Η αγάπη ως πολιτικό γεγονός

Πριν από κάποιο καιρό η ομαδική έκθεση «Modern Love - Η αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας», που φιλοξενήθηκε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, είχε πυροδοτήσει έναν αναστοχασμό πάνω στην αγάπη στα χρόνια του ύστερου καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης πάνω στο αποτύπωμα της ψηφιακής τεχνολογίας και της σύγχρονης οικονομίας πάνω στο συναίσθημα και στις κοινωνικές σχέσεις.

Εναν αντίστοιχο αναστοχασμό είχε κυοφορήσει και το Φεστιβάλ Φιλοσοφίας με θέμα τις «Μεταμορφώσεις της αγάπης», που είχε διοργανώσει το Γαλλικό Ινστιτούτο στην Ελλάδα με τη συνδρομή Γάλλων και Ελλήνων ακαδημαϊκών και καλλιτεχνών, πριν από δύο χρόνια. Η παράσταση του Τιάγκο Ροντρίγκες «Ο Χορός των Εραστών» στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών υφαίνει σήμερα ένα έντεχνο αντίλογο-, ενάντια στο πρόταγμα του νεοφιλελευθερισμού, που ορίζει το πολλαπλό να εκθρονίζει το Ενα σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί ο λόγος του καπιταλιστή – σκέψη δανεική από τον Ζακ Λακάν, με αποτέλεσμα να γίνεται επιτακτική ανάγκη η αναζήτηση καινούργιων συντρόφων και νέων ηδονών.

Οι δυο εραστές του Πορτογάλου δραματουργού στέκονται στον αντίποδα του ανθρώπου, δίχως μόνιμους, σταθερούς, ανθεκτικούς δεσμούς. Δεν αντιμετωπίζουν την αγάπη ως προϊόν και δεν γίνονται ενοικιαστές νέων σωμάτων, αλλά αντιθέτως εκχωρούν στον Αλλο κάτι από τον πραγματικό τους εαυτό μέσα από επαναλήψεις, παραλλαγές και παρηχήσεις δύο παράλληλων αποκαλυπτικών μονολόγων.

Γνωρίζουμε πως τα διάφορα σενάρια της ερωτικής αγάπης βρίσκονται σε ανοιχτή συνομιλία με τα ανθρωπολογικά δεδομένα και πως οι μετασχηματισμοί των μορφών κοινωνικής ζωής επιδρούν στον τρόπο που συνδεόμαστε με τους Αλλους. Στον πολιτισμό του καταναλωτισμού, ο ναρκισσισμός μας είναι διογκωμένος και ενθαρρύνονται κατ’ επέκταση οι εγωιστικές ηδονές με αποτέλεσμα η είσοδός μας στις ερωτικές σχέσεις να γίνεται μέσα από την αντικειμενοποίηση των ερωτικών συντρόφων, γεγονός που ενθαρρύνεται από την εμπορευματοποίηση της ρομαντικής αγάπης στη μεταμοντέρνα εποχή.

