«Η Τ.Ν. δεν είναι και δεν θα παραμείνει “χρήσιμο εργαλείο” για τους χρήστες»

Η Χάνα Αρεντ το 1958 στο εμβληματικό φιλοσοφικό της έργο «Η ανθρώπινη κατάσταση» περιγράφει τις «τρεις θεμελιώδεις ανθρώπινες δραστηριότητες: τον μόχθο, την εργασία και τη δράση», κομβικές «γιατί αντιστοιχούν στις βασικές προϋποθέσεις υπό τις οποίες έχει προσφερθεί ως δεδομένη στον άνθρωπο η ζωή πάνω στη Γη». Μία δεκαετία αργότερα, ο Φίλιπ Κ. Ντικ γράφει το καλειδοσκοπικό μυθιστόρημα «Το ηλεκτρικό πρόβατο», που ενέπνευσε και το περίφημο φιλμ του Ρίντλεϊ Σκοτ, «Blade Runner», τοποθετώντας την ιστορία και τους πρωταγωνιστές της σε μια διαλυμένη Γη, γεμάτη συντρίμμια και ραδιενεργή σκόνη, με τους κατοίκους της να μεταναστεύουν σε άλλον πλανήτη, με κίνητρο μια κυβερνητική υπόσχεση για ένα ανδροειδές, σύντροφο που εκτελεί τις ανθρώπινες δραστηριότητες, τόσο προηγμένο που μόνο ένα περίπλοκο τεστ ενσυναίσθησης μπορεί να το διακρίνει από τον άνθρωπο.

Από αυτές τις κομβικές σκέψεις των σπουδαίων συγγραφέων αντλεί η εικαστική έκθεση με τίτλο «Ονειρεύονται τα ηλεκτρικά πρόβατα; Η ανθρώπινη κατάσταση στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης» την οποία επιμελείται ο δημοσιογράφος και μουσειολόγος Δημήτρης Τρίκας (οργάνωση: Ρίζες Πολιτισμού ΑΜΚΕ) και εφορμά (ήδη από χθες) σε τέσσερις χώρους του κέντρου της Αθήνας -το Φυσικείο (Παλαιό Χημείο), το Μαράσλειο Διδασκαλείο, το Μέγαρο Στάη και το Γρυπάρειο Μέγαρο- φιλοξενώντας τα έργα 57 καλλιτεχνών και καλλιτεχνικών ομάδων. Διερευνά τη δύσκολη σχέση της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) με τη Δημοκρατία και αντίστροφα, θέτοντας καίρια ερωτήματα για το μέλλον της ανθρωπότητας σε έναν κόσμο που διαμορφώνεται αυξανόμενα από τους αλγόριθμους και τις ψηφιακές τεχνολογίες. Τα περισσότερα έργα είναι καινούργια, ειδικά φτιαγμένα για την έκθεση, που συνοδεύεται από ένα δυναμικό δημόσιο πρόγραμμα με performances, μουσικά δρώμενα και στρογγυλά τραπέζια με περί τους 50 ομιλητές και ομιλήτριες.

Εργα που θέτουν διεισδυτικά ερωτήματα

Ο Δημήτρης Τρίκας δηλώνει στην «Εφ.Συν.» ότι «τόσο το Φυσικείο ως κτίριο και συμβολικό περιεχόμενο, με τη Βιβλιοθήκη της Νομικής, όσο και το Μαράσλειο Διδασκαλείο, ένα ιστορικό κτίριο που λειτούργησε ως τόπος μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης-μήτρας της Δημοκρατίας, είναι για εμάς οι ιδανικοί χώροι για να αναπτυχθεί η έκθεση». Οι καλλιτέχνες/νιδες που συμμετέχουν «δείχνουν με ευφάνταστο και δημιουργικό τρόπο τους φόβους τους για τις εξελίξεις που έρχονται με την ταχύτητα του φωτός πια…», ενώ «τα περισσότερα έργα είναι καινούργια, ειδικά φτιαγμένα για την έκθεση. Υπάρχουν όμως ηθελημένα και άλλα που έρχονται από το παρελθόν και δείχνουν τον διαχρονικό προβληματισμό του ανθρώπου για το τι μπορεί να φέρει το μέλλον».

