Για την κανονιστική ισχύ της «πολιτικής ηθικής»...

Δεν πειράζει μάλλον που κάνουμε σημειωτόν στο ίδιο σημείο. Δηλαδή, στα συγκοινωνούντα δοχεία -που παραμένουν ξεχειλισμένα- «κοινωνικής λογικής» και «πολιτικής λογικής». Γιατί κυρίως έτσι έχει αντίκρισμα η «poléthique» ως εμβολιασμός και διαρκής έλεγχος της δεύτερης από την πρώτη. Η επαγγελματοποίηση της πολιτικής υπήρξε σύμφυτη με τον υπολογισμό του «πολιτικού κόστους» και προϋπέθετε την αντικατάσταση της «αντικειμενικότητας» από την «αποτελεσματικότητα». Για τούτο ήταν σχεδόν πάντα χειραγωγήσιμη από τους «παράγοντες» της οικονομικής ζωής.

Οχι βέβαια πως τα πράγματα άλλαξαν ριζικά. Οσο όμως παραμένουν ενεργά τα κοινωνικά κινήματα και τροφοδοτούν την πολιτική κονίστρα με ανακλητούς εκπροσώπους τους μπορούν να περιορίζουν ό,τι απειλεί την όποια αυτονομία της πολιτικής. Ο,τι επιπλέον δεν της επέτρεπε να συνδέει το παρόν με το μέλλον. Δηλαδή, το καθεστώς της ανάγκης με το άνοιγμα των φτερών του υποκειμένου. Κοντολογίς, ό,τι φαίνεται να καθιστά σχεδόν ανέφικτη τη σμίκρυνση των διαφορών ανάμεσα σε εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους και τελικά την εξάλειψή τους.

Βέβαια, στο όνομα της «ηθικής» δεν αποκλείεται να εξακολουθήσει η εφαρμογή μιας πολιτικής, ιδίως των ηγεμονικών δυνάμεων, σύμφωνα με την οποία ο «σκοπός αγιάζει τα μέσα». Μόνο που ένας τέτοιος «εργαλειακός» λόγος εύκολα πια εγκαταλείπει το ηθικιστικό του επίχρισμα και απογυμνώνεται από την αξίωση της αυτοεκπλήρωσής του.

Για τούτο οι «εραστές» του κοινωνικού ως πολιτικού πεδίου μπορούν να παραμένουν ερασιτέχνες. Δηλαδή, χωρίς να παύουν ούτε στιγμή να δρουν με ευρεσιτεχνία, ως εξειδικευμένοι χειριστές της σκηνής των συγκοινωνούντων δοχείων «κοινωνικής λογικής» και «πολιτικής λογικής». Οσο ευρεία κι αν εμφανίζεται αυτή η σκηνή και όσα απρόοπτα κι αν εμπεριέχει, κυρίως αυτοί έχουν την ευχέρεια να διερμηνεύουν την κανονιστικότητα μιας συγκεκριμένης «πολιτικής ηθικής». Αυτής, δηλαδή, ας επαναλάβω το επιμύθιο, που συνδυάζει την κατανόηση της πραγματικότητας με την αξίωση υπέρβασής της.

Συνεχίζουμε λοιπόν στη ίδια προβληματοθεσία; Επομένως οδηγούμαστε στους τρόπους σύζευξης «κοινωνικών δικαιωμάτων» και «πολιτικών δικαιωμάτων». Πρόκειται για την ίδια ανάγκη συγκοινωνούντων δοχείων που προανέφερα, σύμφωνα άλλωστε με την ιστορική παράδοση της ενιαίας παρουσίασης των «δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη».

Προφανώς η «πολιτική λογική» οριοθετεί ένα αρκετά περιορισμένο δικαιοπραγείν τυπικών δικαιωμάτων, με δεδομένη την υφιστάμενη κρατική εξουσία. Οταν, δηλαδή, δεν λαμβάνει υπόψη της την «κοινωνική λογική» και τη χειραφέτηση του όντος από κάθε λογής περιορισμό των ικανοτήτων του και συναφώς από κάθε μηχανισμό διαιώνισης της αναπηρίας του. Για τούτο ο υποτιθέμενος «κατάλογος» των δικαιωμάτων είναι πάντα ανοιχτός. Και σε κάθε περίπτωση αφορά τον εκάστοτε τρόπο κατανόησης της αξιοπρεπούς αναπαραγωγής του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος.