Οι ήρωες του Ροντρίγκες αναμετρώνται με μια οριακή εμπειρία ζωής και θανάτου και προσπαθούν να μιλήσουν ο ένας τη γλώσσα του άλλου και να αντιπαλέψουν τη φθορά του χρόνου. Στην πορεία της κοινής ζωής τους επιδιώκουν ένα «μαζί για πάντα» κόντρα στη ρουτίνα, την ασθένεια και τον θάνατο. Η απουσία είναι τόσο παρούσα που «αρκεί ένας από τους δυο για να συνεχίσουμε μαζί» όπως λένε σε παράλληλους μονολόγους, όπου οι φωνές τους ηχούν σαν μία. Ο ένας από τους δυο -δεν έχει σημασία ποιος- βρίσκεται στο χώμα και ο άλλος περπατά στο ίδιο δάσος. Παραμένουν μαζί και μιλούν σαν να ακολουθούν ο ένας την ανάσα και το καρδιοχτύπι του άλλου. Δεν εγκαταλείπουν την κοινή ζωή, δεν φορούν πανοπλίες στην αλληλεπίδρασή τους, δεν καταναλώνουν ο ένας τον άλλο σαν να ήταν αντικείμενο. Δανειζόμαστε τα λόγια του Πορτογάλου συγγραφέα, σκηνοθέτη και διευθυντή του καλλιτεχνικού Φεστιβάλ της Αβινιόν: «Πιστεύω ότι η αγάπη είναι και πολιτικό γεγονός, αν σκεφτούμε ότι δεν έχει να κάνει με την εκμηδένιση του άλλου, αλλά με το άθροισμα της οπτικής του στη δική σου, με το να βλέπεις τον κόσμο διαφορετικά, με το να αισθάνεσαι τον κόσμο μέσα από τις αισθήσεις του άλλου».

Στη λυρική και πολυφωνική ιστορία του Τιάγκο Ροντρίγκες, όπου το ζευγάρι αφηγείται την κατάσταση ζωής και θανάτου που βιώνει, ακούγεται ο ήχος της αγάπης. Η ερωτική και συντροφική αγάπη του Ροντρίγκες κινείται σε ένα ατελείωτο σήμερα, διαπραγματεύεται τον χρόνο που την απειλεί, αλλά δεν τη νικά γιατί «πάντα υπάρχει χρόνος» για τους δυο εραστές. Οι δυο εραστές των ρευστών καιρών του 21ου αιώνα δεν δημιουργούν δεσμούς εξαρχής χαλαρούς, ώστε να μπορούν να λυθούν εύκολα, γρήγορα και δίχως οδύνη, φράση δανεική από τον Ζίγκμουντ Μπάουμαν. Σύμφωνα με τον Πολωνό στοχαστή ο μετανεωτερικός άνθρωπος φοβάται τη σχέση με όποιον διαφορετικό και δεν αποδέχεται εύκολα την ετερότητα του Αλλου. Οι εραστές του Ροντρίγκες δεν βρίσκονται σε μια απελπισμένη αναζήτηση νέων παρτενέρ, ταυτότητας και αυτοπροσδιορισμού. Ο μοναδικός τους και κοινός τους αγώνας είναι ενάντια στον χρόνο που τελειώνει, αλλά δεν παύει να υπάρχει γι’ αυτούς ακόμα και μετά θάνατον.

Γι’ αυτό τον λόγο δεν βλέπουν ποτέ το φινάλε μιας ταινίας. Επιτρέπουν στους εαυτούς τους να αποκοιμηθούν αγκαλιά ξανά και ξανά κάτω από το πάπλωμά τους στα μέσα του φιλμ γιατί έχουν χρόνο να το κάνουν μια επόμενη φορά. Ακόμα κι όταν χωρίζουν για ένα διάστημα κανένας από τους δυο δεν βλέπει το τέλος. Κι όταν ξαναβρίσκονται λίγο καιρό αργότερα και ο ένας από τους δυο τους φεύγει από τη ζωή, έχουν ήδη νικήσει τον χρόνο. «Αρκεί ο ένας για να συνεχίσουν να είναι και να νιώθουν μαζί». Παίρνουν το ρίσκο που εμπεριέχει η ερωτική αγάπη, γνωρίζοντας πως αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος για να έχει αμοιβαιότητα η σχέση τους με τον κόσμο. Κι ας είναι κι εκείνοι όπως όλοι μας φορείς όψεων ετερότητας γεμάτοι φόβους και ελλείμματα.

Ο «Χορός των Εραστών» είναι ένας θρίαμβος του Μαζί ενάντια στον ατομικισμό και στην κυριαρχία του «ανθρώπου χωρίς δεσμούς» στον κόσμο της ρευστής νεωτερικότητας.