«Είτε πρόκειται πάντως για αναλογικά ή ψηφιακά βίντεο είτε για έργα φτιαγμένα με τη χρήση αλγορίθμων είτε ζωγραφικά και γλυπτικές κατασκευές και εγκαταστάσεις, οι σκέψεις, οι προβληματισμοί και τα ερωτήματα που τίθενται πάνω σε ζητήματα πολιτικής, οικονομίας, καθημερινότητας, συναισθημάτων, σχέσεων των ανθρώπων μεταξύ τους όσο και με την τεχνολογία είναι εξαιρετικά καίρια, ουσιαστικά και διεισδυτικά», μας λέει ο επιμελητής της έκθεσης. «Ξέρετε, ο άνθρωπος με τις μηχανές και την τεχνολογία είχε πάντα σχέσεις αγάπης και μίσους, προσδοκίας και φόβου. Το ίδιο ισχύει και τώρα. Μάλλον τώρα όλοι συνειδητοποιούν ότι η τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης εξελίσσεται με τόσο ραγδαίους ρυθμούς που όλα γίνονται στον υπερθετικό βαθμό και αντίστοιχα οι προσδοκίες για μια Ευτοπία είναι σε κάποιους μεγάλες, αλλά ο φόβος για μια επερχόμενη Δυστοπία είναι στους περισσότερους ακόμη μεγαλύτερος απ’ ό,τι στο παρελθόν που η τεχνολογία ήταν απολύτως ελεγχόμενη από τον δημιουργό της - πλην της πυρηνικής ενέργειας βέβαια. Τώρα οι φόβοι πολλαπλασιάζονται με ταχύτητα φωτός. Η προοπτική της αυτονόμησης της Τ.Ν. από τον άνθρωπο δημιουργό της είναι ante portas κι αυτό τρομάζει… Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τις άπειρες δυνατότητες της Τ.Ν. στον έλεγχο και στην επιτήρηση του οποιουδήποτε, στην καταστολή κάθε ενοχλητικής για την εξουσία και το όποιο σύστημα δράσης, ακόμα και σκέψης. Ο Οργουελ, ο Χάξλεϊ αλλά και ο Γκίμπσον και ο Φίλιπ Ντικ δικαιώνονται ήδη σε ό,τι οδυνηρό και επικίνδυνο φαντάστηκαν για τον άνθρωπο στο παρόν και το μέλλον του…».

Εύκολες αντιγραφές, αμορφωσιά, αποβλάκωση και απολύσεις

Ειδικότερα για την τέχνη αλλά και την εκπαίδευση πιστεύει ότι «τα πράγματα μπορεί να εμφανίζονται ρόδινα από τους οπαδούς και κυρίως τους τεχνολογικούς κολοσσούς και τις γνωστές πλατφόρμες, αλλά όλοι βλέπουν την παγίδα στο τέλος του δρόμου. Η Τ.Ν. δεν είναι και δεν θα παραμείνει “χρήσιμο εργαλείο” για τους χρήστες. Θα τους αντικαταστήσει εύκολα και γρήγορα, κι αυτό το βλέπουν να έρχεται εναντίον τους είτε πρόκειται για γραφίστες και σεναριογράφους του Χόλιγουντ είτε για μαθητές και φοιτητές που προετοιμάζονται για εύκολες αντιγραφές και άλλα δολώματα που ρίχνει η τεχνολογία για να γίνει χρήσιμη και απαραίτητη στην καθημερινότητα. Και στο βάθος έρχονται βέβαια η αμορφωσιά και η αποβλάκωση του απολύτως (δήθεν) εξειδικευμένου στελέχους ή απλού εργαζόμενου… που μπορεί βέβαια να πάψει σύντομα να είναι εργαζόμενος».

Δημήτρης Αληθεινός και Ινγκο Ντούνεμπιρ

Ο Δ. Τρίκας στέκεται σε δύο σημαδιακά παραδείγματα έργων που θα εκτεθούν, ένα από το μακρινό 1973 και ένα από τη χρονιά που διανύουμε. Το πρώτο είναι το «Πανοπτικόν» του Δημήτρη Αληθεινού και το δεύτερο είναι το «Nature restart» του Ινγκο Ντούνεμπιρ. «Ο Αληθεινός είχε επικεντρωθεί στο ζήτημα του ελέγχου και της επιτήρησης, πράγμα λογικό αφού ζούσε υπό το κράτος της χούντας των συνταγματαρχών. Η έκθεση του έργου σήμερα δείχνει τη διαχρονία του κινδύνου στην επαυξημένη του μάλιστα μορφή, αφού οι δυνατότητες της Τ.Ν. είναι πλέον απεριόριστες. Ο Αληθεινός μάλιστα ρώτησε σήμερα την Τ.Ν. για το “Πανοπτικό” και οι απαντήσεις της πλατφόρμας που συνδέθηκε είναι ανατριχιαστικά ακριβείς και αναλυτικές για τις κάμερες ασφαλείας, τα συστήματα αναγνώρισης προσώπου, τη συλλογή δεδομένων, τη στόχευση των διαφημίσεων κ.ά.», λέει.

«Από την πλευρά του ο Ινγκο Ντούνεμπιρ στο “Nature restart” καταγράφει φωτογραφικά τη διαδικασία επανεκκίνησης της κατεστραμμένης φύσης μετά το μεγάλο Meteoslam το 2059. Οι μόνοι επιζώντες είναι μερικές χιλιάδες άνθρωποι και πληθώρα υπολογιστών, ηλιακών και άλλων συσκευών καθώς και πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα καλωδίων. Εκατοντάδες χιλιάδες είδη πλαστικών έχουν επίσης επιβιώσει της καταστροφής και ειδικά τα λεγόμενα clamshell blisters που τελικά θα παίξουν καταλυτικό ρόλο στην αναβίωση της φύσης».

