Ο χρόνος σταμάτησε στο Ριζοκάρπασο

Ολα αρχίζουν από τους χάρτες· και η Κύπρος στην τελευταία αγκαλιά της Μεσογείου μοιάζει βέλος στραμμένο στη μασχάλη της Ανατολής, «η βοός ουρά» του Στράβωνα, μπορεί πάλι η μύτη του Πινόκιο που λέει τα ψέματα της Ιστορίας. Η διχοτομημένη Κύπρος των πλακάτ αρχίζει στο πολύβουο αεροδρόμιο-κόμβο της Λάρνακας όπου συνωθούνται όλες οι φυλές και οι θρησκείες, από τους φανατικούς Εβραίους Χασίδ καθ’ οδόν προς Ισραήλ ώς τους Βρετανούς που γυρίζουν στη «δική» τους Κύπρο –άλλωστε έφυγαν μόλις το 1959. Ο πόλεμος απέναντι απλώνεται, είμαστε στην τελευταία μέρα του Σεπτέμβρη. Η Λευκωσία αλλαγμένη, χτισμένη πυκνά πια, με πολυώροφα κτίρια συχνά άδεια, ιδού οι επενδύσεις της golden visa… Εμείς θα προτιμήσουμε τον δρόμο για το Ριζοκάρπασο.

Λευκωσία - Ριζοκάρπασο και η διχοτόμηση ως η απόλυτη πραγματικότητα

Το τουριστικό προϊόν που λέγεται Κύπρος απλώνεται παντού πια. Η μετοίκιση -ή μήπως εποίκηση;- των Ευρωπαίων, των πλουσίων Αράβων, των πλουσίων Εβραίων είναι εδώ. Αν στο μυαλό μας κυριαρχεί η Αμμόχωστος στα συρματοπλέγματα (υπάρχει πάντα η πόλη-φάντασμα στα συρματοπλέγματα των Βαρωσίων), αν αυτή την εικόνα μάς προβάλλουν συνεχώς οι πολιτικοί, είναι γιατί μας κρύβουν το μεγάλο μέρος του περίφημου Famagusta Bay. Ισως ο μεγαλύτερος ομαλός, πράσινος κόλπος της Μεσογείου, η αμμουδιά που μέσα της χώθηκε ιστορία αιώνων, από την Αμμόχωστο του Οθέλου και την καρδιά της Σαλαμίνας ώς τη Ρίζα της Καρπασίας. Από το Ακρωτήριο Γκρέκο ώς εκείνο της Ελιάς. Ενα μεγάλο εργοτάξιο. Κι αν έχουμε αγωνία για τη λύση στο Κυπριακό, η απάντηση μπροστά μας. Το έλυσε ήδη το παγκοσμιοποιημένο real estate και οι μεγάλοι εργολάβοι: ο πανέμορφος κόλπος της Αμμόχωστου με πολυώροφες οικοδομές, βίλες και μπακαλόους, για όλα τα γούστα και τα ψηλά βαλάντια, αγορασμένες από τα σχέδια ακόμη.

Ευρωπαίοι και πλούσιοι Ανατολίτες, όλων των θρησκειών, Γερμανοί, Αραβες, ακόμη και Πέρσες, και Ισραηλινοί μια χαρά συνυπάρχουν υπογράφοντας συμβόλαια αγορών πίσω από δαιδαλώδεις εταιρείες: κεφάλαιο ενωμένο, ποτέ νικημένο, σκέφτηκα, κάπου ανάμεσα στο γέλιο και το βουβό κλάμα. Εδώ δεν υπάρχει πόλεμος και είμαστε στον δρόμο τη στιγμή που απέναντι στη Γάζα σκοτώνονται και λίγες ώρες πριν από την επίθεση του Ιράν. Μάλλον το ξέπλυμα του χρήματος του πολέμου είναι εδώ, απ’ όλες τις πλευρές. Η ταμπέλα στο φαρμακείο της λεωφόρου Ινονού –η απόλυτη ταυτότητα του τόπου. Η λέξη «φαρμακείο» γράφεται και φωτίζεται με την εξής σειρά: τουρκικά, αγγλικά, ελληνικά, αραβικά, ρωσικά και εβραϊκά. Τα φάρμακα άλλωστε στην κατεχόμενη Κύπρο είναι πολύ φτηνά. Η αγορά των οικοδομών δεν απευθύνεται σε κανέναν ταπεινό της προσφυγιάς (ίσως στα υπόγεια να στοιβάξουν τους υπηρέτες που φτάνουν από Ινδονησία και Αφρική). Αυτός, ο ταπεινός, έμεινε στο προσφυγόσημο του Κυπριακού Ταχυδρομείου με το εμβληματικό χαρακτικό του Τάσσου, κοστίζει δε μόλις 0,02 ευρώ (φωτογραφία).

