Λέμε συχνά ότι είμαστε κουρασμένοι ή ορθότερα ότι ο κόσμος γύρω μας είναι κουρασμένος. Σε διεθνές επίπεδο σχολιαστές καταθέτουν πως όχι μόνο η πανδημία, αλλά και η 7η Οκτωβρίου και πολλά άλλα ορόσημα μοιάζουν ταυτόχρονα σαν να έγιναν χθες και πριν από έναν αιώνα. Τω όντι, έτσι τοποθετεί τα πράγματα στον χρόνο (του) ένα κουρασμένο σώμα. Ομως είμαστε κουρασμένοι από τον χρόνο ή από την πληροφορία; Και γιατί όλοι μας σχεδόν συνομολογούμε πως όλα αλλάζουν με δραματική ταχύτητα χωρίς να υπάρχει χρόνος επεξεργασίας; Και ποιος ο αντίκτυπος όταν οι πόλεμοι της πληροφορίας ενέχονται σε πολέμους κουλτούρας αλλά και πολέμους κρατών;
O κριτικός Μαρκ Φίσερ στοχαζόταν πάνω στον χρόνο. Ελεγε ότι ο επικοινωνιακός καπιταλισμός (νομίζω έτσι πρέπει να το θέσει κανείς και όχι απλά «τα κοινωνικά δίκτυα» αλλά και οι τεχνολογίες τους και η ίδια τους η ιστορικότητα και η συνδεσιμότητα με την πριν αυτών και μετά αυτών ιντερνετική κουλτούρα που παρήχθη αλλά και που ταυτοχρόνως παράγει και αναπαράγει) αλλάζει την αίσθηση του χρόνου μας και μας κάνει να ζούμε μάλλον -πάνω- (όχι μέσα), πάνω, γραπωμένοι από ένα σκαρίφημα του επειγόμενου (της μόνιμης αίσθησης του κατεπείγοντος), το οποίο έρχεται και από πάνω μας όσο είμαστε από πάνω του. Στριφογυρίζει δηλαδή μέσα στον χωροχρόνο και εμείς γύρω του.
Λέει κάτι σημαντικό πάνω σε αυτό μέσα από το παράδειγμα των ασταμάτητων revivals στη μουσική βιομηχανία (το βλέπουμε πια έντονα και στο σινεμά αλλά πολύ περισσότερο και στις σύντομες τηλεοπτικές σειρές του streaming –τώρα μετά το ‘80s revival με το ‘70s revival). Λέει ότι μέσα από τη διαδικασία του reviving καταργείται ο θάνατος. Και όχι παραδόξως τούτο δεν είναι καλό, καθώς ό,τι επιστρέφει, επιστρέφει ως νεκροζώντανο, ως ζόμπι, και ακυρώνεται η ίδια η -αφηγηματικότητα- του χρόνου.
Η εμπειρία του χρονοτοπίου (σ.σ. όρος του Μπαχτίν για τον χωροχρόνο στο πεδίο της αφηγηματολογίας) δεν διαθέτει πια λοιπόν αυτό που ο Φίσερ αποκαλεί χρονόσημο. Χρόνους δηλαδή σημειωμένους από κάτι (όπως συμβαίνει στο μοτίβο μιας παρτιτούρας). Αρα δεν υπάρχει ρυθμός, μουσικότητα. Υπάρχει μόνο ροή.
Η Χάνα Αρεντ επέλεξε να βάλει προμετωπίδα σε ένα από τα εμβληματικά βιβλία πολιτικής φιλοσοφίας, την «Ανθρώπινη Κατάσταση», ένα τσιτάτο της Κάρεν Μπλίξεν, το οποίο αλίευσε από μια συνέντευξη της Μπλίξεν στους Times. Μιλάει για τη δύναμη της αφήγησης. Αξιοσημείωτα το έχει τοποθετήσει στο κεφάλαιο της Vita Activa, όχι της contemplativa. Μπορούμε να δούμε, δηλαδή, στο μυαλό κι αυτής της μεγάλης στοχάστριας ότι η αφήγηση συνδέεται όχι απλώς με τη ζωή του νου, αλλά με τη ζώσα ζωή, με τη δράση. Το τσιτάτο στην ολοκληρία του λέει: «Για εμένα η εξήγηση της ζωής βρίσκεται στη μελωδία της. Στο μοτίβο».