«Ονειρεύονται τα ηλεκτρικά πρόβατα;»

■ Στην έκθεση συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Δημήτρης Αληθεινός, Κατερίνα Αποστολίδου, Φανή Αράπη, Αντώνης Βασιλάκης, Φίλιππος Βασιλείου, Μπάμπης Βενετόπουλος, Χάρης Βλάχος, Ναταλία Γεράκη, Ευαγγελία Δαναδάκη, Νεφέλη Δημητριάδη, Γιώργος Διβάρης, Γιώργος Δρίβας, Γιώργος Δρόσος, Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος, Εκτορας Θεουλάκης, Νίκος Καναρέλης, Απόστολος Καρακατσάνης, Χριστόφορος Κατσαδιώτης, Δημήτρης Κοντοδήμος, Λευτέρης Κοντοπόδης, Δανάη Κωτσάκη, Αλεξ Λουλούδης, Μανούσος Μανουσάκης, Μαρία Μαυροπούλου, Δημήτρης Μέρτζος, Ελένη Μεσάδου, Χριστίνα Μήτρενσε, Γιάννης Μήτρου, Βασίλης Μπακάλης, Φανή Μπουντούρογλου, Νουράκο, Γιούλα και Ολγα Παπαδοπούλου, Γιώργος Παπαφίγγος, Ελευθερία Προφητηλιώτη, Πάνος Προφήτης, Μάνθος Σαντοριναίος, Γιάννης Σκουρλέτης, Νίκος Σταθόπουλος, Μάριος Σταμάτης, Κωστής Σταφυλάκης, Δανάη Στράτου, Αθανασία Τσάτσου, Γιώργος Τσεριώνης, Φίλιππος Τσιτσόπουλος, Αθανασία Τσοπαναργιά, Πάνος Φαμέλης, Μάριος Φούρναρης, Πάνος Χαραλάμπους, Γιάννης Χρηστάκος, Κώστας Χριστόπουλος, Βασίλης Ψαρράς, Collective Continuum (Διονύσης Ζαμπλάρας, Νεφέλη Γεωργακοπούλου, Σοφία Κουρκουλάκου), Ingo Dunnebier, Kildi Drasa, Shekine Naidi, Τμήμα Κινηματογράφου ΑΠΘ (Ακης Αφεντουλίδης, Δημήτρης Βαφειάδης, Μάριος Λεωκράτης, Δευκαλίων Νικόλαος Παπαδόπουλος, Δαμιανός Παπατσικουράκης, Νατάσα Χασάκιοϊλη).

■ Το δημόσιο πρόγραμμα που συμπληρώνει την έκθεση θα τρέχει κάθε Σαββατοκύριακο, αρχίζοντας από αύριο 24/11, όταν οι Γιώργος Πλειός-ΕΚΠΑ, Σταύρος Σταυρίδης-ΕΜΠ, Λαμπρινή Παπαδοπούλου-ΕΚΠΑ, Μιχάλης Ταστσόγλου συζητούν για την επίδραση της Τ.Ν. στη δημόσια σφαίρα. Το Σάββατο 30/11 ο Κώστας Μωραΐτης, ομ. καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, θα μιλήσει με θέμα «Ανδροειδή και αστικές παραμορφώσεις από το παρελθόν και το μέλλον» και την Κυριακή 1/12 ακολουθεί ημερίδα για τη «Δημοκρατία στην εποχή της Τ.Ν.», όπου συμμετέχουν οι: Σπύρος Βλαχόπουλος, Λίλιαν Μήτρου, Γιώργος Γιαννόπουλος, Γιώργος Αραμπατζής, Βασίλης Καρκατζούνης, Αριστοτέλης Τύμπας, Γεράσιμος Κουζέλης, Βίκυ Ιακώβου κ.ά.

■ Το project πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και με την οικονομική υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισμού, του Δήμου Αθηναίων, του ΟΠΑΝΔΑ και του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ και υπό την αιγίδα της Νομικής Σχολής Αθηνών ΕΚΠΑ, καθώς και τη στενή συνεργασία με τη Σχολή των Επιστημών της Αγωγής και άλλων τμημάτων του ΕΚΠΑ.

♦ «Ονειρεύονται τα ηλεκτρικά πρόβατα; Η ανθρώπινη κατάσταση στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης». Διάρκεια έως 22/12.
Κτίριο Φυσικείου (Παλαιό Χημείο, Σόλωνος 104), Μέγαρο Στάη (Σταδίου 5), Γρυπάρειο Μέγαρο (Σοφοκλέους 1) & 22 Νοεμβρίου Μαράσλειο Διδασκαλείο (Μαρασλή 4).
Ωρες λειτουργίας: Παρασκευή 5.00 μ.μ.-9.00 μ.μ., Σάββατο και Κυριακή 3.00 μ.μ.-9.00 μ.μ.