Ριζοκάρπασο: εκεί που σταμάτησε ο χρόνος

«Με λένε Παναή και είμαι Ρουμ». Το λέει με την ίδια λέξη των βυζαντινών και των Μικρασιατών, πάει να πει Ελληνας που δεν έφυγε ποτέ από τη γη του. Γεννήθηκε και μεγάλωσε εδώ, παίρνει σύνταξη και επίδομα από τη Λευκωσία, νεωκόρος, Σάββατο και σκουπίζουν την εκκλησία, αύριο θα χτυπήσει η καμπάνα, έχει λειτουργία, λέει (σαν να προσκαλεί), θα έρθω του λέω. Και πάμε με την Κ. Ο ναός αφιερωμένος στην Αγία Τριάδα των ορθοδόξων. Στην αρχιτεκτονική του κυριαρχούν τα γοτθικά τόξα. Το προσκυνητάρι παράξενα ψηλό με δείγματα ξυλογλυπτικής αφήγησης περί Σταυροφόρων –η Φραγκοκρατία παρούσα. Οι πιστοί, έξι γυναίκες, πέντε άντρες: άσπρα μαλλιά, ρυτίδες, σιωπή –παραίτηση; αποδοχή; Στην όψη του νεωκόρου αναγνωρίζω την κοψιά του Μικρασιάτη πατέρα –από θάλασσα σε θάλασσα, από προσφυγιά σε προσφυγιά, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του κόσμου.

Τη νύχτα κατεβαίνουν από το Ακρωτήρι του Αγίου Ανδρέα τα γαϊδούρια. Πενήντα χρόνια ελεύθερα, αναπαράγονται ελεύθερα, μπορείς να τα ταΐσεις με λίγα χαρούπια, ο ξενοδόχος κλείνει τις πόρτες, γέμισε καβαλίνες ο τόπος μπροστά στο yapi market, αλλιώς «εδώ πωλούνται οικοδομικά υλικά».

Ωστόσο ναι, εδώ είναι η Κύπρος. Το χρυσοπράσινο φύλλο το ριγμένο στο πέλαγος. Το κυπαρίσσι, η χαρουπιά, τα μυρωδάτα σκίνα, οι ασημένιες ελιές και η μυρτιά, πεύκος ο αόρατος, πικροδάφνες, κέδροι και καλαμιές, ο ασπάλαθος, όλα εκείνα που ο Σεφέρης μάς έμαθε είναι ακόμη στην Καρπασία. Θάλασσα σε όλες τις αποχρώσεις του αζούρ, πέρα μακριά φέρνει προς το μαβί κάτω από τα φθινοπωρινά σύννεφα, αυτή η εξαίσια προέκταση της γης προς Ανατολάς είναι το εναπομείναν θαύμα. Το φλογισμένο δείλι παίρνει μαζί του το φλογόδεντρο για να αποσυρθούν μέσα στη νύχτα. Δρόμοι στενοί, πολλοί οι χωμάτινοι, κανένα καινούργιο κτίσμα σε χιλιόμετρα βάθος, η Γιαλούσα και τα λίγα χωριά. Οι ναοί, βυζαντινές βασιλικές παλίμψηστες από αρχαία υλικά, ονόματα αρχέγονα και η μνήμη κλείνει το μάτι σε όλα τα κεφάλαια της Ιστορίας, ο Αγιος Φίλων -ερειπιώνας πια συντροφευμένος με σκόρπια μάρμαρα δίπλα στο κύμα-, ο Αγιος Συνέσιος, ο Θέρισος και ο Ανδρόνικος, ο Φώτιος, ο Συμεών, ο Ιάκωβος, Παναγία Αφέντρικα, χτισμένη άραγε εκεί που υπήρχε η αρχαία Ουρανία, δηλαδή ακόμη μία εκδοχή της Κυπραίας Αφροδίτης; Και οι άνθρωποι με την ντοπιολαλιά, τα γάργαρα ελληνικά με την κυπραίικη προφορά από το στόμα των εποίκων κι ας ήρθαν μετά το ’74: «Αφού με τα παιδιά των Ελληνοκυπρίων παίζαμεν δαμέ». Πόσο χρόνο άραγε έχει ακόμη αυτός ο τόπος μπροστά του; Θα μείνει αλώβητος από το κυνήγι του κέρδους της χυδαίας ανοικοδόμησης; Θα το ξαναβρώ αυτό το τοπίο;