Με έναν τρόπο, δηλαδή, ο επικοινωνιακός καπιταλισμός αδειάζει τη μουσική από τη ζωή. Και είναι λογικό, γιατί η καθαρή πληροφορία είναι και μια αντι-αφήγηση. Δεν είναι ιστορία. Δεν είναι διήγηση. Και όλο και περισσότερο παρά το γεγονός ότι η λέξη «story» καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χώρο στην πολιτιστική βιομηχανία και στην ιντερνετική κουλτούρα, και συχνότητα, και ένταση, εντούτοις είναι σαν πέπλο που περιτυλίγεται στην πληροφορία και παριστάνει ότι η πληροφορία in se/per se είναι ιστορία. Δεν είναι. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι μέσα στον επικοινωνιακό καπιταλισμό μιλάμε και μια γλώσσα. Τη γλώσσα του επικοινωνιακού καπιταλισμού. Τα χρονόσημα και το χρονοτόπιο αυτονοήτως δεν είναι άσχετα από τη σχετικότητα και τη σχεσιακότητα των ανθρώπων που τα καταλαμβάνουν. Μιλούμε με ανθρώπους, για ανθρώπους, για πράγματα, για τα πράγματα των ανθρώπων, σε άλλους ανθρώπους. Μιλούμε λοιπόν μια γλώσσα που είναι όχι απλώς γλώσσα επείγουσα, αλλά και επειγόμενη, -επειδή- είναι γλώσσα πληροφορίας. Και ως τέτοια αντικαθιστά τα ρυθμικά χρονόσημα με ροή και γεμίζει τη ροή με πληροφορία.
Τίθεται ένα καινούργιο ερώτημα: είναι η κούραση που μας καθιστά απαθείς απέναντι στην απαξίωση της ανθρώπινης ζωής και του τι είναι να είσαι άνθρωπος ως effect του πολέμου αλλά και που καθιστά και τον πόλεμο κάτι σαν revival παλαιότερων πολέμων ή απλά δεν είμαστε σε θέση καν να ακούσουμε τον πολεμικό ρυθμό μέσα στη ροή της πληροφορίας που αντίθετα μας καλεί να κοιτάζουμε ετερόκλητες εικόνες σε doom scroll;
Ο Φρέντρικ Τζέιμσον, που επηρέασε και τον Φίσερ και πολλούς άλλους κριτικούς και διανοητές, έδινε τεράστια έμφαση στην αφήγηση, την αφηγηματικότητα, την αφηγηματολογία που παρέλαβε από το αντικείμενό του, τη λογοτεχνία και την κριτική της και τις συνέδεε με τους τρόπους που φτιάχνεται η ιστορία κοιτώντας προς ένα Ολον το οποίο χωρούσε ακόμα μέσα στο πραγματικό και το ενδεχομενικό ως ελπίδα. Πώς μπορούμε όμως τώρα να ιστορικοποιούμε, όπως το ήθελε και παρήγγειλε, αν δεν έχουμε αφηγήσεις -για- τους πολέμους παρά μόνο ροή πληροφορίας (ροή χωρίς ερευνητικά σώματα, με απαγορεύσεις στον Τύπο και φυσική εξόντωσή του επίσης);
Δεν ξέρω. Ισως τώρα να πρέπει να αφηγηθούμε την ειρήνη. Και τι σήμαινε να είσαι άνθρωπος εντός της. Μπορεί αυτή να είναι η πιο δύσκολη αποστολή. Η ιστορικοποίηση της ειρήνης.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας