ο πιο σκληρός κριτής του εαυτού της. Και γι’ αυτό πιστεύω είναι και καταστροφική. Και ναι, προς το τέλος της ιστορίας κινείται σε μια περιοχή απόλυτης απελπισίας, απόλυτης μοναξιάς. Εχθροί είναι πλέον όλοι. Σίγουρα έχει απέναντί της μια εχθρική κοινωνία, η οποία είναι διεφθαρμένη και υποκριτική. Εχει απέναντί της και τον Βρόνσκι. Και αυτό την οδηγεί στο τέλος της».

Διέξοδος: «Διέξοδος, υπαρξιακή ή καλλιτεχνική, δεν ξέρω. Εγώ προσωπικά δεν αισθάνομαι αυτή τη στιγμή την ανάγκη μιας διεξόδου. Αισθάνομαι την ανάγκη να πορευόμαστε κάποιοι άνθρωποι μαζί. Να υπάρχει ένα βλέμμα προς το παρακάτω, ένα βέλος προς τα μπροστά. Να υπάρχει πίστη σε αυτό και -θα ξαναπώ τη λέξη- να υπάρχει συντροφικότητα, συνδημιουργία, να υπάρχει ένα “μαζί”. Ενα “μαζί” και ένας βηματισμός. Αργός, άλλοτε πιο αργός, άλλοτε πιο γρήγορος, δεν έχει σημασία».

Και μία ερώτηση: Εχει δίκιο η Καρένινα; Θέλουμε ν’ αποδράσουμε από την πραγματική ζωή; Να γίνουμε τι; Πιο... συναρπαστικοί; Ισως και πιο... ψηφιακοί, και όχι άνθρωποι από χώμα;

«Η φράση “θέλουμε να αποδράσουμε από τη ζωή” ακούγεται σε μία σκηνή που διαδραματίζεται με τον Λέβιν. Μία από αυτές τις υπέροχες, έξυπνες σκηνές που έχει γράψει ο Αργύρης, που τους βάζει να συναντιούνται περισσότερες φορές από αυτές του Τολστόι. Σε έναν χώρο υπερβατικό, θα έλεγα, που δεν είναι ακριβώς όνειρο, αλλά δεν είναι ούτε πραγματικότητα. Και εκεί ο Λέβιν αρχίζει να μιλάει για την αναζήτησή του, τους προβληματισμούς του και για το τι ψάχνει στη ζωή και τον διακόπτει η Αννα και του λέει “θέλουμε να αποδράσουμε από αυτήν”. Είναι μια φράση που στην πραγματικότητα ανήκει περισσότερο στην Αννα, καθώς αυτό πάει να κάνει στο τρένο. Τραγικό γιατί ο Τολστόι, που είναι πολύ μεγάλος συγγραφέας, τελευταία στιγμή τη βάζει να αμφιβάλλει για το αν η πράξη της αυτή είναι πραγματική απόδραση. Και είναι συγκλονιστικό το πώς το γράφει».

Αργύρης Ξάφης
«Ακόμα ζούμε με στερεότυπα για το τι είναι και τι πρέπει να είναι μία γυναίκα»

Έρωτας: «Κάποια στιγμή η Καρένινα λέει και είναι σαν να το λέω εγώ, σαν να το φωνάζω σε κάποιον θεό: “Ερωτας; Το θέλω - θέλω να το ζήσω”, ξέροντας περισσότερο από τον καθένα τι κόστος έχει το άφημα σε αυτόν. Είναι άγρια δύναμη, εξίσου δημιουργική και καταστροφική. Αλλά τι νόημα έχει και χωρίς;».

Ελευθερία: «Ολοι ασυναίσθητα διεκδικούμε την ελευθερία μας. Από ιδεοληψίες, πλάνες, οικονομική ανέχεια, ψευδείς υλικές ανάγκες, σωματικές δεσμεύσεις, ψυχικές δεσμεύσεις, από το ψέμα και την υποκρισία που αντιλαμβανόμαστε και επιτρέπουμε να υπάρχει για να μη σπάσουμε κάνα αυγό, από την καταπίεση πανταχόθεν, από τον φόβο μιας συντριπτικής και παράλογης δύναμης που μας απειλεί -και έχει πολλές μορφές (πολιτικές, συναισθηματικές, πνευματικές) από επιβεβλημένες αδικίες. Και στην τέχνη μας από τον ίδιο μας τον βολεμένο εαυτό, αυτόν που νομίζει πως ξέρει πώς γίνονται τα πράγματα και ποια είναι η αλήθεια - όλα αυτά, πράγματα που τον εμποδίζουν να προχωρήσει στο βάθος και στον χρόνο».

Ρώσικη ψυχή: «Οταν μπορούσε να πάει κανείς στη Ρωσία, είχα πάει κι εγώ μερικές φορές με τη σχολή του Ωδείου Αθηνών, είχαμε ζήσει λίγο διάστημα εκεί. Οχι αρκετό φυσικά ώστε να εμβαθύνει κανείς στη ρωσική ψυχή, αλλά μια μυρωδιά την έπαιρνες. Πρόκειται για έναν συνδυασμό βάθους, ορμής και απόγνωσης που ονειρεύεται πως κάποτε υπήρξε. Κάτι και σαν τον Γκοντό που ελπίζει πως θα ξανάρθει ξέροντας πως «δεν». Και κόκκινα μάγουλα! Και βότκα! Αυτό είναι η εκδοχή που με συγκινεί. Γιατί υπάρχει και η πραγματικότητα που έχει τόνους βίας, ματσίλας, πατριαρχίας, καταπίεσης, φασισμού και πνευματικής εσωστρέφειας. Πράγματα που αποστρέφομαι».