Κύπρος, δηλαδή πολιτική

«Κυπριακό πρόβλημα», κατοχή άνω του ενός τρίτου της Μεγαλονήσου από τον τουρκικό στρατό, εποικισμός από την Ανατολία, άγρυπνο το βλέμμα των Αγγλων, οι άρχοντες του «διαίρει και βασίλευε] ιδιοκτήτες των εκτάσεων της Δεκέλειας, βρετανικό υπερπόντιο έδαφος, πόσοι και ποιοι είναι αυτοί που πραγματικά θέλουν τη λύση του ακανθώδους ζητήματος; Συζητούν επί της ουσίας οι λογής ηγέτες στις συναντήσεις τους ή απλώς πίνουν το ακριβό ουίσκι τους;

Στο Μπουγιούκ Χαν δεν βρήκα τον παλιό μου φίλο, δεν ρώτησα άλλωστε, δεν υπήρχε το καφενεδάκι, μόνο μοδάτα εστιατόρια που σερβίρουν κυπριακή κουζίνα, μαγαζιά για τους τουρίστες που σωρηδόν περνούν το πάλαι ποτέ οδόφραγμα της οδού Λήδρας, αν ζει θα είναι υπέργηρος και πικραμένος ακόμη: «Ο Τάσος δεν παζάρεψε τίποτα, κόρη μου…» μου είπε πριν από χρόνια. Μόνο μια αρχαία κολόνα ριγμένη στη γωνιά της σκάλας και τη συκιά να μεγαλώνει πίσω της, την Γκιουνέι να πουλά πάμφθηνα μεταξωτά μαντίλια της Προύσας κι ας γεννήθηκε δίπλα στην Πάφο πριν από το 1974. Ναι, το Κυπριακό λύνεται μέσα από την οργιώδη ανοικοδόμηση, από τα λόμπι των μεσιτικών γραφείων, το Κυπριακό είναι ίσως ακόμη μόνο στα μάτια των εναπομείναντων ρομαντικών όπου γης, των ανθρώπων της Λευκωσίας που κρατούν τις φιλίες τους με τους Τουρκοκύπριους φίλους τους, σε κάποιες σελίδες της λογοτεχνίας και σε σκόρπιους στίχους πονεμένων ψυχών. Για μας τους υπόλοιπους υπάρχει η βολική καραμέλα των πολιτικών όλων των εθνικοτήτων και αποχρώσεων να δικαιολογούν, βρε αδελφέ, τους μισθούς και τα έξοδα κίνησης και εκτός έδρας στα ακριβά ξενοδοχεία και εστιατόρια.

Ενας πολύγραφος της ΕΟΚΑ, δεκαετία του ‘50, μπροστά μου. Πάνω του ακόμη η μεμβράνη μιας κάποιας προκήρυξης, άλλοι καιροί, άλλα μέσα, παράξενες σκέψεις, ίσως και συγκίνηση. Στο Ταχυδρομείο της Λευκωσίας, κτίριο της Βρετανικής Αποικιοκρατίας, αγόρασα για σουβενίρ πέντε προσφυγόσημα. Και ναι, κοστίζουν μόλις 0,02 ευρώ έκαστον. Και έσπευσα, καθώς τα πάντα φλέγονται στην Εγγύς Ανατολή, να πιάσω πάλι τον Σεφέρη

«Αρώματα από σκίνο
πήραν να ξεκινήσουν στις παλιές πλαγιές της μνήμης
κόρφοι μέσα στα φύλλα, χείλια υγρά∙
κι όλα στεγνώσαν μονομιάς στην πλατωσιά του κάμπου
στης πέτρας την απόγνωση στη δύναμη τη φαγωμένη
στον άδειο τόπο με το λιγοστό χορτάρι και τ’ αγκάθια
όπου γλιστρούσε ξέγνοιαστο ένα φίδι, όπου ξοδεύουνε πολύ καιρό για να πεθάνουν»

- «Ημερολόγιο Καταστρώματος, Γ’» και βυθίστηκα στην ανάγνωση του βιβλίου «Η Πρώτη Διχοτόμηση, Κύπρος 1963-1964» του Μακάριου Δρουσιώτη. Μυστικά και ψέματα, όλα εκείνα που χώνουμε κάτω από το χαλί, όταν δεν θέλουμε να δούμε τις ευθύνες των μεγάλων δυνάμεων, τις ελληνικές ευθύνες, τα τραύματα που ο τζάμπα εθνικισμός μας άφησε στο Νησί. Γι’ αυτό το βιβλίο, μιαν άλλη φορά.

*Συγγραφέας