Τι πραγματικά γνωρίζει ένα παιδί για τα δικαιώματά του;

Σύμφωνα με το κείμενο της διακήρυξης της Γενεύης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, υπάρχουν πρότυπα για την ευημερία των παιδιών σε κάθε στάδιο της ανάπτυξής τους. Κάθε ενήλικας θα πρέπει να τα σέβεται και κάθε παιδί θα πρέπει να τα γνωρίζει. Τι γνωρίζουν ωστόσο τα παιδιά του πολέμου ή τα παιδιά που προέρχονται από κάποιο οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον πολιτιστικής αποστέρησης για τα δικαιώματά τους; Τι ξέρει ένα παιδί για την πραγματικότητα που βιώνει και το αφορά και πώς μπορεί να μάθει; Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα παιδιά δεν έχουν ιδέα για όλα όσα δικαιούνται, ενώ το οικογενειακό περιβάλλον τους –ή το όποιο υποκατάστατο της οικογένειας– δεν είναι σε θέση να τους παρουσιάσει τον εξωτερικό κόσμο διατηρώντας την αυταπάτη, δίχως την οποία η συνάντηση του παιδιού με αυτή την πραγματικότητα θα ήταν τραυματική, όπως έχει προτείνει ο Αγγλος παιδίατρος και ψυχαναλυτής Ντόναλντ Ουίνικοτ.

Η εξωτερική πραγματικότητα είναι γεμάτη κινδύνους στο διαδίκτυο, μη ικανοποιητική πρόσβαση στην εκπαίδευση για όλους, μη υγιεινές συνθήκες στέγασης και διαβίωσης, καθεστώς προσφυγιάς και επισφάλειας. Καθημερινά παιδιά με ευαλωτότητες πέφτουν θύματα ρατσιστικής ή σεξιστικής βίας, κακοποιούνται ψυχικά και αποξενώνονται από την εκπαιδευτική διαδικασία.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ένα στα 8 παιδιά παγκοσμίως έχουν πέσει θύματα κάποιας μορφής σεξουαλικής βίας, είτε στο διαδίκτυο είτε στην πραγματική ζωή, ενώ τουλάχιστον ένα στα πέντε ανήλικα στην Ευρώπη πέφτουν θύματα κακοποίησης. Στον Λίβανο, τουλάχιστον ένα παιδί χάνει καθημερινά τη ζωή του ενώ άλλα δέκα τραυματίζονται σύμφωνα με τη UNICEF, η οποία μιλά για παιδιά που έχουν καταληφθεί από παραλυτικό φόβο και αυξημένα επίπεδα άγχους, φόβο της απώλειας, επιθετικότητα και δυσκολίες στη συγκέντρωση. Αυτή είναι μία από τις πολλές καταγραφές για την παιδική πραγματικότητα σε μία από τις πολλές χώρες σε εμπόλεμη κατάσταση.

Την ίδια στιγμή η Ελλάδα έρχεται σχεδόν τελευταία στις δημόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με την έκθεση, υπάρχει χάσμα παιδικής μέριμνας την περίοδο μεταξύ της λήξης της γονικής άδειας μετ’ αποδοχών και της έναρξης της δωρεάν προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας ή υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Πόσο διαφοροποιούνται οι ανάγκες του κάθε παιδιού ανάλογα με τον τόπο προέλευσής του και την ευαλωτότητά του; Ποιος και με τι τρόπο μπορεί να διορθώσει την όποια αποστέρηση που έχει τις ρίζες της στο κοινωνικό ή οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού;

H στείρα ενημέρωση και ο διδακτισμός έχει αποδειχτεί πως δεν βοηθούν τα παιδιά, ιδίως τα ευάλωτα παιδιά, ούτε για να μάθουν ούτε για να καταλάβουν ούτε για να ενδυναμωθούν. Υπάρχει ένα βιβλίο που μιλά για τα δικαιώματα των παιδιών σε γλώσσα ουσιαστική και ταυτόχρονα παιδική. Εχω δικαίωμα; Να είμαι όπως θέλω εγώ; Να έχω ταυτότητα; Να εκφράζομαι ελεύθερα; Να είμαι μέλος μιας οικογένειας; Να έχω σπίτι; Να πηγαίνω σχολείο, αλλά και στον γιατρό; Είναι το παιχνίδι δικαίωμα; O συγγραφέας Πάνος Χριστοδούλου, διευθυντής του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το μη κερδοσκοπικό σωματείο που από το 2004 προωθεί τα δικαιώματα του παιδιού, δίνει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα μέσα από το βιβλίο «Εχω δικαίωμα; Εχω δικαίωμα!».

Πρόκειται για το πρώτο εικονογραφημένο βιβλίο γνώσης για παιδιά, που βασίζεται στα άρθρα της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού και δημιουργήθηκε με σκοπό να θίξει θέματα που σε αρκετά παιδικά βιβλία θεωρούνται ακόμα ταμπού.

Το βιβλίο είναι διαρθρωμένο σε επιμέρους κεφάλαια που εξηγούν κάθε άρθρο ξεχωριστά και με την πληροφορία να δίνεται τόσο μέσα από το κείμενο όσο και μέσα από την εικόνα. Μιλά για όλα τα δικαιώματα που αναφέρονται στη Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Παιδιού και κατ’ επέκταση μπορεί να γίνει ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια των εκπαιδευτικών, των γονιών και των ειδικών για να ενισχύσουν τόσο τις γνωστικές όσο και τις ψυχοκοινωνικές δεξιότητες του παιδιού, να αυξήσουν τα επίπεδα ανεκτικότητας και αλληλεγγύης του, να διεγείρουν τη σκέψη και τη φαντασία του, να προσδώσουν νέο νόημα στην πραγματικότητά του, να το υποστηρίξουν κοινωνικοσυναισθηματικά.

Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1989, για να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα παιδιά, μετατρέποντάς τα από παθητικούς αποδέκτες φιλανθρωπίας σε ανθρώπινα όντα με ένα ξεχωριστό σύνολο δικαιωμάτων. Η Σύμβαση αναγνωρίζει ότι η παιδική ηλικία είναι μια ευάλωτη στιγμή και ότι τα παιδιά χρειάζονται ειδική φροντίδα και προστασία.

Μόνο όταν ένα παιδί αποκτήσει μια καλή ιδέα για όσα πραγματικά δικαιούται –ανεξάρτητα ποια είναι η πραγματικότητα που βιώνει η χώρα από την οποία προέρχεται–, θα έχει ελπίδα να διεκδικήσει μια πιο αξιοπρεπή ζωή και να εγγραφεί ισότιμα στην κοινωνική ζωή.

Το βιβλίο του Πάνου Χριστοδούλου, που παρουσιάζει εκδοχές ετερότητας, μπορεί να βοηθήσει το σχολείο να συμβάλει στη βελτίωση των κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων των μαθητών, στην αποδόμηση των έμφυλων στερεοτύπων, στο χτίσιμο μιας εκπαίδευσης με ενταξιακό και συμπεριληπτικό περιεχόμενο. Ταυτόχρονα μπορεί να μας βοηθήσει όλους –ως μέλη μιας κοινωνίας– να διεκδικήσουμε όλα τα απαραίτητα μέσα για τη φυσιολογική ανάπτυξη κάθε παιδιού τόσο σε υλικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο, να διεκδικήσουμε αγάπη και κανόνες, ανακούφιση, σταθερότητα, παιδική προστασία από κάθε μορφή εκμετάλλευσης και ταυτόχρονα δικαίωμα στην παιδική ονειροπόληση.