Στον προσιτό ιστορικό ορίζοντα του καιρού μας τον ανάγει σε φορέα δικαιωμάτων τόσο του εργάσιμου όσο και του υπό διάθεση χρόνου. Εννοώ τη «διασφάλιση» της ύπαρξής του απέναντι σε ένα καθεστώς αναγκαιότητας που να μην καθίσταται περισσότερο δυσβάστακτο σε συνθήκες ανεργίας, «ελαστικού» ωραρίου, πλημμελούς ασφάλισης, ισχνής σύνταξης και γενικευμένης εξαθλίωσης. Με αναφαίρετο δικαίωμα τη διεκδίκηση της μείωσης του χρόνου εργασίας, χωρίς την ελάττωση του εισοδήματος. Και συνακόλουθα με την επαύξηση του διαθέσιμου χρόνου, χωρίς αντίστοιχα αυτός να λογίζεται δαπανηρός ή περιττός. Σ’ αυτήν την ανάδραση «κοινωνικών δικαιωμάτων»-«πολιτικών δικαιωμάτων» αποκτά επιπλέον μια νέα δυναμική ό,τι συνάπτεται με το κοινωνικό φύλο, την ηλικία, την εκπαίδευση και την επιμόρφωση, την πληροφόρηση και την ψυχαγωγία, την υγεία, το περιβάλλον. Αλλά και με τη δημιουργία, την άμυνα στη συμβολική βία, τα αντισώματα στην «τηλεξουσία», την απόκρουση της καταστολής, την απομάκρυνση από τα καταναλωτικά πρότυπα, την «άμεση δημοκρατία», την «επικοινωνιακή επάρκεια» ανάμεσα στους πλανητικούς κόσμους κ.λπ.

Ολοένα πάντως θα εδραιώνεται η βεβαιότητα ότι τα «κοινωνικά δικαιώματα» αποτελούν έννοια γένους. Δηλαδή, κανονιστική αξία απέναντι στα «δικαιώματα του πολίτη» που ως έννοια είδους αφορούν την εφαρμογή τους στο πεδίο των πολιτικών θεσμών. Για τούτο, παρά τις εντεινόμενες κάποτε και πιο «εκλεπτυσμένες» μορφές καταπίεσης, θα δίδονται και στα χρόνια που έρχονται νέα ερεθίσματα για να εκφράζεται η «dignitas hominis» εντός και εκτός της Γης. Ως παραχώρηση και πάντως μερική κατάκτηση των εξουσιαζόμενων μπορεί να εκτιμηθεί ο πολλαπλασιασμός των «Ανεξάρτητων Αρχών» που προσπαθούν να κινηθούν ανάμεσα από τον πολίτη και το κράτος.

Οσο για την καταπάτηση των δικαιωμάτων στο όνομά τους, η μόνη απεμπλοκή απ’ αυτήν την κατάσταση είναι να μην υπάρχει κανένα καθεστώς στο απυρόβλητο, εχθρικό ή «φιλικό», προς τα προτάγματα που υπερασπίζεσαι. Ακόμη και δικηγόρος (όχι «δικολάβος»), που αρέσκεται να τη «βρίσκει» στο ποτό, μπορεί να διαγνώσει εγκληματικές παραλείψεις γιατρών που οδηγούν και σε θάνατο ασθενών και να το αποδείξει σθεναρά σε δικαστήριο που τελικώς επιβάλλει την οικεία ποινή. Εχουμε μπροστά μας την «Ετυμηγορία» του Barry Reed (και σε θεατρική διασκευή της M. May Hobbs, την οποία μετέφρασε η Μ. Μπότσαρη): ο Γρηγόρης Βαλτινός παραμένει σθεναρά, με τη μοναδική σκηνική παρουσία του, σε όλες τις φάσεις του έργου, συνοδευόμενος από πλειάδα εξαιρετικών συναδέλφων του. Μάλιστα είναι γραμμένο αρκετά πριν από τις πρόσφατες προεδρικές εκλογές των Ενωμένων Πολιτειών (με ευχέρεια διορισμού δικαστού) και η ευπρόσδεκτη «πρεμιέρα» του έγινε στις 31 Οκτωβρίου του 2024... Οσο για το «έτυμος» από τα γραπτά του Ομήρου σημαίνει τον «αληθή» και τον «πραγματικό».

*Ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας του Παν/μίου Ιωαννίνων