Γυναίκα: «Εχουμε μια ολόκληρη σκηνή στην παράσταση που παίζουμε ένα παιχνίδι με το κοινό πάνω στο θέμα “Γυναίκα”. Και αυτά που γράφονται είναι συγκλονιστικά με την έννοια ότι ενώ όλοι νομίζουμε ότι ζούμε σε μια κοινωνία που προοδεύει, που έχει προοδεύσει, υπάρχει ένα τεράστιο “Αλλά!”. Ακόμα ζούμε με άπειρα στερεότυπα για το τι είναι και τι πρέπει να είναι μία γυναίκα. Και γελάς με αυτά τα χάλια. Και ξέρεις ότι δεν κάνεις ποτέ αρκετά για να το βελτιώσεις πραγματικά. Τις προάλλες, συμπτωματικά, διάβαζα ένα άρθρο του Μάικλ Μουρ απευθυνόμενο στον απερχόμενο Μπάιντεν και τον ρωτάει αν αντί να φύγει, αφήνοντας πίσω του μια κληρονομιά πολέμου, θα ήταν καλύτερο να προσπαθήσει να σταματήσει τους θανάτους και να ψηφίσει επιτέλους -ακούσατε, ακούσατε!- την Τροπολογία για τα Ισα Δικαιώματα των Γυναικών! Εκεί βρισκόμαστε και είναι ενδεικτικό».

Θεός ή όποιος νομίζει ότι είναι θεός: «“Δεν πιστεύει στον Θεό, νομίζει πως είναι ο Θεός” λέγεται κάποια στιγμή στην παράσταση, μιλώντας για τον άντρα της Καρένινα, τον Καρένιν (δεν είναι φοβερό που μια από τις πιο γνωστές ηρωίδες στην παγκόσμια λογοτεχνία είναι γνωστή με τον επίθετο του άντρα της;), ο οποίος ηθικολογεί έχοντας την αίσθηση κάποιου θεϊκού χρίσματος. Ενός χρίσματος που του δίνει, θεωρεί, το δικαίωμα να κρίνει και να καταδικάζει τους υπόλοιπους, όπως και να ορίζει τη ζωή τους. Και όλα αυτά επειδή νομίζει πως έχει δίπλα του τον Θεό - είναι φοβιστικό αν το σκεφτείς! Αντί να μοιράσει την αγάπη του, επιλέγει να χρησιμοποιήσει την εξουσία του. Τελείως ανθρώπινη βέβαια παρέκκλιση από την ουσία».

Και μία ερώτηση: «Είμαι μία χαλασμένη γυναίκα» λέει η Καρένινα. «Ούτε καρδιά ούτε τιμή ούτε πίστη». Και σε μία άλλη στιγμή ακούμε για την ίδια πως είναι «προκλητικά απελπισμένη». Τι σημαίνουν όλα τα παραπάνω; Είναι τόσο κακό να δείχνουμε τα συναισθήματά μας; Εχει φτάσει να είναι τι; Επαναστατική πράξη; Πότε μια γυναίκα είναι «χαλασμένη»; Μιλάμε για την ίδια κοινωνία με τότε; Εχει αλλάξει κάτι;

«Ο Καρένιν θεωρεί -με το δικό του κριτήριο φυσικά, αυτό του άμεμπτου παρά τω Θεώ κριτή- πως η απιστία της Καρένινα προς αυτόν οφείλεται σε ελαττωματικό χαρακτήρα. Σε μια ποιότητα που πάντα είχε και ενώ αυτός προσπάθησε να τη διορθώσει, απέτυχε, άρα όλη η ευθύνη είναι δική της. Επίσης σημαίνει πως έχει μια συγκεκριμένη άποψη για το πώς πρέπει να “δουλεύει” μια γυναίκα και εφόσον δεν ταιριάζει με αυτά του τα στάνταρ “είναι χαλασμένη”. Στην ίδια σκηνή, λίγο πριν, της έχει πει, προσπαθώντας να της κόψει τον αυθορμητισμό που φοβάται ότι θα οδηγήσει σε αποκαλύψεις που δεν θέλει, ότι είναι “προκλητικά απελπισμένη” - ότι η απελπισία που εκφράζει, προκαλεί δηλαδή. Θα προτιμούσε να μην πει τίποτα, να καταπιεί τα πάντα και να συνεχίσει να ζει όπως πριν, σαν να μην ένιωσε τίποτα. Στη γνωστή της σύμβαση. Ναι, είναι επαναστατική πράξη να αγνοήσεις αυτή τη σύμβαση που ζεις -αν πια δεν σε χωράει, όσο βολική και να είναι, όσο φοβιστικό και να είναι το έξω από αυτήν- και να μιλήσεις γι’ αυτό που αισθάνεσαι. Δεν είναι λίγο, ούτε εύκολο ούτε ασήμαντο. Σε αυτό ζούμε και σήμερα και τότε, και φοβάμαι».

♦ Καρένινα
«Θέατρο Θησείον, ένα θέατρο για τις τέχνες» (Τουρναβίτου 7, Θησείον, τηλ. 210-3255444). Κάθε Πέμπτη, Παρασκευή & Σάββατο στις 21.00, Κυριακή στις 18.00. Προπώληση: www.more.com